Morgunblaðið - 06.07.2019, Page 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ 2019
Í Mosfellsdalnum Þegar andstæðingarnir eru óárennilegir er ráð að setja upp sinn grimmasta svip.
Eggert
Náttúra Íslands er mögn-
uð. Hér koma saman kraftar
elds og íss. Fjölbreytni í
landslagi lætur engan
ósnortinn og mikill munur
getur verið á upplifun frá
degi til dags einungis vegna
veðurs.
Náttúran okkar hlaut
mikilvæga alþjóðalega við-
urkenningu í gær þegar
Menningarmálastofnun
Sameinuðu þjóðanna
(UNESCO) samþykkti að taka Vatnajök-
ulsþjóðgarð inn á skrá yfir svæði sem
hafa einstakt gildi fyrir mannkynið. Þetta
er gríðarstór viðburður í íslenskri nátt-
úruvernd, þar sem 12% landsins fara nú
inn á heimsminjaskrá UNESCO sem ein-
stakar náttúruminjar.
Vil ég færa öllum þeim sem að tilnefn-
ingu þjóðgarðsins komu mínar bestu
þakkir fyrir ómetanlegt framlag þeirra.
Náttúra svæðisins sem nú fer inn á
heimsminjaskrána er stórbrotin. Ævin-
týralegar hraunmyndanir, svartir sandar,
fágætar gróðurvinjar og víðerni öðlast
nýjan sess, að ógleymdu samspili elds og
íss sem minjar um stórkostleg hamfara-
hlaup úr jöklum bera glöggt vitni. Jökull-
inn sjálfur geymir síðan ótrúlega sögu,
bæði úr fortíð og nútíð þar sem ummerki
um hopun hans vegna loftslagsbreytinga
minna okkur á verkefnið framundan.
Stjórnfyrirkomulag sem markaði
tímamót í náttúrvernd
Vatnajökulsþjóðgarður var stofnaður
árið 2008. Með stofnun þjóðgarðsins var
komið á nýju og einstöku stjórnfyr-
irkomulagi sem markaði tímamót í ís-
lenskri náttúruvernd. Fyrirkomulagið
tryggir virka aðkomu heimafólks, nátt-
úruverndar- og útivistarsamtaka og hag-
aðila að stefnumótun og stjórnun þjóð-
garðsins í samvinnu við
fulltrúa ríkis og starfsfólk
þjóðgarðsins.
Í Vatnajökulsþjóðgarði eru
fjölmargir starfsmenn sem
samtals mynda um 53 árs-
verk. Ríflega 90% þeirra eru
á landsbyggðinni. Rann-
sóknir hérlendis sýna að fyrir
hverja krónu sem hið op-
inbera leggur til friðlýstra
svæða skila sér að meðaltali
23 krónur til baka í þjóð-
arbúið. Hluti þess verður eft-
ir heima í héraði og því er
náttúruvernd einnig stórt byggðamál.
Starfsemi Vatnajökulsþjóðgarðs hefur
verið efld í tíð núverandi ríkisstjórnar,
með auknum fjárframlögum, fjármagni til
uppbyggingar innviða og aukinnar land-
vörslu. Allt skilar sér þetta í bættri þjón-
ustu við bæði náttúru og menn. Í síðustu
viku hlotnaðist mér sá heiður að undirrita
reglugerð sem stækkaði þjóðgarðurinn
um sem nemur 0,5% af Íslandi. Drottning
íslenskra fjalla, Herðubreið, bættist við
þjóðgarðinn, auk Herðubreiðarlinda og
víðerna í Ódáðahrauni.
Sú viðurkenning sem náttúra Vatna-
jökulsþjóðgarðs fékk í gær með því að
vera bætt inn á heimsminjaskrána er mik-
ilvæg hvatning til okkar allra að standa að
myndugleik að starfsemi þjóðgarðsins og
vernd þessarar einstöku náttúruperlu.
Eftir Guðmund Inga
Guðbrandsson
»Náttúra svæðisins sem
nú fer inn á heims-
minjaskrána er stórbrotin.
Ævintýralegar hraunmynd-
anir, svartir sandar, fágætar
gróðurvinjar og víðerni.
Guðmundur Ingi
Guðbrandsson
Höfundur er umhverfis-
og auðlindaráðherra
Vatnajökulsþjóðgarð-
ur á heimsmælikvarða
Árangursríkt vor-
þing er að baki með
samþykkt margra
framfaramála sem
munu hafa jákvæð
áhrif á samfélagið
okkar. Þar af voru sjö
frumvörp samþykkt,
ásamt einni þings-
ályktunartillögu, sem
snerta mennta-, menn-
ingar- og vísindamál á
Íslandi.
Kennarastarfið það
mikilvægasta
Kennarafrumvarpið um mennt-
un, hæfni og ráðningu kennara og
skólastjórnenda við leik-, grunn- og
framhaldsskóla, varð að lögum. Það
er fagnaðarefni en með þeim er
lögfestur hæfnirammi um menntun
og hæfni kennara og skólastjórn-
enda sem lýsir betur þeirri hæfni
sem kennarar þurfa að búa yfir til
samræmis við þá ábyrgð sem felst í
starfi þeirra. Meginmarkmið nýrra
laga er að stuðla að sveigjanlegra
skólakerfi, sem verður nemendum
og kennurum til hagsbóta. Við vilj-
um að allir sem leggja stund á
kennslu- og uppeldisstörf í leik-,
grunn-, og framhaldsskólum hafi
menntun í samræmi við störf sín og
ábyrgð. Þessi nýju lög eru fram-
faraskref í þá átt og munu þau
skapa fleiri tækifæri fyrir kennara
til þess að þróa sig í starfi, og
stuðla að meiri samfellu og sam-
starfi skólastiga.
Íslenskan efld
Stjórnvöld hafa sett íslenskuna í
öndvegi. Sá ánægjulegi áfangi náð-
ist á liðnu vorþingi að þingsálykt-
unartillaga um að efla
íslensku sem opinbert
mál hér á landi var
samþykkt samhljóða. Í
tillögunni er fjallað um
alls 22 aðgerðir sem
því tengjast en meg-
inmarkmið þeirra eru
að íslenska verði notuð
á öllum sviðum sam-
félagsins, að íslensku-
kennsla verði efld á
öllum skólastigum
ásamt menntun og
starfsþróun kennara
og að framtíð íslenskrar tungu í
stafrænum heimi verði tryggð. Það
er mikilvægt að styrkja stöðu þjóð-
tungunnar á tímum örrar alþjóða-
væðingar og tæknibyltinga. Í þessu
mikilvæga máli þurfa allir að leggja
sitt af mörkum: stofnanir, atvinnu-
líf og félagasamtök – og við öll. Við
getum, hvert og eitt okkar, tekið
þátt í að þróa tungumálið, móta það
og nýta á skapandi hátt.
Íþróttaumhverfið öruggara
Í kjölfar #églíka-yfirlýsinga
íþróttakvenna árið 2018 skipaði ég
starfshóp sem fékk það hlutverk að
koma með tillögur til að auka ör-
yggi iðkenda í íþrótta- og æsku-
lýðsstarfi. Afrakstur þeirrar vinnu
má meðal annars finna í frumvarpi
um samskiptafulltrúa íþrótta- og
æskulýðsstarfs sem var samþykkt
sem lög frá Alþingi nú á vordögum.
Markmið nýju laganna er að
íþrótta- og æskulýðsstarf sé öruggt
umhverfi þar sem börn, unglingar
og fullorðnir, óháð kyni eða stöðu
að öðru leyti, geti stundað íþróttir
eða æskulýðsstarf og leitað sér að-
stoðar eða réttar síns vegna kyn-
ferðislegrar áreitni og ofbeldis sem
þar kann að koma upp án ótta við
afleiðingarnar. Það er kappsmál
okkar að tryggja öryggi iðkenda í
íþrótta- og æskulýðsstarfi og sjá til
þess að umgjörð og aðstæður á
þeim vettvangi séu sem bestar fyrir
þátttakendur og starfsfólk.
Lýðskólar
Ný lög um lýðskóla voru sam-
þykkt en hingað til hefur ekki verið
löggjöf í gildi um starfsemi þeirra
hér á landi. Lýðskólar vinna með
lykilhæfni skólastarfs, líkt og kveð-
ið er á um í aðalnámskrá fram-
haldsskóla, svo sem námshæfni,
skapandi hugsun, sjálfbærni og lýð-
ræðisleg vinnubrögð en meðal
markmiða þeirra samkvæmt frum-
varpinu verður að mæta áhuga og
hæfileikum nemenda sem vilja átta
sig betur á möguleikum sínum og
stefnu í lífi og starfi. Í dag starfa
LungA-skólinn og Lýðháskólinn á
Flateyri eftir hugmyndafræði lýð-
skóla og á forsvarsfólk þeirra lof
skilið fyrir frjótt og gott starf. Við
samþykkt frumvarpsins varð mér
hugsað hlýlega til Jónasar Jóns-
sonar frá Hriflu, fyrrverandi
menntamálaráðherra. Hann var
talsmaður þess að hér á landi væri
öflugt og fjölbreytt menntakerfi,
þar sem meðal annars væri lögð
áhersla á ræktun mannsandans og
að nemendur gætu öðlast aukið
sjálfstraust. Nýtt frumvarp um lýð-
skóla skapar svo sannarlega um-
gjörð utan um fjölbreyttari valkosti
í íslensku menntakerfi og eykur lík-
urnar á að nemendur finni nám við
hæfi.
Vísindaumgjörð efld
Tvö frumvörp urðu að lögum
sem bæta stoðkerfi rannsókna og
vísinda á Íslandi og auka möguleika
íslenskra vísindamanna í alþjóðlegu
samstarfi. Ný lög um opinberan
stuðning við vísindarannsóknir auð-
velda meðal annars þátttöku Rann-
sóknasjóðs í samfjármögnun al-
þjóðlegra rannsóknaáætlana og
heimila að sérstök stjórn verði sett
yfir Innviðasjóð. Sameiginleg stjórn
hefur verið yfir Rannsóknasjóði og
Innviðasjóði þrátt fyrir að eðli sjóð-
anna sé talsvert ólíkt. Rannsókna-
sjóður veitir styrki til einstakra
rannsóknaverkefna á meðan hlut-
verk Innviðasjóðs er að byggja upp
rannsóknainnviði á Íslandi en þeir
eru nauðsynleg forsenda þess að
hægt sé að stunda vísindarann-
sóknir. Rannsóknainnviðir eru að-
staða, aðföng og þjónusta sem vís-
indamenn nýta við rannsóknir og
til að stuðla að nýsköpun á fagsv-
iðum sínum. Ný lög um samtök um
evrópska rannsóknainnviði voru
einnig samþykkt en þau munu
meðal annars auðvelda íslenskum
aðilum að samnýta rannsóknainn-
viði með öðrum þjóðum, innviði
sem ólíklegt væri að íslenskt vís-
indasamfélag gæti fjármagnað eitt
og sér.
Neytendur fá aukinn rétt
Frumvarp um breytingu á höf-
undalögum náði fram ganga en
markmið þess er að tryggja að ein-
staklingar sem ferðast milli landa
innan Evrópska efnahagssvæðisins
og dvelja þar tímabundið geti þar
nýtt sér áskrift að stafrænu efni
sem þeir hafa keypt í sínu heima-
landi. Þar er réttarbót og mikið
framfaraskref fyrir neytendur.
Höfundarréttur styrktur
Þá voru lög um sameiginlega
umsýslu höfundarréttar einnig
samþykkt en þau fela meðal annars
í sér bætt starfsumhverfi rétthafa-
samtaka á sviði höfundarréttar,
sem teljast sameiginlegar umsýslu-
stofnanir. Sameiginleg umsýsla höf-
undarréttinda er mikilvægt úrræði
til efnahagslegrar hagnýtingar fyrir
fjölda rétthafa, innlendra sem er-
lendra. Slíkar stofnanir fara með
verulegar fjárhæðir fyrir hönd rétt-
hafa. Því er mikilvægt að reglur
um slíka umsýslu séu skýrar og
gagnsæjar og að þátttaka rétthafa
sé tryggð í öllu ákvarðanaferli.
Fleiri framfaramál
í farvatninu
Framfylgd ríkisstjórnarsáttmál-
ans gengur vel. Líkt og yfirferðin
hér að framan sannar hafa mörg
þjóðþrifamál orðið að lögum og
fleiri slík eru á leiðinni í samræmi
við stefnu ríkisstjórnarinnar. Ég
hef nú þegar lagt fram frumvarp
um stuðning við einkarekna fjöl-
miðla og frumvarp um sviðlistir
sem verða kláruð á næsta þingi. Þá
verður frumvarp um nýtt styrkja-
og námslánakerfi lagt fram á
haustdögum ásamt nýrri mennta-
stefnu fyrir Ísland til ársins 2030.
Ég þakka þeim fjölmörgum aðilum
sem komu að undirbúningi þessara
mikilvægu mála fyrir góða sam-
vinnu og farsælt samstarf. Afrakst-
ur þessarar góðu vinnu mun skila
sér í betra samfélagi fyrir okkur
öll.
Eftir Lilju Dögg
Alfreðsdóttur » Líkt og yfirferðin
hér að framan sann-
ar hafa mörg þjóðþrifa-
mál orðið að lögum og
fleiri slík eru á leiðinni í
samræmi við stefnu rík-
isstjórnarinnar.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir
Höfundur er mennta- og
menningarmálaráðherra.
Afkastamikið vorþing