Morgunblaðið - 13.05.2019, Side 14

BAKSVIÐ
Guðm. Sv. Hermannsson
gummi@mbl.is
Niðurstöður breskrar rann-sóknar, sem birtar vorunýlega, benda til þess, aðáhrif samfélagsmiðla á líf
ungmenna séu takmörkuð og líklega
afar lítil. Fjölskylda, vinir og skólar
hafi mun meiri áhrif.
Rannsóknin var gerð á vegum
Oxfordháskóla og voru niðurstöð-
urnar birtar í tímaritinu PNAS.
Lagðar voru spurningar fyrir 12.672
börn á aldrinum 10 til 15 ára á ár-
unum 2009 til 2017. Voru þau beðin
að skrá tímann, sem þau vörðu á
samfélagsmiðlum á venjulegum
skóladögum og leggja einnig mat á
það hve ánægð þau væru með
ákveðna þætti í lífinu.
Markmiðið með rannsókninni
var að kanna, hvort unglingar, sem
nota samfélagsmiðla mikið væru al-
mennt óánægðari með lífið en þeir
sem nota slíka miðla minna, eða
hvort unglingar, sem líður ekki vel,
notuðu samfélagsmiðla meira en aðr-
ir.
Niðurstaðan var sú, að í stórum
dráttum væru afar lítil tengsl milli
lífshamingju og samskiptamiðlanotk-
unar.
Andrew Przybylski, professor
við Internetstofnun Oxfordháskóla,
sem stýrði rannsókninni, segir við
breska ríkisútvarpið BBC, að 99,75
af lífshamingju einstaklings tengist
ekki með neinum hætti notkun þeirra
á samfélagsmiðlum. Áhrifin voru ívið
meiri hjá stúlkum en drengjum en al-
mennt væri sá munur ekki tölfræði-
lega marktækur.
„Foreldrar ættu ekki að hafa
áhyggjur af því hvað börn þeirra
verja miklum tíma á samfélags-
miðum – það er rangt að hugsa á
þeim nótum,“ segir Przybylski við
BBC. „Niðurstöðurnar benda ekki til
þess að þetta sé mikið áhyggjuefni.“
Meira samtal og samvera
Að sumu leyti kallast þessar
niðurstöður á við þær niðurstöður,
sem Þórhildur Stefánsdóttir hefur
komist að í háskólanámi sínu í hag-
nýtri menningarmiðlun. Þórhildur
hefur rannsakað áhrif snjallsíma-
notkunar á unglinga og lokaverkefni
hennar fólst í því, að hún hélt fyrir-
lestra og ræddi við nemendur í 8.-10.
bekk grunnskóla á höfuðborgar-
svæðinu þar sem hún fjallaði meðal
annars um hvernig samfélagsmiðla-
og tæknifyrirtæki geri allt til að
halda notendum við efnið og auka
notkunina.
Þórhildur segir, að krakkarnir
hafi sýnt þessum fyrirlestrum mik-
inn áhuga og í ljós hafi komið að þau
vildu gjarnan nýta tímann til annars
en að vera stöðugt í símanum.
„Þetta er kynslóðin, sem nánast
fæðist með símann í höndunum. En
síðan kemur í ljós, að í þeirra huga er
einkum þrennt sem þau óska sér.
Það er að vera meira með vinum sín-
um, tala við fjölskylduna og verja
meiri tíma í útiveru,“ segir Þórhildur.
Vilja aðgang að upplýsingum
Bresku vísindamennirnir segja,
að nú sé mikilvægt að greina hvaða
ungmenni séu í meiri hættu en önnur
á að verða fyrir tilteknum áhrifum
frá samfélagsmiðum og hvaða aðrir
þættir hafi áhrif á velferð þeirra. Þeir
áforma að hitta fulltrúa samfélags-
miðlaveitna og ræða við þá hvernig
hægt sé að afla upplýsinga um hvern-
ig fólk notar slíka miðla og smáforrit
burtséð frá þeim tíma, sem það ver í
slíka notkun. Aðgangur að slíkum
upplýsingum sé lykillinn að skilningi
á þeim margvíslegu hlutverkum, sem
samfélagsmiðlar leika í lífi ung-
menna.
Fjölskylda og vinir
mikilvægari en síminn
Ljósmynd/Þórhildur Stefánsdóttir
Í símanum Snjallsíminn hefur áhrif á samveru ungmenna með fjölskyldu og
vinum. Krakkarnir á myndinni eru nemar í leiklist í grunnskóla í Kópavogi.
14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. MAÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Á dögunumspurði Guð-
mundur Ingi
Kristinsson, þing-
maður Flokks
fólksins, heilbrigðisráðherra
út í biðlista eftir bæklunar-
aðgerðum. Guðmundur benti
á að 1.000 manns væru enn á
biðlista eftir slíkum aðgerðum
og sagði svo: „Þegar fólk hef-
ur verið á biðlista eftir bækl-
unaraðgerðum í þrjá mánuði á
það að hringja viðvörunar-
bjöllum. Þegar fólk hefur ver-
ið á biðlista í sex mánuði eru
hlutirnir farnir að vera slæm-
ir. Þegar fólk hefur verið á
biðlista í níu mánuði þá eru
orðnar 90% líkur á því við-
komandi muni aldrei fara í
vinnu aftur. Ef fólk er á bið-
lista í heilt ár og gleypir þús-
undir verkjataflna er það
grafalvarlegt mál. Þá er verið
að búa til lyfjafíkla.“
Þessar ábendingar eiga
fullan rétt á sér og viðbrögð
heilbrigðisráðherra við þess-
um alvarlega vanda hafa hing-
að til valdið vonbrigðum. Því
hefur til dæmis
verið hafnað að
nýta krafta einka-
aðila til að stytta
biðlistana þrátt
fyrir að sú leið sé augljóslega
hagkvæm.
Svör heilbrigðisráðherra
við fyrirspurn Guðmundar
voru líka vonbrigði. Ráðherra
sagði fleiri komast hraðar í
aðgerð en áður, en þó fer því
víðs fjarri, samkvæmt svari
ráðherra, að ástandið sé ná-
lægt því að vera viðunandi.
Ekkert bendir til að ráð-
herra hyggist breyta afstöðu
sinni til einkarekstrarins en
þó má segja að veik von sé í
því að ráðherrann viðurkennir
vandann og lýsti í svari sínu
áhyggjum af því „hvað fjölgar
mikið á biðlistunum“.
Ráðherrann telur að það
verði að „ná betur utan um
biðlista í liðskiptum“, en ætli
það sé ekki enn brýnna að
leggja fordóma gegn einka-
rekstri til hliðar og gera það
sem dugar til að ná biðlist-
unum niður.
Vitað er hvað þarf til
að bæta ástandið}Fjölgun á biðlistum
S
íðdegis í dag verður fóstureyðinga-
frumvarp Svandísar Svavarsdóttur
heilbrigðisráðherra tekið til loka-
atkvæðagreiðslu á fundi Alþingis.
Þar verður að öllu óbreyttu heimilt
að eyða ófullburða börnum í móðurkviði fram
að 23. viku meðgöngu og það án nokkurra
skilyrða, sbr. 1. málsliður 1. mgr. 4. gr. frum-
varpsins en þar segir: Heimilt er að rjúfa
þungun konu, að hennar beiðni, til loka 22.
viku þungunar. Þetta verður mæðradagsgjöf
þings til þjóðar.
Ég hvet alla sem geta til að fylgjast með því
þegar atkvæðagreiðslan um frumvarpið fer
fram. Ég get lofað því að hún mun fara fram
að viðhöfðu nafnakalli þar sem hver og einn
viðstaddur þingmaður mun þurfa að gefa upp afstöðu
sínu í heyranda hljóði frammi fyrir alþjóð, og það verður
líka eftir því tekið ef einhver og þá hver kýs að greiða at-
kvæði með fótunum og láta sig vanta í atkvæðagreiðsl-
una.
Andstaða okkar í Flokki fólksins gegn þessu frum-
varpi er þekkt og hún hefur ekkert breyst. Þetta er átak-
anlegasta þingmál sem ég hef staðið frammi fyrir síðan
ég settist á þing. Frumvarpið kom á sínum tíma sem
þruma úr heiðskíru lofti. Umræðan um það í þinginu hef-
ur verið í skötulíki. Meðhöndlun málsins er Halldóru
Mogensen, þingmanni Pírata og formanni í velferðar-
nefnd, sem ber ábyrgð á því innan nefndarinnar, ekki til
sóma. Ekkert var rætt um það í kosningabaráttunni
haustið 2017 að einhverjir flokkar hygðust leggja þetta
mál fram. Hvergi sér þess stað í stjórnarsáttmála ríkis-
stjórnarinnar. Hvaða öfl standa á bak við það
að þrýsta frumvarpinu í gegn og það í nafni
kvenfrelsis?
Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins sl.
sunnudag kemur fram að engin umræða hef-
ur átt sér stað í grasrót Sjálfstæðisflokksins
um þetta viðkvæma mál. Ég veit ekki hvernig
staðan er í hinum stjórnarflokkunum. Sjálf
hef ég aldrei heyrt af slíkri umræðu innan
Framsóknarflokksins. Afstaða Vinstri
grænna til aukinnar heimilda til fóstureyð-
inga þarf hins vegar ekki að koma á óvart og
gildir vísast einu um hvort þau mál hafi verið
rædd í starfi þess flokks eða ekki.
Tölfræðin sýnir að fimmti hver getnaður
hér á landi endar með fóstureyðingu. Fram-
kvæmdar eru rúmlega eitt þúsund fóstureyðingar árlega
eða 4 fóstureyðingar hvern virkan dag ársins. Engri
konu hefur verið neitað um aðgerðina. Það eru einungis
um 4.000 fæðingar hérlendis á ári hverju. Fæðingar-
tíðnin hefur aldrei mælst lægri en nú.
Í jafn þróuðu og vel upplýstu samfélagi og við státum
af dagsdaglega er algerlega óásættanlegt að um 20%
allra þungana ljúki með því að fóstri sé eytt. Fóstureyð-
ingar fela iðulega í sér harm og þjáningar fyrir alla þá
sem hlut eiga að máli. Hvernig sem atkvæðagreiðslan
um fóstureyðingafrumvarp ríkisstjórnarinnar fer í dag,
þá er víst að við verðum að taka umræðuna og hefja
þjóðarátak í fækkunum fóstureyðinga og um leið að
lækka þetta skelfilega hlutfall.
Inga Sæland
Pistill
Mæðradagsgjöf þings til þjóðar
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Vera meira úti. Lesa. Hitta fleiri.
Vera meira með fjölskyldu. Fara
oftar út að hreyfa sig. Gera
meira af því sem er skemmtilegt.
Syngja meira í sturtu. Vera úti.
Fara í sund. Sofa meira. Tala við
fólk.
Þetta eru nokkur dæmi um
það sem grunnskólanemar skrif-
uðu niður þegar Þórhildur Stef-
ánsdóttir spurði hvað þeir vildu
helst gera ef snjallsíminn og
samfélagsmiðlar væru ekki þeir
tímaþjófar, sem raun ber vitni og
þau vildu nýta tímann til annars.
Hitta fleiri og
tala við fólk
SAMVERA
Óskir Óskalisti grunnskólanema.
Eftir því semmeira erfjallað um
störf hæfnis-
nefndar vegna vals
landsréttardóm-
ara kemur betur í ljós að
dómsmálaráðherra og Alþingi
höfðu ríkar ástæður til að sam-
þykkja tillögu nefndarinnar
ekki óbreytta. Fram hefur
komið að excel-aðferðin sem
nefndin notaði var afar ófull-
komin og röðunin sem hún
skilaði kom jafnvel nefndar-
mönnum sjálfum í opna
skjöldu. Þeir virðast ekki hafa
verið sáttir við röðunina en
ákváðu þó að hreyfa ekki við
því sem tölvan mataði þá á.
Ráðherra og Alþingi geta ekki
leyft sér slík vinnubrögð.
Í Morgunblaðinu á laugar-
dag var svo sagt frá viðhorfum
sem fram komu hjá hluta
nefndarmanna um að ráðherra
hefði verið gerður greiði með
því að afhenda honum lista
með aðeins 15 umsækjendum
til að hann þyrfti ekki að hafa
áhyggjur af valinu, gæti ein-
faldlega gert tillögu nefndar-
innar að sinni.
Hæfnisnefndir eru notaðar
til að auðvelda ráðherrum að
leggja mat á umsækjendur. Og
í þessu tilviki var ekki aðeins
um það að ræða að ráðherra
þyrfti að leggja mat á umsækj-
endur, það var Alþingi sjálft
sem ákvað hverjir
yrðu skipaðir í
Landsrétt. Þetta
gleymist stundum
í umræðunni, jafn-
vel hjá þingmönn-
um sem sjálfir tóku þátt í at-
kvæðagreiðslunni um málið.
Hæfnisnefndir eru hins veg-
ar ekki hugsaðar til að taka
völdin af ráðherrum eða Al-
þingi, enda bera þeir sem í
nefndunum sitja enga ábyrgð
á skipan í embætti og starfa að
mestu eða öllu leyti fjarri aug-
um almennings.
Umræðan um val á dómur-
um í Landsrétt hefur varpað
skýru ljósi á nauðsyn þess að
endurskoða hvernig hæfnis-
nefndir eru notaðar og skerpa
á því hvert hlutverk þeirra á
að vera. Af ummælum sem
fallið hafa má sjá að ekki er
öllum sem í hæfnisnefndum
starfa ljóst að skipunarvaldið
er annars eða annarra og að
hæfnisnefnd á ekki að reyna
að seilast til áhrifa umfram
þau sem henni eru ætluð.
Hæfnisnefndir geta gegnt
mikilvægu hlutverki við að
auðvelda val á hæfustu ein-
staklingunum í laus embætti.
Þegar þeim verða á mistök,
eða er jafnvel misbeitt eins og
hætta er á þegar hlutverk
þeirra er ekki nægilega skýrt,
eru þær ekki til gagns heldur
ógagns.
Nauðsynlegt er að
skerpa á hlutverki
hæfnisnefnda}
Ákvörðunarvald og
ábyrgð fari saman