Morgunblaðið - 08.06.2019, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Samkenndiner einn aflykilþáttum
mannlegra sam-
skipta. Hún er þó
ekki öllum gefin.
Yfirskrift þessara
orða er þýðing á
heiti bókar eftir
Simon Baron-Cohen, sérfræð-
ing í einhverfu og prófessor í
sálfræði við Cambridge-
háskóla. Baron-Cohen flutti á
fimmtudag fyrirlestur um
samkenndina í húsi Íslenskrar
erfðagreiningar og var fullt út
úr dyrum.
Fræðimaðurinn byrjaði á að
fjalla um illskuna, sem gæti
verið af ýmsum toga. „Ég var
bara að fylgja skipunum,“ er
svarið þegar kerfisbundin ill-
virki eru framin, aðrir láta til
skarar skríða í krafti hug-
myndafræði. Mörg dæmi eru
um að skipt sé upp í hópa þar
sem annar er innvígður og
hinn útskúfaður. Lengst er
gengið þegar útskúfaði hóp-
urinn er beinlínis afmennsk-
aður. Þjóðarmorðið í Rúanda
árið 1994 þegar 800 þúsund
manns úr röðum Tútsa var
slátrað á 100 dögum er
ískyggilegasta dæmið um það
á seinni tímum.
Samkenndin er tvíþætt,
annars vegar er hæfileikinn til
að greina hugarástand ann-
arra, hins vegar sá eiginleiki
að finna til með öðrum.
Samkenndin er missterk og
leiddi Baron-Cohen líkur að
því að hana væri í ríkara mæli
að finna hjá konum en körlum.
Að einhverju leyti gæti sá
munur ráðist af ólíkri fé-
lagsmótun kynjanna, en einnig
benti ýmislegt til að hann væri
einnig líffræðilegur.
Baron-Cohen hefur rann-
sakað einhverfu. Einhverfir
eiga erfitt með að skynja
hugarástand annarra en eiga
auðvelt með að finna til með
fólki sem á bágt. Öðru máli
gegnir um þá sem eru sið-
blindir. Það vefst ekki fyrir
þeim að átta sig á hugar-
ástandi annarra en þeim gæti
ekki staðið meira á sama um
þá sem eiga um sárt að binda.
Samkenndin er límið í
mannlegum samskiptum og
daglega má ítrekað sjá hana að
verki. Því miður eru dæmin
hins vegar einnig mörg um
samkennd við frostmark og
þau eru yfirleitt meira áber-
andi.
Hryllilegustu dæmin eru
þegar ráðamönnum er annara
um eigin völd en velferð
borgaranna. Dæmi um það
birtist um þessar mundir í
fréttum frá Súdan.
Lengi hefur verið
ólga í landinu, en
upphafið að því
ástandi, sem nú
ríkir má rekja til
þess að upp úr
sauð þegar verð á
brauði var þrefald-
að í desember. Mótmæli al-
mennings leiddu til þess að
Omar al-Bashir, sem setið
hafði á valdastóli frá 1989,
hrökklaðist frá. Almenningur
var hins vegar ekki sáttur og
vildi einnig losna við herinn
frá völdum. Það þótti æðstu
herforingjum landsins of mik-
ið og réðust þeir með vopna-
valdi gegn mótmælendum.
Talið er að 100 manns hafi fall-
ið á þremur dögum.
Á sama tíma og þetta fór
fram var þess minnst að 30 ár
voru liðin frá því að kínverski
herinn réðist gegn mótmæl-
endum á Torgi hins himneska
friðar með öllu blóðugri afleið-
ingum.
Aðfarir súdanska hersins
hafa verið fordæmdar víða um
heim en njóta þó stuðnings öfl-
ugra grannríkja. Athygli vakti
að skömmu áður en látið var til
skarar skríða fór Abdel Fat-
tah al-Burhan, yfirmaður súd-
anska herráðsins, í ferðalag til
Sádi-Arabíu, Egyptalands og
Sameinuðu arabísku fursta-
dæmanna. Þessi ríki styðja
súdanska herinn af einfaldri
ástæðu. Ráðamenn þeirra ótt-
ast að ólgan í Súdan sé smit-
andi og eru staðráðnir í að við-
halda stjórnarfari einræðis og
vilja koma í veg fyrir atburða-
rás í sínum ranni líka þeirri
sem varð í nokkrum löndum
eftir „arabíska vorið“ 2011.
Vissulega vöknuðu tálvonir
um að vakningin í arabalönd-
unum 2011 myndi leiða til
svipaðra atburða og þegar
járntjaldið féll 1989, en það
var öðru nær og eru rústir
Sýrlands besta dæmið um það.
Þar hafði Bashar al-Assad
stjórnað harðri hendi líkt og
faðir hans með lítilli samkennd
fyrir örlögum almennings.
Simon Baron-Cohen hefur
gert miklar rannsóknir á sam-
kennd og einhverfu og kvaðst í
fyrirlestrinum binda vonir við
að rannsóknir Íslenskrar
erfðagreiningar gætu dýpkað
skilninginn á viðfangsefninu.
Rannsóknir á samkennd og
siðblindu eru fyrirferðar-
minni. Þótt auðvelt sé að
benda á fjölda dæma um menn
sem vert væri að rannsaka
gæti reynst vandasamt að fá
þá til að gefa sig fram til grein-
ingar.
Samkenndin er límið
í mannlegum sam-
skiptum en það get-
ur verið afdrifaríkt
þegar hún er við
frostmark}
Samkennd við
frostmark
H
inn 15. maí sl. mælti undirritaður
fyrir frumvarpi til laga um
breytingu á lögum um matvæli,
nr 93/1995 með síðari breyt-
ingum (sýklalyfjanotkun).
https://www.althingi.is/altext/149/
s/1189.html.
Markmið frumvarpsins er að bæta miðlun
upplýsinga um sýklalyfjanotkun við fram-
leiðslu matvæla til neytenda. Sýklalyfjaónæmi
sem m.a. má rekja til of mikillar notkunar á
lyfjum í matvælaframleiðslu er ein helsta
heilsufarsógn mannkyns og lýsti forstjóri Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO)
því yfir 20. september 2017 að neyðarástand
væri að skapast í meðhöndlun sjúklinga vegna
sýklalyfjaónæmis.
Í skýrslu sem birt var árið 2016 í Bretlandi
um aðgerðir gegn sýklalyfjaónæmum bakteríum kemur
fram að um 700.000 manns láti lífið á hverju ári af völdum
slíkra baktería. (Sjá fylgiskjöl með frumvarpi.)
Íslenskir sérfræðingar, m.a. dr. Karl G. Kristinsson,
hafa lýst þungum áhyggjum af þessari þróun og talið mik-
ilvægt að þjóðin sé upplýst um þessa hættu.
Á dagskrá Alþingis er frumvarp sjávarútvegs- og land-
búnaðarráðherra um að opna fyrir innflutning á fersku
ófrosnu kjöti o.fl. Verði það samþykkt er nauðsynlegt að
neytendur séu upplýstir um þá áhættu sem fylgir fyrir
heilsu manna og dýra.
Þrátt fyrir að málið hafi batnað í meðferð þingsins og
nokkrar mótvægisaðgerðir séu boðaðar er ljóst að ef ekki
verður breyting á er vafasamt að þær muni virka nógu vel
og nógu hratt enda margar hverjar ekki fjármagnaðar eða
of skammur tími til að koma þeim í framkvæmd. Í ljósi
þess hvað er í húfi er eðlileg krafa að þessar
aðgerðir séu útfærðar, tímasettar og fjár-
magnaðar áður en lögin taka gildi.
Fleiri fljótlegar leiðir en frumvarp Mið-
flokksins geta bætt upplýsingar til neytenda. Í
dag á að merkja ákveðin matvæli með upp-
runalandi. Einhver misbrestur er á því og er
merkingin þannig að leita þarf að henni.
Skylda ætti framleiðendur/söluaðila til að
merkja með skýrari hætti, t.d. nota rautt letur
á gulum grunni og af ákveðinni lágmarks-
stærð.
Þá fjölgar hratt þeim neytendum sem velja
vörur eftir því hvert umhverfisspor þeirra er
og er nýlegt framtak íslenskra grænmetis-
bænda, að kolefnisjafna flutninginn á sínum
vörum, lofsvert. Skylda ætti framleiðendur/
seljendur til að merkja vörur sínar með upp-
lýsingum um t.d. kolefnisspor vörunnar og framleiðslu-
aðstæður.
Minni ég á að varaþingmaður Miðflokksins, Þorgrímur
Sigmundsson, mælti 28. febrúar 2019 fyrir þingsályktun-
artillögu um kolefnismerkingar kjötvara. https://
www.althingi.is/altext/149/s/0306.html.
Þá má hugsa sér að neytendur geti séð á pakkningum
hvort varan er framleidd í verksmiðjubúi eða á fjöl-
skyldubúi og þannig tekið tillit til annarra þátta sem varða
uppruna vörunnar.
Allt þetta og meira til er hægt að gera ef viljinn er fyrir
hendi.
Gunnar Bragi
Sveinsson
Pistill
Sýklalyfjanotkun, neytendur og Alþingi
Höfundur er þingmaður Suðvesturkjördæmis
og varaformaður Miðflokksins.
gunnarbragi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Sigtryggur Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Forystumenn kirkjugarða ílandinu koma saman áHallormsstað í dag, laug-ardag. Þar verður haldinn
24. aðalfundur Kirkjugarða-
sambands Íslands. Aðalefni fund-
arins verður það sama og nokkur
undanfarin ár, erfið fjárhagsstaða
kirkjugarðanna.
Bautasteinn, málgagn Kirkju-
garðasambandsins, er nýkominn út.
Formaður sambandsins, Þórsteinn
Ragnarsson, skrifar aðfaraorð undir
heitinu „Reynt til þrautar“. Þór-
steinn hefur að öðrum ólöstuðum
verið helsti baráttumaður kirkju-
garðanna nú um langt skeið.
Formaðurinn bendir á það í
greininni að á árunum 2009-2018 hafi
verið vakin athygli á því sem kallað
er misgengi samkomulags ríkis og
kirkjugarðanna frá 2005. Kirkju-
garðaráð og fjármálaráðuneyti
sömdu þá um nýtt gjaldalíkan sem
ætlað var að fjármagna öll útgjöld
vegna lögbundinna verkefna kirkju-
garðanna á grundvelli einingarverðs
fyrir einstaka verkþætti í rekstri
þeirra.
Skerðingin 3,4 milljarðar
Árið 2009 voru framlög til
kirkjugarðanna skert í kjölfar efna-
hagshrunsins 2008. Sú skerðing hafi
ekki verið leiðrétt ennþá. Í fyrra,
2018, hafi verið reiknað út að framlög
til kirkjugarðanna hafi verið skorin
niður um 3,4 milljarða króna að nafn-
virði miðað við samkomulagið frá
2005. Langstærsti útgjaldaliðurinn í
rekstri kirkjugarðanna er launa-
kostnaður sem telur allt að 82% af
lögbundnum tekjum hjá stærstu
görðunum, Kirkjugörðum Reykja-
víkurprófastdæma. Alls eru um 250
kirkjugarðar í landinu og yfir þeim
eru 236 ólaunaðar stjórnir. „Þrátt
fyrir ítrekaða fundi með stjórnvöld-
um og endurteknar greiningar og
skýrslur hefur ekki fengist leiðrétt-
ing á þeirri skekkju sem breyting á
gjaldagrunni samningsins frá 2005
hefur valdið,“ segir í Bautasteini.
Af 20 stærstu kirkjugörðum
landsins voru allir nema þrír reknir
með tapi árið 2016 og var samanlagt
tap þeirra 11,5% af tekjum. Sam-
anlagt tap 17 stærstu kirkjugarða
landsins nam rúmlega 90 milljónum
króna 2016. Þar af nam tap Kirkju-
garða Reykjavíkur, 63,5 milljónum
króna.
„Ekki verður annað séð en fjár-
málaáætlun núverandi ríkisstjórnar
fyrir árin 2020 til 2024 (5 ára áætlun)
muni afhenda kirkjugörðum til rekst-
urs framlag sem hefur verið skert um
rúmlega 40% miðað við sam-
komulagið frá 2005. KGRP hafa und-
anfarin ár mætt þessari skerðingu
með fækkun sumarstarfsmanna um
50% frá 2009. Lengra verður ekki
gengið í þeim efnum,“ segir Þór-
steinn.
Hann lýsir í Bautasteini þeim
ráðum sem reynt hefur verið að
beita. Skipaður var vinnuhópur sem
skyldi ræða við þingmenn „maður á
mann,“ samin bréf og útskýring-
arblöð fyrir þá sem og ráðherra og
embættismenn. Auk þessa fékk
stjórn KGSÍ til liðs við sig almanna-
tengil til að greina úrlausnarefni og
sóknarfæri og útbúa staðreyndablöð
sem afhent voru á þeim fundum sem
haldnir voru með ráðamönnum. Ár-
angurinn varð sáralítill. Áætlað er að
hækka þurfi núverandi ársframlag til
kirkjugarða um 460 millj-
ónir króna til að bæta
skerðingu framlaga frá
því samningurinn við
ríkið var gerður 2005.
Flestir kirkjugarðar
eru reknir með tapi
Það eru ekki bara talsmenn
kirkjugarðanna sem kvarta.
Kirkjunnar menn gera það líka.
„Héraðsfundur Reykjavíkur-
prófastsdæmis eystra haldinn í
Árbæjarkirkju 21. maí 2019 skor-
ar á Alþingi og ríkisstjórn Íslands
að leiðrétta sóknargjöld í þá fjár-
hæð sem þau eiga að vera sam-
kvæmt lögum. Fundurinn skorar
á stjórnvöld að gera upp skuld
sína við söfnuði Þjóðkirkjunnar
og önnur trú- og lífsskoð-
unarfélög vegna skerðingar
sóknargjaldsins undanfarin ell-
efu ár,“ segir í ályktun
fundarins. Ríkið haldi
eftir 44% af inn-
heimtu sóknargjaldi
og skuldi Reykjavík-
urprófastdæmum
2,7 milljarða króna,
sem sé uppsafnað frá
2008. Þetta þurfi að
leiðrétta þegar
í stað.
Kirkjunnar
menn ósáttir
SKERÐING SÓKNARGJALDA
Þórsteinn
Ragnarsson
Morgunblaðið/sisi
Fossvogur Hinn nýi duftgarður höfuðborgarinnar, Sólland, baðaður sól. Í
fyrra gerðist það í fyrsta skipti að duftker voru fleiri en hefðbundnar kistur.