Morgunblaðið - 17.05.2019, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. MAÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Strætisvagnareru hluti afþeim kostum
sem fólk stendur
frammi fyrir þegar
ferðalög innan höf-
uðborgarsvæðisins eru annars
vegar. Full ástæða er til að
bjóða upp á þennan kost eins
og gert hefur verið myndarlega
í áratugi. Staðreyndin er þó sú
að það er tiltölulega mjög lítill
hópur sem nýtir þennan ferða-
máta að einhverju marki og
áherslur þeirra sem taka
ákvarðanir um samgöngu- og
skipulagsmál á svæðinu ættu
að taka mið af því.
Í umfjöllun Morgunblaðsins
í gær má sjá að frá árinu 2011
hefur engin aukning orðið á
fjölda þeirra sem nýta sér
strætisvagna 3-6 sinnum í viku,
um 3%, og fjöldi þeirra sem
nýta strætó daglega hefur
meira en helmingast og er nú
einnig um 3%. Þeir sem ferðast
aldrei eða nánast aldrei með
strætó eru heldur fleiri nú en
árið 2011.
Samanburðurinn við árið
2011 er mikilvægur vegna þess
að þá var undirrituð vilja-
yfirlýsing ríkisins og sveitarfé-
laganna á höfuðborgarsvæðinu
um tíu ára tilraunaverkefni um
að efla almenningssamgöngur
á svæðinu. Ætlunin var að „tvö-
falda a.m.k. hlutdeild almenn-
ingssamgangna í öllum ferðum
sem farnar eru á höfuðborg-
arsvæðinu á samningstím-
anum“.
Enginn getur haldið því fram
að þetta markmið hafi náðst.
Þróunin hefur ekki einu sinni
þokast í þessa átt, þvert á móti
er þróunin frekar í
hina áttina.
Þessi þróun staf-
ar ekki af því að
viljayfirlýsingin
hafi verið orðin
tóm. Þvert á móti hefur verið
unnið eftir henni með verulega
hækkuðu framlagi ríkisins til
strætó og er framlagið nærri
einn milljarður króna árlega.
Þetta eru háar fjárhæðir, og
það sem meira er, þær voru
teknar af öðrum samgöngum á
svæðinu. Þetta hefur, ásamt
þeirri stefnu borgaryfirvalda
að leggja steina í götu einka-
bílsins, orðið til þess að vega-
kerfið hefur setið á hakanum,
sem hefði að öðru jöfnu átt að
ýta fólki yfir í aðra ferðamáta,
einkum í strætó. Og það var
einmitt ætlunin.
Viðbrögðin við þessum öfug-
snúna árangri hafa því miður
verið á sömu lund. Í stað þess
að draga rökréttar ályktanir af
tilraunaverkefninu hefur verið
ákveðið að ausa meira fé í al-
menningssamgöngur. Ekki
bara með því að bæta aðeins í
og þétta strætisvagnakerfið,
sem væri nógu sérkennilegt í
ljósi áhugaleysis almennings,
heldur með því að ákveða að
setja milljarðatugi í nýtt risa-
vaxið ofurstrætisvagnakerfi,
svokallaða borgarlínu. Ekkert
bendir til að árangurinn af
þeim fjáraustri verði meiri en
af því sem þegar hefur verið
reynt, en fyrir liggur að út-
gjöldin verða margföld.
Hvernig má það vera að
ábyrgir stjórnmálamenn rísi
ekki á fætur og stöðvi þessa
óráðsíu?
Fjárausturinn í
strætó hefur í besta
falli skilað engu}
Öfugsnúin viðbrögð
Það hefur vissu-lega margt
breyst í Íslend-
ingabyggðum vest-
ur í Ameríku síð-
ustu áratugi og má
þá horfa til beggja
átta um landa-
mærin á milli Kan-
ada og Bandaríkjanna.
Þar er sjálfsagt ekki lengur
að finna stórskáld á borð við
Stefán G, Guttorm J. eða Ká-
inn eða rithöfunda á borð við
Jóhann Magnús Bjarnason
sem gladdi marga unga sem
eldri með bókum sínum um
Brazilíufarana, Eirík Hansson
og Í Rauðárdalnum. Þó eru
enn mörg dæmi um skapandi
listamenn þar sem láta ekki
hjá líða að geta tengsla sinna
austur um haf. Kynslóðum frá
landnemum fjölgar auðvitað.
Og þeim hefur fækkað hratt
sem tala enn málið. En þeir
sem hafa tekið þátt í gleði
Vestur-Íslendinga fram undir
síðustu tíð eða far-
ið í ógleymanlegar
ferðir á slóðir
feðra og mæðra
þeirra gleyma því
seint.
Forsetahjónin
Guðni Th. Jóhann-
esson og frú Eliza
Reid eru lögð af stað til Winni-
peg í Manitoba, sem er vina-
bær Reykjavíkur, til að taka
þátt í aldarafmæli Þjóðrækn-
isfélags Íslendinga í Vestur-
heimi.
Þar mun forsetinn flytja há-
tíðarræðu af þessu góða tilefni
og eiga fundi, jafnt með fyrir-
mennum og „löndum“ okkar.
Þeir sem notið hafa gest-
risni í Íslendingabyggðum vita
að myndarlega verður tekið á
móti forsetahjónunum.
Er sérstaklega viðeigandi að
forsetahjónin taki, fyrir hönd
„gamla landsins“, þátt í þess-
um atburðum og gleðjist þar
með góðum.
Enn vilja frændur
okkar í Vesturheimi
halda virku sam-
bandi við gamla
landið og það er
gagnkvæmt}
Fagnaðarefni
F
rumvarp um þungunarrof var
samþykkt sem lög frá Alþingi í
vikunni. Lögin marka þáttaskil
þar sem konur á Íslandi fá loks
sjálfsákvörðunarrétt yfir eigin
líkama og um það hvort þær vilji ganga með
og eiga barn. Ný lög fela ekki í sér rýmkun
á tímaramma. Heimilt hefur verið að rjúfa
þungun til loka 22. viku meðgöngu að fengnu
leyfi nefndar í þeim tilfellum sem meðganga
ógnar lífi konu eða fósturs eða ef miklar lík-
ur eru taldar á vansköpun, erfðagöllum eða
sköddun fósturs.
Breytingin sem felst í nýju lögunum er sú
að nú er það konan sem tekur þessa ákvörð-
un, enda er hún best til þess fallin. Í um-
sagnarferli þessa máls kom fram skýr af-
staða fagfólks á þessu sviði um að hrófla
ekki við þeim tímamörkum sem nú er miðað við. Var í
því samhengi vakin athygli á því að þær konur sem eru
í einna verstu félagslegu aðstæðunum eru oft einmitt
þær konur sem ekki átta sig á að þær eru þungaðar
fyrr en mjög seint og hafa því jafnvel þurft að leita út
fyrir landsteinana eftir heilbrigðisþjónustu.
Í umræðum um málið á þinginu og í fjölmiðlum hef-
ur verið tekist á um ólík sjónarmið, ekki síst hvað
varðar sjálfsákvörðunarrétt kvenna gagnvart rétti
fósturs. Það er gömul saga og ný að konur
hafi þurft að berjast fyrir rétti sínum til
sjálfræðis og ábyrgðar. Um það vitnar bar-
átta kvenna fyrir rétti til menntunar og
launa að ógleymdri baráttunni fyrir kosn-
ingarétti og kjörgengi kvenna. Á þessum
tímamótum er því óhjákvæmilegt annað en
að minnast þeirra kvenna sem í gegnum
aldirnar hafa barist fyrir og náð fram þeim
mikilvægu samfélagsbreytingum sem skipa
Íslandi í fremstu röð á sviði kynjajafnréttis
á heimsvísu.
Þetta hefur verið löng vegferð en í dag
höfum við eignast eina framsæknustu lög-
gjöf á þessu sviði. Með breiðum stuðningi
þingsins við málið hefur löggjafinn sýnt
þann skýra vilja að Ísland skipi sér áfram í
fremstu röð í heiminum varðandi stöðu
kvenna og sjálfsákvörðunarrétt þeirra.
Þótt umræður um málið í þinginu hafi á köflum tekið
á bliknar það í samanburði við þá kvennasamstöðu sem
ríkti á þinginu við meðferð málsins. Slík kvenna-
samstaða þvert á flokkslínur er dýrmæt og gefur fyr-
irheit um frekari umbætur á sviði jafnréttismála á
komandi árum.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Áfram stelpur!
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Öldungadeild Alabamasamþykkti í vikunni aðherða reglur um heimildtil þungunarrofs. Ríkis-
stjórinn Kay Ivey staðfesti í kjöl-
farið lögin sem eru þau hörðustu í
Bandaríkjunum. Í stuttu máli er
þungunarrof nú bannað á öllum
stigum þungunar og læknar sem
framkvæma þungunarrof eiga yfir
höfði sér refsingu, allt að lífstíðar-
fangelsi. Þungunarrof er aðeins
heimilt ef líf móður er í hættu eða
ef fóstrið mun fæðast andvana.
Öfugt við mörg önnur ríki í Banda-
ríkjunum heimila lögin ekki þung-
unarrof þó svo konan sé þunguð
eftir nauðgun eða sifjaspell.
Alabama er ekki eina ríki
Bandaríkjanna þar sem breytingar
eru gerðar á þungunarrofslögum. Í
ár hafa 28 ríki af 50 boðað eða
kynnt ný lagaákvæði sem takmarka
munu rétt kvenna til þungunarrofs.
Vilja umfjöllun hæstaréttar
Í umfjöllun AFP-fréttaveit-
unnar kemur fram að þessi þróun
eigi sér fyrst og fremst stað í ríkj-
um þar sem repúblikanar halda um
stjórnartaumana. Ætlunin sé að
snúa við dómi hæstaréttar frá 1973,
Roe gegn Wade, þar sem úrskurðað
var að konu væri heimilað þung-
unarrof.
„Refsingar fyrir lækna sem
framkvæma þungunarrof í Ala-
bama eru svo harðar að þeir þora
ekki að taka ákvörðun um að bjarga
lífi móður. Þeir gætu verið ákærðir
fyrir að deyða fóstrið sem hún gekk
með. Í Alabama hefur þegar fækk-
að þeim heilsugæslustöðvum sem
bjóða upp á þungunarrof úr þrettán
í þrjár á nokkrum árum. Konur
þurfa nú að ferðast langa leið til að
ganga að þessari þjónustu,“ segir
Silja Bára Ómarsdóttir, dósent í al-
þjóðasamskiptum við Stjórnmála-
fræðideild HÍ.
„Þetta er allt til að svipta þær
möguleikanum á að nýta sér þenn-
an rétt sem enn þá er stjórnar-
skrárvarinn. Það kom fram við
lagasetninguna í Alabama í máli
þeirra sem studdu frumvarpið að
þeir gerðu sér grein fyrir því að
þetta væri stjórnarskrárbrot.
Markmiðið er að koma þessu í
hæstarétt.
Lagasetningin í Alabama og
víðar skapar fjölda leiða að hæsta-
rétti til að fá Roe gegn Wade snúið
við. Með því væri afnumin alríkis-
vernd á þessum réttindum og hvert
ríki mætti setja lög fyrir sig eftir
pólitískum veðrum og vindum
hverju sinni. Í dag mega ríkin ekki
takmarka réttinn til þungunarrofs.
En nú, eftir að Trump skipaði tvo
íhaldssama dómara við hæstarétt,
sjá andstæðingar þungunarrofs sér
leik á borð til að fá þessu snúið við.“
Áformin mæta andstöðu
Viðbúið er að þessi áform mæti
andstöðu. Stærstu mannúðarsam-
tök Bandaríkjanna, ACLU, hafa til
dæmis heitið því að höfða mál til að
koma í veg fyrir að frumvarpið í
Alabama verði að lögum. Sama er
uppi á teningnum í öðrum ríkjum.
„ACLU mun fara með málið
fyrir dómstóla,“ segir Silja Bára.
Hún segir að lagasetningin sé
markvisst skipulögð hjá andstæð-
ingum þungunarrofs. Ekki sé
ástæðulaust að lögum sé breytt í
svo mörgum ríkjum. Með því aukist
líkurnar á að koma málinu til um-
fjöllunar í hæstarétti. „Lobbíista-
hóparnir samræma það sem er að
gerast á mörgum stöðum. Þeir hafa
markvisst ekki farið af stað fyrr en
núna þegar hæstiréttur er þannig
samsettur að þessi möguleiki er
fyrir hendi. Þetta er auðvitað
áhugavert fræðilega en um leið
mjög ógnvekjandi.“
Réttur til þungunar-
rofs víða takmarkaður
AFP
Mótmæla þungunarrofi Öldungadeild Alabama samþykkti í vikunni að
skerða rétt til þungunarrofs. Fleiri ríki Bandaríkjanna hafa gert hið sama.
Silja Bára seg-
ir að réttur til
þungunarrofs
hafi verið tak-
markaður
með lögum í
sjö ríkjum
Bandaríkj-
anna það sem
af er ári. Auk
þess hafi slíkt
verið til umfjöllunar í nítján öðr-
um ríkjum og gæti dregið til tíð-
inda víðar á næstunni. Hún nefn-
ir sem dæmi að í Utah hafi réttur
til þungunarrofs verið færður úr
28 vikum niður í 18 vikur. Í Ark-
ansas sé sömuleiðis miðað við
18 vikur nú.
Á sama tíma sé verið að
rýmka rétt kvenna til þung-
unarrofs á Íslandi, Írlandi, Kýpur
og í Norður-Makedóníu.
„Þetta sýnir hvernig tog-
streitan er með þessi mál sem
hefði átt að vera búið að útkljá á
áttunda áratugnum. Þetta er
bakslag í kvenfrelsisbarátt-
unni.“
Bakslag í
baráttunni
KVENFRELSISBARÁTTA
Silja Bára
Ómarsdóttir