Skessuhorn - 06.04.2005, Qupperneq 19

okiastnuu
ÞRIÐJUDAGUR 6. APRÍL 2005
19
7^et1tútttl~~ó: Varðveitum Gamla Mjólkursamlagið og sérkenni Borgamess
Verðmæt bygging
Gamla Mjólkursamlagið (Samlag-
ið) lítur ekki vel út í dag en var mikil
bæjarprýði á árum áður. Bæjaryfir-
völd í Borgarbyggð virðast hafa velt
fyrir sér framtíð hússins all lengi.
Fjölmargir einstaklingar hafa mót-
mælt hugmyndum um niðurrif og
tafið það skammsýni að nota viðgerð-
arkostnað sem rök fyrir niðurrifi.
Ekki figgur fyrir úttekt á viðgerð-
arkostnaði við Samlagið og skoðanir
um slíkan kosmað geta verið afetæð-
ar. Þegar Reykvíkingar vildu gera
Korpúlfsstaði að listasafhi fannst
sumum það of dýrt og sögðu ódýrara
að rífa húsið og byggja nýtt. Síðar
kom upp hugmynd um að gera húsið
að aðstöðu fyrir golfara og þá töldu
menn bæði arðbært og ódýrt að gera
húsið upp.
Alit
Húsafriðunamefhdar
Pétur Armannsson varaformaður
Húsafriðunarnefndar ríkisins og
Magnús Skúlason starfemaður nefiid-
arinnar skoðuðu Samlagið þann 12.
janúar s.l. að beiðni bæjarstjómar.
Þeir skiluðu áliti til bæjarverkfræð-
ings dagsettu 19. janúar. Þar kemur
meðal annars ffarn að það sé einkum
■■SiÍRssSsSpfesfc-SJ'1: ... -
^ .. - •
Gerðar vom athugasemdir við
deihskipulag í miðbæ Borgamess og
óskað efdr að bæjaryfirvöld tækju tdl-
ht til sögulegra bygginga sem vom í
lykilhlutverki þegar bærinn byggðist
upp. Bent var á mistök síðustu ára-
tuga í öðmm sveitarfélögum þar sem
gömul hús hafa verið rifin. Sagan
dæmi slík mistök oft hart sem menn-
ingarsöguleg slys.
Er húsið ónýtt?
Bæjaryfirvöld í Borgarbyggð for-
gangsraða með sínum hætti útgjöld-
um til gamalla húsa en erfitt er að
koma auga á hvað neyðir þau til að
rífa Samlagið. Heyrst hefur að steypa
í veggjum sé ónýt en óljóst er hvort
það er rétt. Fjöldi húsa á Islandi er
byggður úr sömu eftium á svipuðum
tíma og þykja þau mjög sterkbyggð.
Notagildi Samlagsins
Ymsar hugmyndir hafa komið
ffarn um að gera Samlagið að safni en
undanfarin misseri hefur það verið
nokkurs konar samkomuhús fyrir
bæjarbúa. Leikfélagið hefur loksins
fengið aðstöðu, haldnir hafa verið
markaðir, fjölskylduskemmtanir,
tmglistahátíð og Sauðamessa. Þar fer
ffam tómstundastarf, hljómsveitir
eldri unglinga fá æfingaaðstöðu og
starffækt er mótorsmiðja.
Það vantar samkomuhús í Borgar-
nes eftir að það gamla fór í þjónustu
Grunnskólans. Það er lífenauðsynlegt
fyrir samfélög að eiga staði fyrir fjöl-
breytta starfsemi sem eflir tengsl
milh íbúa. Það hefur forvamargildi í
víðri merkingu alveg á sama hátt og
glæsileg íþróttaaðstaða.
sú hlið sem snýr að Skúlagötu sem
teljist varðveisluverð. „Það myndi
auka á gildi þeirrar götumyndar á-
samt skírskotun til byggingar- og at-
vinnusögu staðarins ef sú hlið yrði
varðveitt. Ekki verður séð að mikill
kostnaður yrði af því að taka mið af
varðveislu þess hluta hússins og
tengja það við þá skipulagshugmynd
sem hggur fyrir enda yrði um íbúðar-
húsnæði að ræða.“
Allt húsið
eða frampartinn?
Það er erfitt að sjá fyrir sér varð-
veislu ákveðins hluta Samlagsins, þó
viðbyggingar síðari tíma megi vissu-
lega hverfa. Innrétting íbúðarhús-
næðis myndi valda miklum údits-
breytingiim. Það virðist því vænlegri
kostur að fella deiliskipulagið að
Samlaginu, varðveita húsið í heilu
lagi og nota það til dæmis sem sam-
komuhús.
I samtah mínu við Pétur Armanns-
son varaformann Húsaffiðunar-
nefndar þann 22. mars s.l. kom ffam
að hann telji það „mikinn sjónarsvipti
ef húsið yrði rifið“ og að „engin þörf
sé á að jafna það við jörðu vegna hins
nýja deiliskipulags." I samtali við
Magnús Skúlason starfsmann nefnd-
arinnar þann 21. mars sagði hann að
byggingin skipti „heilmiklu máli
akkúrat á þessum stað með þessa
byggingarsögu."
Mistök Flóamanna
Samlagið var byggt í áföngum á ár-
unum 1933-1939 eftir teikningu
Guðjóns Samúelssonar húsameistara
ríkisins. Meðal þekktra verka Guð-
jóns ffá 3. og 4. áramg síðustu aldar
eru hús Eimskipafélagsins, Landspít-
alinn, Hótel Borg, Þjóðleikhúsið,
Háskóh Islands, Kristskirkja í Landa-
koti, Akureyrarkirkja og Hallgríms-
kirkja svo eitthvað sé nefint.
Guðjón teiknaði Samlagið í Borg-
amesi í svipuðum stíl og Héraðsskól-
ann í Reykholti. Mjólkurbú Flóa-
manna teiknaði hann í burstabæjarstíl
eins og Héraðsskólann að Laugar-
vatni. Skólinn er í dag ffiðuð bygging
en þau mistök voru gerð fyrir
nokkrum árum að rífa gamla Mjólk-
urbúið. I dag má skoða það sem líkan
í glerkassa í anddyri nýja Mjólkur-
búsins.
*
Ouppgötvuð auðlind
Aðdráttarafl bæja og borga felst í
varðveislu byggingarsögunnar.
Gamh miðbærinn í Borgamesi er að
þessu leyti óuppgötvuð auðhnd. Þrátt
fyrir að Samlagið líti ekki vel út í dag
er það í raun glæsileg bygging. Þetta
á einnig við um húsið á homi Skúla-
götu og Egilsgötu sem Guðjón teikn-
aði árið 1920 og Borgnesingar þekkja
sem Gamla sparisjóðinn. I næsta ná-
grenni em húsin við Búðarklett og í
Englendingavík. Þessi heild eða sam-
hengi húsa eykur vægi einstaka húsa í
sérstöku umhverfi kletta og fjöm.
Sumir bæir á íslandi hafa áttað sig
betur en aðrir á milálvægi byggingar-
og atvinnusögu. Má þar nefha Stykk-
ishólm og Hofsós, síldarminjar á
Siglufirði og Gihð á Akureyri. Til-
raunir tdl að endurreisa götumyndir
má sjá í nýlegri endurbyggingu
Fjalakattarins og húsa við Aðalstræti í
Reykjavík.
Borgames var fagur bær
Gert er ráð fyrir niðurrifi Samlags-
ins til að endurlífga gamla miðbæinn.
Staðfestar ffegnir herma að það gæti
orðið á næstu vikum. Fjöldi fólks hef-
ur rætt við bæjaryfirvöld um varð-
veislu hússins. Ljóst er að margir
munu gera það áffam af fullri einurð.
Vemdun Samlagsins er mildlvæg
og húsið hefur mikið notagildi. Ekki
er nauðsynlegt að gera það upp í ein-
um áfanga. Endanlegt markmið gæti
verið að færa Samlagið í sitt uppruna-
lega og glæsilega horf að utanverðu.
Þó að mjólkurvinnsla og vélar séu
horfin úr húsinu og nýbyggingar
kunni að skyggja á það er varðveislu-
gildið hið sama.
Borgames var áður talið til fegurri
bæja á landinu og gæti endurheimt
þann sess. Eg skora á bæjarstjóm
Borgarbyggðar að endurskoða
deihskipulagið, hætta við niðurrif
Samlagsins og umgangast sérkenni
Borgamess af nærgætni og smekkvísi.
Halldór Hauksson.
Höfundur erfaddur og uppalinn í
Borgamesi og starfar sem yfirsálfrað-
ingur við Meðferðarstöð ríkisins fyrir
unglinga, Stuðla.
7^etitútui~é-
Umhverfi og útivist - Fyrsti hluti
Svo hefur til talast milli mín og
ritstjóra Skessuhoms að ég skrif-
aði í blaðið fáeinar greinar um
umhverfi og útivist. Rétt er að
taka skýrt ffam að ég er ekki sér-
fræðingur í neinu því sem í grein-
um þessum verður fjallað um.
Mér þykir hins vegar mjög mikið
á skorta að almenn umræða sé um
þennan málaflokk, svo brýn úr-
lausnarefhi sem þar bíða á mörg-
um sviðum. Þá er og rétt að taka
fram að ég tek mjög mikið mið af
nánasta umhverfi mínu í Borgar-
byggð, þótt margt sé ahnenns eðl-
is. -FTH.
Nauðsyn útivistar
Maðurinn er í eðh sínu flökkudýr.
Hontim er eiginlegt að vera á hreyf-
ingu. Þetta verður skiljanlegt þegar
að því er hugað að maðurinn - homo
sapiens, homo erectus og hvað þær
nú heita allar þessar gerðir mannsins
- hfði af söfhun og veiðum í milljón-
ir ára, áður en hann tók sér fasta bú-
setu og fór að rækta jörðina. Hreyf-
ingin er manni ekki einungis eðhleg,
flestir eða allir geta sammælst um að
hún er honum holl, hkamlega og
andlega. Þess vegna hafa margir, ein-
staldingar, félög og stofnanir, stundað
fræðslu um útivist og hreyfingu og
rekið áróður fyrir henni: Island á iði!
Það er í sjálfu sér hollt að hreyfa
sig, ganga, hlaupa, hjóla, synda. En
auk þess er að off og txðum er lífe-
naum að ferðast þannig um náttúru
landsins. Gangandi maður nýtur
t.a.m. mun bemr ýmissa tilbrigða
náttúrunnar en sá sem fer um á bif-
reið. Hann skynjar bemr ljósbrigði
og liti, heyrir betur margvíslegar
raddir landsins, tekur efhr jurtum og
hreyfingum dýranna. Gönguferðir
eru mikilsvert sport í náttúru lands-
ins. Og náttúran er allt í kringum
okkur, hka inni í þéttbýli.
Ef rétt er það sem hér er sagt að
framan, skiptir miklu máli að al-
menningur eigi greiðan aðgang að
náttúru landsins og að hann þurfi
ekki ávallt að leita langt yfir skammt
til að njóta hennar. Brýnt er að menn
varist að spilla náttúrugæðum. A
þetta ekki síst við um ýmsar nátt-
úruperlur sem eru í eða við þéttbýh.
Ein shk perla er Englendingavíkin í
Borgarnesi ásamt Vesmrnesi og
Lidu-Brákarey. Þetta svæði er ómet-
anlegt útivisarsvæði sökum gróður-
fars og dýrahfs. Reyndar má segja að
fjömmar við Borgames ásamt útsýn
til voga og fjarðar séu dýrindis nátt-
úmperlur. Það skýmr því skökku við
að víða er mönnum lokuð leið milh
byggðar og fjöm í þessu einstaklega
fagra bæjarstæði, því að garðar og hús
em þar víða á ffemsm nöf.
Samkvæmt náttúrverndarlögum
eiga alhr menn rétt til að ferðast fót-
gangandi meðffam sjó, ám og stöðu-
vötnum. Samkvæmt 23. gr. náttúm-
vemdarlaga er óheimilt að setja niður
girðingu á vams-, ár- eða sjávarbakka
þannig að hindri umferð gangandi
manna. Almenningur á auk þess rétt
á umferð um sjó og um vötn sam-
kvæmt vatnalögum. Svo er að sjá að
fólk hafi almennt ekki gert sér grein
fyrir þessum rétti sínum og því
hversu mikilvægur hann er. Ekki hef
ég orðið var við skilning manna í
Borgarbyggð á því að bæta þurfi úr
því óffemdarástandi að hafa lokaðar
leiðir með sjávarströndinni, né held-
ur að menn átti sig á að þar kann í
ýmsum tilvikum að vera um lögbrot
að ræða.
Imynd er orð og hugtak sem menn
hafa nú orðið off á takteinum, ekki
síst þegar rætt er um nauðsyn þess að
draga að ferðamenn til atvinnuupp-
byggingar á landsbyggðinni. Imynd
lands eða landsvæðis er þær hug-
myndir sem menn gera sér um land-
ið eða svæðið. Jákvæð ímynd dregur
menn að, neikvæð bandar þeim ffá.
Eg hef átt því láni að fagna að eiga
heima við Englendingavíkina og hef
því oft getað fylgst með göngufólki
sem þar á leið um og út á Vestumes-
ið. Þetta eru bæði íslendingar og út-
lendingar. Sumir fara að skoða
Bjössaróló, aðrir, einkum údending-
ar, hrífast af útsýni, birtubrigðum
kvöldsólar, eða fuglalífi leirunnar.
Þokkalegur malborinn göngustígur
liggur með víkinni út á Vestumesið,
en þar lýkur honum. Og ekki hafa
bæjaryfirvöld haff í sér döngun til að
ljúka við gerð hans yfir á gönguleiðir
íþróttasvæðisins. Stígurinn skiptir
veralegu máh, ekki síst vegna þess að
mjög margt ferðafólksins, sem þama
fer um, er fólk nokkuð við aldur. A
Garðar og hús eru víðafram áystu ncf
þetta einkum við útiendinga sem hér
hafa smtta dvöl, kannsld bara eina
nótt. Eg hef sérstaklega orð á hinum
ógerða kafla göngustígsins, vegna
þess að hér getur ekki verið um fjár-
skort að ræða (upplagt verkefni fyrir
tmghnga í sumarvinnu), heldur virð-
ist ráða hér skilningsleysi, eða e.t.v.
bara sinnuleysi. I þessu sem öðra
gildir: Vilji er allt sem þarf.
Gamah húsgangur lýsir því hve sál-
arbætandi það er að ganga með sjó:
Efað þín er hyggjan hrelld,
hlýddu mínum orðum:
Gakktu með sjó og sittu við eld;
svo gerði égforðum.
Finnur Torfi Hjörleifison