Morgunblaðið - 28.06.2019, Page 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. JÚNÍ 2019
Enn á ný hafa hugmyndir um
upptöku sykurskatts skotið upp
kollinum. Þar með gengur aftur
gamall draugur sem flestir
töldu að hefði verið kveðinn
niður fyrir fullt og allt. En
lengi er von á einum enda er
hið pólitíska umhverfi frjór
jarðvegur fyrir allar hugmyndir
um öflun meiri ríkistekna í
formi skattheimtu.
Og sagan endurtekur sig eins
og sagt er því þetta form skattheimtu er
ekki nýtt af nálinni. Í stjórnartíð rík-
isstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur, 2009-
2013, var skattur í formi vörugjalds lagður
á sykur og sykraðar vörur. Árangur þeirrar
skattheimtu reyndist hins vegar dapur.
Skattheimtan var afar flókin í framkvæmd,
hún var dýr fyrir fyrirtæki og hið opinbera
og skilaði hlutfallslega litlum tekjum í rík-
issjóð. Samkvæmt könnun Rannsóknaseturs
verslunarinnar hafði skatturinn lítil sem
engin áhrif á neysluhegðun fólks. Nið-
urstaðan var sú að næsta ríkisstjórn sem
við tók beitti sér fyrir afnámi sykurskatts-
ins, m.a. á grundvelli tillagna Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins, og á það féllst Alþingi.
Mikið vatn hefur runnið til sjávar frá ár-
um sykurskattsins. Til þess ber að líta að
neysluhegðun fólks hefur tekið stórstígum
breytingum á undanförnum árum. Miðlægar
upplýsingar um neyslu og innihaldsefni
matvæla eru orðnar gamlar og gefa alls
ekki rétta mynd af neyslumynstri dagsins í
dag. Ef litið er til nágrannaríkja okkar gef-
ur t.d. nýleg könnun sem gerð var á neyslu-
hegðun Svía þá mynd að ótrúlegar breyt-
ingar hafi orðið á hegðuninni sl. áratug.
Vöruframboð innlendrar verslunar ræðst
óhjákvæmilega af eftirspurn. Hver hillu-
metri er verslunum afar verð-
mætur og staðsetning vöru
skiptir máli. Í því ljósi er mat-
vöruverslunin stöðugt vakandi
fyrir nýbreytni og breytingum
á áherslum neytenda. Síðustu
ár hefur þróun í matvöruversl-
un tekið æ ríkara mið af
breyttum áherslum og hegðun
neytenda. Ört stækkandi hluti
neytenda leggur áherslu á að
neyta hollrar fæðu og sá hópur
sneiðir kerfisbundið hjá sykr-
uðum og fituríkum matvælum.
Viðbrögð verslunarinnar endurspeglast í
þeim stórkostlegu breytingum sem hafa
orðið í vöruframsetningu þar sem nú er
lögð mikil áhersla á að hafa hollustuvörur
eins og ávexti, grænmeti o.fl. sem mest
áberandi. Að sama skapi hefur framsetning
sælgætis og sykraðra drykkja færst á síður
áberandi staði. Ástæðan er í meginatriðum
sú að neytendur vita hvað þeir vilja, hafa
skýra hugmynd um afleiðingar neyslu mat-
væla og velja því hollustu.
Stjórnmálamenn hafa lengi haft ríka til-
hneigingu til að hafa vit fyrir fólki. Öflun
ríkistekna með aðferðum sem hafa jákvæð-
an blæ er vinsæl um þessar mundir. Í þetta
skiptið á skatturinn að bæta hressa og kæta
og jafnvel gefa hraustlegt og gott útlit. En
ríkiskassinn má hins vegar fitna á kostnað
neytenda!
Eftir Andrés
Magnússon
» Í þetta skiptið á skatturinn
að bæta hressa og kæta og
jafnvel gefa hraustlegt og gott
útlit.
Andrés Magnússon
Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka
verslunar og þjónustu.
Drögum úr sykurneyslu
– en án ríkisafskipta
Drjúgur meirihluti
landsmanna telur hag-
sæld Íslands byggjast
að miklu leyti á al-
þjóðlegri samvinnu
(73,6%) og alþjóð-
legum viðskiptum
(78,3%). Norrænt
samstarf á sérstakan
stað í hugum lands-
manna en 92% eru já-
kvæð gagnvart virkri
þátttöku Íslands í Norðurlanda-
samstarfi. Þátttaka Íslands í störf-
um Sameinuðu þjóðanna (77,9%)
og mannréttindaráðsins (80,8%)
nýtur einnig fylgis meðal lands-
manna sem telja jafnframt að seta
Íslands í mannréttindaráðinu geti
haft jákvæð áhrif á þróun mann-
réttinda á heimsvísu (70,3%).
Þetta kemur fram í könnun sem
fyrirtækið Maskína gerði fyrir ut-
anríkisráðuneytið undir lok maí og
birt var 21. júní. Könnunin er lið-
ur í markmiði utanríkisþjónust-
unnar að bæta upplýsingamiðlun
til almennings um störf og stefnu
utanríkisþjónustunnar.
EES-samstarfið
Evrópumálin voru skoðuð sér-
staklega og er stuðningurinn við
EES-samninginn mikill að mati
ráðuneytisins. Rúm 55% lands-
manna eru jákvæð gagnvart aðild
Íslands að EES-samningnum en
eingöngu 11,8% eru neikvæð
gagnvart henni.
Aðildin að EES hefur verið
rædd mikið undanfarin misseri
vegna ágreinings um þriðja orku-
pakkann, það er innleiðingu á nýj-
um ákvæðum um orkumarkaðinn
sem hér varð til með raforkulög-
unum frá 2003. Þessi innleiðing
núna krefst einnar lagabreytingar
sem eykur sjálfstæði Orkustofn-
unar til neytendaverndar á ís-
lenska orkumark-
aðnum.
Norska stórþingið
samþykkti innleið-
ingu þriðja orkupakk-
ans með góðum
meirihluta 22. mars
2018 eftir nokkrar
deilur og umræður.
Ný skoðanakönnun
í Noregi sýnir nú
meiri stuðning við að-
ild að EES en nokkru
sinni fyrr eða rúm
60%. Samtökin Nei til
EU vilja Noreg úr EES. Þau
börðust hart gegn því að stórþing-
ið samþykkti þriðja orkupakkann.
Katherine Kleveland, formaður
samtakanna, sá eina von eftir at-
kvæðagreiðsluna þar.
Hún skrifaði baráttukveðju á
vefsíðu samtakanna 24. mars 2018
og sagði:
„Kanskje er det likevel vår gode
nabo Island som berger oss. Alle
vedtak innenfor EØS-avtalen kre-
ver at de innføres i både Norge,
Island og Liechtenstein.“ Til þess
að sameiginleg EES-ákvörðun sé
gild verður að innleiða hana í Nor-
egi, á Íslandi og í Liechtenstein.
Kleveland sagði að góðir nágrann-
ar á Íslandi kynnu að bjarga
Norðmönnum í þessu máli.
Síðan varaði hún norsk yfirvöld
við, hvorki Norðmenn né Íslend-
ingar þyldu þrýsting þeirra á „ís-
lensku bræðraþjóðina eða al-
þingi“.
Í bréfi sem vefsíðan Kjarninn
birti 30. maí 2019 segjast Morten
Harper, rannsóknar- og fræðslu-
stjóri Nei til EU, og Kathrine
Kleveland „uppfull af áhuga“
fylgjast „vel með beina streym-
inu“ af umræðum á alþingi um
þriðja orkupakkann og „það væri
frábært ef það tækist að fá
ákvörðun í málinu frestað“. Þau
segja einnig: „Afstaða og fram-
ganga utanríkisráðherra, Guð-
laugs Þórs Þórðarsonar, er mjög
vafasöm.“ Og spyrja: „Getur verið
að málflutningur utanrík-
isráðherra Íslands endurspegli
þrýstinginn frá norsku rík-
isstjórninni?“
Kenning samtakanna er að
vegna þrýstings gæti íslensk
stjórnvöld í raun hagsmuna
norskra stjórnvalda en ekki Ís-
lendinga. Þetta eru fordæmalaus
afskipti erlendra samtaka af ís-
lenskum stjórnmálum. Samtökin
Nei til EU berjast eins og áður
sagði gegn aðild Noregs að EES-
samstarfinu og vilja hverfa aftur
til tvíhliða viðskiptasamninga.
Verulegur stuðningur Íslend-
inga við EES-samstarfið eftir um-
ræðurnar um þriðja orkupakkann
sýnir að EES-samningurinn
stendur hér á traustum grunni. Sé
aðild að EES hafnað yrði ann-
aðhvort horfið aftur til fortíðar og
tvíhliða viðskiptasamninga eða að
nýju stefnt að ESB-aðild.
NATO-aðild –
varnarsamstarfið
Í könnun Maskínu fyrir
utanríkisráðuneytið eru 49%
landsmanna jákvæð gagnvart að-
ildinni að Atlantshafsbandalaginu
(NATO) en 18,8% neikvæð og
37,1% er jákvætt gagnvart varn-
arsamstarfinu við Bandaríkin en
27,9% neikvæð.
Umræðurnar um öryggis- og
varnarmál eru nú svipur hjá sjón
miðað við það sem var í fjóra ára-
tugi á síðustu öld, frá 1949 til
1989. Þá var deilan um þessi mál
þungamiðja á stjórnmálavettvangi
í stað sáttarinnar sem nú hefur
náðst um þau í þjóðarörygg-
isstefnunni.
Um heim allan ber varnar- og
öryggismál hátt þegar rætt er um
ráðstöfun á skattfé almennings og
hve stór hluti þess á að renna til
hermála. Fyrir öllum ákvörðunum
í því efni eru færð rök sem taka
mið af þróun alþjóðamála,
spennustigi og þjóðarhagsmunum
viðkomandi ríkis. Hér eru aldrei
slíkar umræður á alþingi, íslensk-
ir skattgreiðendur bera engar
byrðar vegna hernaðarútgjalda.
Nokkrar umræður hafa orðið
undanfarið vegna frétta um ráð-
stöfun á fjármunum bandaríska
varnarmálaráðuneytisins innan
ramma áætlunar sem samin var
eftir hernaðarbrölt Rússa gegn
Úkraínumönnum árið 2014.
Fyrir réttum þremur árum, 29.
júní 2016, skrifuðu Lilja D. Al-
freðsdóttir, þáv. utanrík-
isráðherra, og Robert O. Work,
þáv. varavarnarmálaráðherra
Bandaríkjanna, undir sameig-
inlega yfirlýsingu um varnar- og
öryggismál, sem tók mið af þess-
ari áætlun og framkvæmdum hér
í samræmi við hana.
Eftir þessu pólitíska umboði
hefur verið starfað síðan og það
var enn áréttað þegar Guðlaugur
Þór Þórðarson utanríkisráðherra
hitti starfsbróður sinn Mike Pom-
peo í Washington 7. janúar í ár og
þegar Pompeo kom hingað til
lands 15. febrúar 2019.
Í mars 2019 birti bandaríska
varnarmálaráðuneytið skýrslu um
hvernig fé yrði ráðstafað innan
ramma áætlunarinnar á fjár-
lagaárinu 2020.
Þá ráðgerir bandaríski flugher-
inn eftirfarandi framkvæmdir á
Keflavíkurflugvelli: Beddown Site
($7.0 million), Hot Cargo Pad
($18.0 million) og Expanded Park-
ing Apron ($32.0 million).
Í frétt á vef ríkisútvarpsins,
ruv.is, var þetta íslenskað á þenn-
an hátt: „Sjö milljónir dollara fara
til uppbyggingar færanlegrar að-
stöðu fyrir herlið, 32 milljónir
dollara fara í stækkun flughlaðs
fyrir herinn og átján milljónir
dollara fara til uppbyggingar á
svæði til meðhöndlunar hættulegs
farms, svo sem vopnabúnaðar
(Dangerous Cargo PAD).“
Þarna er beddown site íslensk-
að sem „færanleg aðstaða fyrir
herlið“. Rétt lýsing er að þetta er
aðstaða sem færanlegt herlið get-
ur notað sé þess talin þörf, svipuð
aðstaða og er nú fyrir hendi á ör-
yggissvæðinu á Keflavík-
urflugvelli. Í fréttinni verður hot
cargo pad að dangerous cargo
pad. Innan hersins nota menn
orðin hot cargo fyrir skotfæri,
sprengjur og önnur hættuleg efni.
Vegna hættu sem kann að skapast
við meðferð þessa farms er mælt
fyrir um sérstakt svæði fyrir vél-
ar með hann. Slíkt svæði er þegar
fyrir hendi á Keflavíkurflugvelli.
Annaðhvort á að endurbæta svæð-
ið eða stækka eins og flughlöðin.
Engin áform eru með öðrum
orðum um að breyta eðli aðstöðu
fyrir Bandaríkjaher á Keflavík-
urflugvelli heldur uppfæra hana
og stækka til að hreyfanlegur
flugherafli geti haft afnot af henni
innan öryggissvæðis vallarins.
Ekkert í þessum fjárveitingum til
flughersins ber þess merki að ætl-
unin sé að hér sé „færanleg her-
stöð“. Það sérkennilega hugtak
skaut allt í einu upp kollinum í
fréttum. Hingað kann hins vegar
að koma „færanlegur herafli“ og
njóta betri aðstöðu en nú er fyrir
hendi.
Eftir Björn
Bjarnason »Könnun á afstöðu Ís-
lendinga til alþjóða-
mála leiðir í ljós breiðan
stuðning við megin-
stoðir utanríkisstefn-
unnar: EES-samning-
inn og NATO-aðildina.
Björn Bjarnason
Stuðningur við meginstoðir utanríkismála
Höfundur er fv. ráðherra.
Í ríflega áratug hefur mak-
ríll gengið í verulegu magni
inn í íslenska lögsögu í fæðu-
leit í samkeppni við aðra
stofna. Áhrif þess eru óum-
deild enda á sér stað mikil
þyngdaraukning þess makríls
sem hingað gengur og er talið
að um fjórðungur stofnsins
dvelji hér að jafnaði sum-
arlangt á hverju ári. Veiðar ís-
lenskra skipa urðu fyrst um-
talsverðar á árinu 2007 og jukust síðan
hröðum skrefum. Með tímanum varð það
afstaða Íslands að sanngjörn hlutdeild í
heildarveiðum makríls væri á bilinu 16-
17%.
Í 10 ár hafa Íslendingar lagt sig fram
um að ná samningi um nýtingu stofnsins
og í því sambandi varpað fram nýjum
hugmyndum og staðið fyrir sérstökum
samningalotum. Því miður hefur öll sú
viðleitni reynst árangurslaus. Árið 2014
gerðu Noregur, Færeyjar og Evrópusam-
bandið með sér samning til fimm ára sem
síðan var endurnýjaður óbreyttur síðasta
haust til tveggja ára. Samningurinn
kveður á um að þessir aðilar skipta með
sér 84,4% heildaraflans en ætla 15,6% til
Íslands, Grænlands og Rússlands sem
sameiginlega veiddu um 32% á síðasta
ári. Svigrúmið sem skilið er eftir er ekki
stórt. Ísland tekur alvarlega alþjóðleg
réttindi og skyldur strandríkja þar sem
skýrt er kveðið á um samstarf. Það er
allra hagur að stunda veiðar og stjórna
nýtingu sameiginlegra auðlinda á ábyrg-
an hátt. Því eru það mikil vonbrigði að
Noregur, Færeyjar og Evrópusambandið
hafa synjað Íslendingum um rétt til að
taka þátt í ákvörðunum um nýtingu þessa
mikilvæga stofns. Nýlegt dæmi um þetta
er frá fundi strandríkja í maí sl. þegar ís-
lenskum vísindamönnum var meinuð
þátttaka í vinnu við mótun
aflareglu fyrir makrílstofninn
í samvinnu við Alþjóða-
hafrannsóknaráðið, ICES.
Síðan samningur Noregs,
Færeyja og Evrópusam-
bandsins var gerður 2014,
hefur verið stuðst við þá að-
ferð að miða kvóta Íslands
við 16,5% af þeim viðmið-
unarafla sem samningsað-
ilarnir hafa sett sér. Það var
gert í þeirri trú að samið yrði
við Ísland um þátttöku í sam-
eiginlegri stjórn veiðanna.
Nú er ekkert útlit fyrir að svo verði í
bráð. Því hefur verið ákveðið að miða
heildarafla Íslands við 16,5% af áætl-
uðum heildarafla þessa árs. Miðað við
þær ákvarðanir sem önnur strandríki og
úthafsveiðiríki hafa tekið er áætlað að
heildarafli ársins 2019 verði 850 þúsund
tonn. Í samræmi við þetta er kvóti Ís-
lands fyrir árið 2019 ákveðinn 140 þús-
und tonn.
Ísland mun hér eftir sem hingað til
vinna að því að ná heildarsamkomulagi
allra strandríkja um sameiginlega stjórn
makrílveiða. Það er réttmæt krafa okkar
Íslendinga að við fáum að taka þátt í
ákvörðunum um nýtingu stofnsins til
jafns við önnur strandríki. Það er órétt-
mætt að gerð sé krafa á eitt ríki umfram
önnur að það dragi úr veiðum einhliða.
Réttmæt krafa
Eftir Kristján Þór
Júlíusson
Kristján þór Júlíusson
» Því eru það mikil vonbrigði
að Noregur, Færeyjar og
Evrópusambandið hafa synjað
Íslendingum um rétt til að taka
þátt í ákvörðunum um nýtingu
þessa mikilvæga stofns.
Höfundur er sjávarútvegs- og landbún-
aðarráðherra.