Morgunblaðið - 08.06.2019, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 2019
HOLTAGARÐAR
RISA
LAGERSALA
60-80%
AFSLÁTTUR
HERRA- OG DÖMUFATNAÐUR
GALLABUXUR - KJÓLAR - JAKKAFÖT
TOPPAR - ÚLPUR - SKÓR - SKYRTUR
YFIR 100 VINSÆL VÖRUMERKI
HVÍTASUNNUHELGI
LAUGARDAGUR
HVÍTASUNNUDAGUR
ANNAR Í HVÍTASUNNU
12-18
LOKAÐ
13-18
Ég hef dvalist í Napólí undanfarnar vikur. Þar er töluð sérstæð mál-lýska, neapólítanska, sem er málið sem sögupersónur í Napólí-bókunum vinsælu eftir Elenu Ferrante tala.Neapólítanska er ein fjölmargra mállýskna á Ítalíu og er sam-
bland af ítölsku og fleiri málum, einkum spænsku. Hún er arfleifð frá tímum
þegar Spánverjar, Frakkar og Grikkir voru fyrirferðarmiklir hér um slóðir.
Allar eiga ítölsku mállýskurnar á einn eða annan hátt rætur að rekja til lat-
ínu sem var upphaflega mál Rómaborgar í Latíum-héraði.
Elstu heimildir um latínu eru frá því um 700 f. Kr. en á „gullöldinni“ á 1.
öld f. Kr. varð hún tungumál Rómaveldis og breiddist út á þeim svæðum sem
Rómverjar lögðu undir sig. Þessir herleiðangrar eru m.a. kunnir af frásögn-
um Sesars um Gallastríðin. Rómönsku málin sem töluð eru í sunnanverðri
Evrópu eru afkomendur latínu, spænska, portúgalska, franska og rúmenska.
Germönsk mál fóru ekki
varhluta af áhrifum frá lat-
ínu, ekki heldur íslenska;
eldforn latnesk tökuorð í ís-
lensku eru t.d. klaustur,
kufl, möttull, markaður, toll-
ur, mynta og ólífa.
Eftir fall Rómaveldis var
latína áfram tunga rómversk-kaþólsku kirkjunnar og lærðra manna í Evrópu
á miðöldum, endurreisnartímanum og allt fram á okkar daga. Enn leggja
margir kapp á að viðhalda latínu sem samskiptamáli, t.d. er fréttum útvarpað
á latínu í Páfagarði (sem er ekki undarlegt) og í Finnlandi (sem kemur
kannski frekar á óvart). Meira en 1000 síður er að finna í hinni latnesku Wiki-
pedíu.
Á dögum Rómverja hafði latína svipaða stöðu og enska nútímans í hnatt-
rænu samhengi. Hún var heimstunga sem þrengdi mjög að öðrum málum,
m.a. nágrannamálunum á Ítalíuskaga. Á meðal þeirra var etrúska, tungumál
Etrúra; uppruni þeirra er óljós en héraðið Toscana dregur nafn sitt af þeim.
Í þá daga var gríska töluð víða á Suður-Ítalíu enda var það svæði nefnt
Grikkland hið mikla (Magna Graecia) vegna þess að Grikkir höfðu stofnað
þar nýlenduborgir. Ein slík var einmitt Napólí, sem á grísku nefnist Neapólis
‘Nýborg’.
Að auki voru töluð á Ítalíu til forna ýmis mál náskyld latínu, m.a. úmbríska
í Úmbríu norðaustur af Róm og oskíska suðaustur af Róm. Héraðið Úmbría
er einkum þekkt vegna ágætra vína sem Davíð Stefánsson orti um („Ég elska
þitt umbríska vín, líf mitt logar af þorsta og ljóðum til þín.“).
Fáir vita e.t.v. að íslenskur málvísindamaður, Hreinn Benediktsson (1928-
2005), gaf út árið 1960 merka ritgerð um hljóðkerfisfræði oskísku og úmbr-
ísku sem samanburðarmálfræðingar vitna enn í. Hreinn var prófessor í ís-
lenskri málfræði við Háskóla Íslands frá 1958 til 1998 og skrifaði ótalmargt
merkilegt um sögulega málfræði íslensku. Þótt rannsóknir hans á hljóðkerfi
oskísku og úmbrísku séu minna þekktar hér á landi eru þær einnig óbrot-
gjarn minnisvarði um einn skarpasta málvísindamann sem Ísland hefur alið.
Napólí-sögur
Tungutak
Þórhallur Eyþórsson
tolli@hi.is
Mállýska Sögupersónur í Napólí-bókunum tala neapólítönsku.
Það hefur verið viðtekin skoðun hér á Íslandi aðfjárfestingar erlendra aðila hér væru æskilegarog raunar eftirsóknarverðar. Í skýrslu nefndarsem fjallaði um endurskoðun laga um eignarrétt
og afnotarétt fasteigna og út kom vorið 2014 segir að
nefndin telji „að erlend fjárfesting auki hagsæld og fjöl-
breytileika í íslensku samfélagi og atvinnulífi. Farsælast sé
að auka frjálsræði á þessu sviði og draga úr undanþágum
eins og kostur er“.
Er alveg víst að þetta sé rétt niðurstaða?
Við lifum í viðsjárverðum heimi. Okkar eigið hrun sýndi
okkur fram á að of náin tengsl stjórnmála og viðskiptalífs,
sem einkenndu íslenzkt samfélag alla 20. öldina, gætu ver-
ið banvæn vegna þess að þau drógu augljóslega úr gagn-
rýni og aðhaldi, auk margra annarra óþægilegra auka-
verkana.
Þróun alþjóðlegs viðskiptalífs á seinni áratugum, sem
erlendir fjárfestar eru augljóslega hluti af, er umhugs-
unarverð, svo að ekki sé meira sagt. Frá því að efnahags-
kreppan skall á haustið 2008 hafa al-
þjóðlega þekktir bankar á Vestur-
löndum sérstaklega samið um
greiðslur gífurlegra sekta vegna
margvíslegra lögbrota í umsvifum
þeirra. Að bankarnir hafi samið um
sektargreiðslurnar á sér skýringar í því að ella hefðu
æðstu stjórnendur þeirra sætt opinberum ákærum beggja
vegna Atlantshafs og átt á hættu að verða lokaðir á bak við
lás og slá.
Og þetta á ekki bara við um bandaríska, brezka og
þýzka banka. Þetta á líka við um banka á Norðurlöndum,
en a.m.k. þrír þeirra hafa verið staðnir að því á undan-
förnum mánuðum og misserum að vera eins konar mið-
stöðvar peningaþvættis frá Rússlandi og tengdum löndum.
Það væri ekki einfalt mál ef íslenzk stjórnvöld tækju upp
á því að leita eftir kaupendum að íslenzkum ríkisbanka í
nálægum löndum, eins og gert var fyrir tæpum tveimur
áratugum. Hvernig ætti að tryggja að erlendur banki sem
keypti íslenzkan banka notaði hann ekki til peningaþvætt-
is? Viðbúið er að svarið yrði sterkt eftirlit. En hvernig
stendur á því að í þremur norrænum bönkum tókst að
komast framhjá því eftirliti árum saman?
Í raun og veru er staðan í hinu alþjóðlega viðskiptalífi
með þeim hætti að það verður að skoða öll áform erlendra
aðila um fjárfestingar á Íslandi með það í huga að ekki er
allt sem sýnist.
Þessar vangaveltur eru settar fram vegna þess að nokk-
uð reglulega birtast fréttir núorðið um kaup erlendra fjár-
festa á jörðum á Íslandi. Og vafalaust er þar í flestum til-
vikum og kannski öllum heiðarlegt fólk á ferð, sem ætlar
sér ekkert illt.
En þeir sem af einhverjum ástæðum kaupa jarðir geta
líka selt þær. Mikil uppkaup jarða á Austurlandi vekja
spurningar. Ekki eru þær allar keyptar til þess að stunda
þar búskap, þótt vel megi vera að í einhverjum tilvikum
átti erlendir kaupendur þeirra sig á því að framtíð land-
búnaðar á Íslandi, þegar líður á þessa öld, getur verið mjög
björt, vegna margvíslegra breytinga í öðrum heims-
hlutum.
En getur verið að þessi jarðakaup á Austurlandi tengist
þeim breytingum sem eru nánast fyrirsjáanlegar á norð-
urslóðum vegna aukinna vöruflutninga milli Evrópu og As-
íu um norðausturleiðina og norðvesturleiðina?
Og getur verið að dag einn vöknum við upp við fréttir
um það að allar þessar jarðir hafi verið seldar erlendum
fjárfestum í Asíu, jafnvel í Kína, þar sem enginn veit hvort
stjórnvöld þar í landi standi að baki slíkum fjárfesti? Það
eitt vitum við að Kínverjar hafa um skeið haft áhuga á að-
stöðu bæði á Íslandi og á Grænlandi.
Svarið við hugleiðingum af þessu
tagi yrði líklega að svo miklar tak-
markanir væru á eignaraðild útlend-
inga, sem búsettir eru utan EES-
svæðis að jörðum, að engin hætta væri
á ferðum. En er það víst? Úr því að
mafíur í Rússlandi gátu lagt undir sig, ef svo má að orði
komast, útibú Danske Bank í Eistlandi og stundað þar
peningaþvætti í mörg ár án þess að eftir væri tekið ættu
óæskilegir kaupendur að jörðum á Íslandi að geta komið
sér fyrir í skjóli EES.
Nú er það ekki svo að stjórnmálamenn hér hafi ekki
fjallað um þessi mál. Á þingi 2011-2012, kom fram þings-
ályktunartillaga sem þingmenn Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks fluttu, þar sem m.a. sagði í greinar-
gerð:
„Erlendis, svo sem í Danmörku, snúa takmarkanir á
kaupum jarða jafnt að þeim sem eru í Evrópusambandinu
og utan þess. Við skoðun á þessu álitaefni þarf að gæta að
skuldbindingum okkar á grundvelli EES-samningsins og
ekki síst í því ljósi er vakin athygli á dönskum reglum á
þessu sviði. Þar gildir sú meginregla að einstaklingar sem
ekki eru heimilisfastir þar í landi eða hafa ekki áður búið
a.m.k. fimm ár í Danmörku þurfa leyfi dómsmálaráðuneyt-
isins til að eignast fasteignaréttindi í landinu ... Þegar litið
er til danskra laga hvað varðar jarðir (lov om landbrugsej-
endomme) er meginreglan sú að heimild til að öðlast rétt-
indin yfir jörð er háð því skilyrði að eigandi jarðar taki upp
fasta búsetu á jörðinni og gildir búsetuskyldan í tíu ár.“
Úr því að Danir, sem eru aðilar að ESB, gátu sett slíkar
reglur, hvers vegna ekki Ísland vegna EES?
Það er orðið það mikið um jarðakaup útlendinga á Ís-
landi að það er ástæða til að stöðva við og skoða mjög ræki-
lega hvar við stöndum í þessum efnum, sem öðrum, þegar
kemur að erlendum fjárfestingum hér á landi.
Það er ekki endilega víst að það eigi enn við að „erlend
fjárfesting auki hagsæld og fjölbreytileika“ í samfélagi
okkar.
Af hverju geta Danir haft
strangari reglur en við?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Um jarðakaup
útlendinga á Íslandi
Vorið 2003 var stutt í þingkosn-ingar. Helsta kosningamál
Samfylkingarinnar var, að Davíð
Oddsson, þáverandi forsætisráð-
herra, væri harðstjóri, sem sigaði
lögreglunni á óvini sína. Fréttablað-
ið, sem þá var í eigu Jóns Ásgeirs
Jóhannessonar, þótt leynt færi, birti
frétt 1. mars um, að stjórn Baugs
hefði á öndverðu ári 2002 óttast að-
gerðir Davíðs, nokkrum mánuðum
áður en lögregla gerði húsrannsókn
hjá fyrirtækinu vegna kæru starfs-
manns (en sannleiksgildi kærunnar
var síðar staðfest af dómstólum).
Hafði fundargerðum stjórnarinnar
verið lekið í Fréttablaðið. Jón Ás-
geir, aðaleigandi Baugs, birti þá
yfirlýsingu um, að lekinn væri ekki
frá sér. Ritstjóri blaðsins, Gunnar
Smári Egilsson, staðfesti þá yfirlýs-
ingu opinberlega. En fáir hafa veitt
því athygli, að höfundur fréttarinnar
hefur upplýst málið. Reynir
Traustason segir beinlínis í bók
sinni, Afhjúpun, sem kom út árið
2014, að þessi yfirlýsing sé ósönn
(97. bls.). Það merkir auðvitað á
mannamáli, að lekinn var frá Jóni
Ásgeiri.
Vorið 2009 var aftur stutt í þing-
kosningar. Þá birti Stöð tvö, sem var
í eigu Jóns Ásgeirs Jóhannessonar,
frétt um það, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hefði tekið við 30 milljón króna
styrk frá FL Group árið 2006, en það
var síðasta ár án takmarkana á
styrkjum til stjórnmálaflokka. Allir
flokkar flýttu sér þá að upplýsa um
styrki frá fyrirtækjum það ár. Sam-
fylkingin sagðist (í Fréttablaðinu 11.
apríl) hafa fengið 36 milljónir í styrki
yfir 500 þúsund krónur frá fyrir-
tækjum, en Sjálfstæðisflokkurinn
kvaðst hafa fengið 81 milljón í styrki
yfir eina milljón. Kjósendur gengu
með þessar upplýsingar inn í kjör-
klefann og veittu Sjálfstæðis-
flokknum ráðningu. En í janúar 2010
birtist skýrsla Ríkisendurskoðunar
um styrki fyrirtækja til stjórnmála-
flokka árið 2006. Í ljós kom, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði þetta ár feng-
ið samtals 104 milljónir króna, sem
er í góðu samræmi við veittar upp-
lýsingar, því að munurinn fólst í
smærri styrkjum en einni milljón.
En Samfylkingin hafði þá fengið
samtals 102 milljónir króna frá fyrir-
tækjum. Aldrei hefur verið veitt
nein skýring á þessu hróplega mis-
ræmi. Í Morgunblaðinu 12. janúar
2006 hafði einn samkennari minn,
Margrét S. Björnsdóttir, einmitt
skrifað: „Það getur verið hætta á að
orðtakið; æ sér gjöf til gjalda, eigi
við í einhverjum tilvikum og því mik-
ilvægt að öll stærri framlög séu
opinber.“
Æ sér gjöf til gjalda, sagði Mar-
grét. Upp koma svik um síðir, segj-
um við hin.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Upp koma svik um síðir