Morgunblaðið - 12.07.2019, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ásókn í ólög-leg lyf áborð við
stera og fæðu-
bótarefni virðist
vera mikil um
þessar mundir og
hefur netið opnað
greiða leið að þeim.
Í frétt í Morgunblaðinu í
gær segir Birgir Sverrisson,
framkvæmdastjóri Lyfjaeftir-
lits Íslands, að einfalt sé að
verða sér úti um stera á netinu
og bætir við að aðeins sé lagt
hald á brotabrot af þeim ster-
um sem fluttir séu til Íslands.
Melatónín er einnig flutt til
landsins eins og fram kemur í
Morgunblaðinu í gær og virð-
ist selt í stórum stíl, meðal
annars á síðum félagsvefsins
Facebook, sem mörgum veitir
skálkaskjól. Melatónín er skil-
greint sem lyf hér á landi líkt
og annars staðar í Evrópu, en
er flutt inn frá löndum þar sem
það telst fæðubótarefni.
Þá var í Sunnudagsblaði
Morgunblaðsins fyrir tveimur
vikum greint frá því að hér á
landi væri í umferð ólöglega
brúnkulyfið melanotan.
Sprautar fólk því í sig til að fá
dekkri hörundslit. Viðmælandi
blaðsins sagðist taka lyfið
þrátt fyrir að það ylli ógleði og
farnir væru að koma blettir í
húðina.
Steralyf eru yfirleitt tengd
við afreksíþróttir í hugum
fólks, heim þar sem millimetr-
ar og sekúndubrot skipta
sköpum og erfitt getur verið
að standast freistinguna til að
fá örlítið forskot, jafnvel þótt
það geti kostað heilsuna síðar
meir og æruna ef
upp kemst. Upp í
hugann koma
íþróttamenn sem
komust upp á
hæsta stall og
hröpuðu síðan af
honum aftur.
Steranotendur hér á landi
eru hins vegar ekki með
heimsmet í sigtinu þegar þeir
belgja sig út af þessum efnum.
Þeir eru bara í ræktinni og
vilja vera með stæltari búk og
sverari vöðva en sá sem er að
lyfta lóðum við hliðina á þeim.
Í umfjölluninni í Morgun-
blaðinu í gær kemur fram að
talið sé að 6% karlmanna í
vestrænum heimi noti stera.
Það er eitthvað öfugsnúið við
það þegar heilsuræktin er far-
in að snúast um aðferðir sem
eyðileggja heilsuna.
Það getur vissulega tekið
skemmri tíma að byggja upp
vöðva með steranotkun, en til
langs tíma er notkunin hættu-
leg og notandinn bara að
svindla á sjálfum sér.
Halda mætti að það sé auð-
velt að stemma stigu við inn-
flutningi á ólöglegum lyfjum
og fæðubótarefnum til eyjar á
borð við Ísland, en það er öðru
nær. Vissulega væri hægt að
snarauka eftirlit með tilheyr-
andi kostnaði, en það er erfitt
því að þegar ein leið lokast
virðist alltaf finnast ný.
Lykillinn hlýtur að vera að
reyna að draga úr eftirspurn-
inni því að það er með ólík-
indum hvað fólk er tilbúið að
innbyrða eða jafnvel sprauta í
sig án þess að skeyta nokkuð
um uppruna og afleiðingar.
Með ólíkindum er
hvað fólk lætur í sig
án þess að skeyta
um uppruna eða af-
leiðingar}
Hæpin heilsurækt
Breska heilsu-gæslan hefur
gert samning við
netrisann Amazon
um að veita snjall-
þjónustu til að
svara fyrir-
spurnum um sjúkdóma og
heilsu. Munu notendur með
hátalara frá Amazon geta
spurt um einkenni og fengið
greiningu. Í frétt um málið
sagði að þessu hefði verið tek-
ið fagnandi af störfum hlöðn-
um læknum, sem byndu vonir
við að þetta kæmi í stað mis-
hollra ráða af netinu.
Frétt þessi vekur margar
spurningar. Amazon er ein
stærsta vefverslun heims.
Hvað mun það hafa í för með
sér að hún taki á móti upplýs-
ingum um heilsufar fólks?
Það er auðvelt að sjá fyrir
sér að þessi staða bjóði upp á
margvíslega mis-
notkun, til dæmis
í markaðs-
setningu lyfja og
fæðubótarefna,
þótt Amazon segi
að fyllsta aðgát
verði höfð.
Þá er þessi frétt til marks
um þá þróun sem er að verða í
þróun gervigreindar og sjálf-
virkni. Í stað þess að tala við
lækni af holdi og blóði talar
sjúklingurinn við tæki á
heimili sínu og fær greiningu.
Breska heilbrigðisráðu-
neytið gerir ráð fyrir því að
þegar á næsta ári muni helm-
ingur athugana á sjúkdóms-
einkennum fara þannig fram
að sjúklingurinn tali við tölvu.
Þetta mun án efa draga úr
bið fyrir sjúklinga, en hvaða
þýðingu hefur þessi tækni
fyrir læknastarfið?
Breska heilsugæsl-
an ætlar að bjóða
sjúklingum upp á að
fá svör í tölvu }
Raflæknirinn svarar
Í
gær staðfesti ég samkomulag
Sjúkratrygginga Íslands og Rauða
krossins á Íslandi um framleng-
ingu á samningi um kaup og rekst-
ur sjúkrabifreiða til ársins 2022.
Samkvæmt því mun Rauði krossinn áfram
annast rekstur sjúkrabíla, viðhald og inn-
kaup gegn árlegu fjárframlagi af hálfu rík-
isins. Fyrirliggjandi samningur rann út í
lok árs 2015 og hefur endurnýjun sjúkra-
bílaflotans tafist frá þeim tíma. Nú þegar
samkomulag er í höfn verður tafarlaust
ráðist í kaup á 25 nýjum sjúkrabifreiðum
samkvæmt útboði sem nú stendur yfir og
vænta má þess að fyrstu bílarnir verði
teknir í notkun á árinu 2020. Jafnframt er
gert ráð fyrir að stærsti hluti bílaflotans
verði endurnýjaður á samningstímanum.
Það er ánægjulegt að löngum viðræðum heilbrigð-
isyfirvalda við Rauða krossinn á Íslandi sé lokið á
farsælan hátt. Af hálfu ríkisins hefur verið lögð
áhersla á að tryggja snurðulausan rekstur og
ábyrga meðferð fjármuna til lengri tíma. Öllum
ágreiningi hefur verið ýtt til hliðar og hagsmunir al-
mennings og heilbrigðiskerfisins settir í forgang.
Með samkomulaginu eru sjúkraflutningafólki og
skjólstæðingum þess tryggðar eins öruggar og góð-
ar aðstæður og hægt er með fyrirhugaðri endurnýj-
un bílaflotans. Rauði krossinn hefur sinnt sjúkra-
flutningum af fagmennsku og alúð í heila
öld og það er mikils virði að samkomulag
um áframhaldandi samstarf hafi verið
tryggt.
Málefni sjúkraflutninga eru eitt af
áherslumálum mínum á þessu ári og því
næsta. Að sjúkraflutningum og utanspít-
alaþjónustu sem þeim tengjast koma fjöl-
margir aðilar. Mikilvægt er að samhæfa
þá vinnu betur og móta heildarstefnu í
málaflokknum þar sem hlutverk og ábyrgð
hvers og eins viðbragðsaðila er skýrt,
menntunarkröfur eru samhæfðar auk
fleiri þátta sem tryggja öryggi og gæði í
málaflokknum. Undirbúningur slíkrar
stefnumótunar er nú hafinn innan ráðu-
neytisins og hefur þegar verið leitað til
fjölmargra aðila um að tilnefna fulltrúa í
starfshóp sem ætlað er að vinna drög að stefnu fyrir
málaflokkinn. Öruggir sjúkraflutningar eru mikil-
vægur liður í að tryggja markmið um jafnt aðgengi
allra landsmanna að heilbrigðisþjónustunni. Það er
löngu tímabært að hefja heildarstefnumótun í þess-
um mikilvæga hluta heilbrigðiskerfisins. Markmiðið
er að auka enn frekar öryggi og gæði heilbrigðis-
þjónustunnar og ekki síst að bæta aðgengi lands-
manna að þjónustunni, óháð búsetu.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Samkomulag um sjúkrabíla í höfn
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Teitur Gissurarson
teitur@mbl.is
Frelsi fjölmiðla, ef það hugtakhefur einhverja merkinguá annað borð, felur í sérfrelsið til að mega gagn-
rýna og hreyfa andmælum.“ Á þess-
um fleygu orðum breska rithöfund-
arins George Orwells lauk Herdís
Þorgeirsdóttir, lögmaður og formað-
ur undirnefndar Feneyjanefndar um
mannréttindi, erindi sínu á alþjóðlegri
ráðstefnu í London um fjölmiðlafrelsi
og öryggi blaðamanna í fyrradag.
Ráðstefnan, sem lauk í gær, var hald-
in að frumkvæði utanríkisráðherra
Kanada, Chrystiu Freeland, og utan-
ríkisráðherra Bretlands, Jeremys
Hunts. Í samtali við Morgunblaðið í
gær sagði Herdís að „stóru málin“ á
ráðstefnunni hefðu annars vegar ver-
ið raunverulegar árásir og ofsóknir
gegn blaðamönnum um heim allan og
hins vegar sjálfsritskoðun blaða-
manna, sem væri ekki síður alvarlegt
mál þegar mannréttindi væru til um-
fjöllunar.
„Stóru málin eru að stjórnvöld
sem eru að herja á blaðamenn séu
ekki dregin til ábyrgðar og það sé
ekkert aðhafst. Við höfum orðið vitni
að því að blaðamenn í Evrópu hafi
verið myrtir með hrottalegum hætti,“
sagði Herdís og minntist á blaðamenn
sem fjölluðu um spillingu og voru í
kjölfarið vegnir, þ. á m. maltneska
rannsóknarblaðamanninn Daphne
Caruana Galizia sem var veginn í
október 2017 og rússneska rannsókn-
arblaðamanninn Önnu Politkovskaju
sem var myrt 2006.
Minntist Herdís í ræðu sinni á
dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í
máli Politkovskaju þar sem komist
var að þeirri niðurstöðu að ekki hefði
verið nóg að sakfella hóp leigumorð-
ingjanna sem hefðu banað Politkovs-
kaju heldur hefði einnig átt að rann-
saka með fullnægjandi hætti hvort
tengsl væru á milli umfjöllunar Polit-
kovskaju um spillingu stjórnvalda og
morðsins.
Sjálfsritskoðun blaðamanna
Eins og áður segir var hitt stóra
málið svokölluð sjálfsþöggun og
sjálfsritskoðun blaðamanna. „Það er
ekki nóg að horfa bara á það þegar
búið er að drepa blaðamann, heldur
líka þegar hið talaða orð er drepið áð-
ur en það er sagt. Og þegar blöð geta
ekki lengur stundað þá blaða-
mennsku sem þeim ber að stunda,
sem er að afhjúpa spillingu og halda
stjórnvöldum við efnið,“ sagði Herdís
spurð frekar um umfjöllunarefni
fundarins.
„Það er bæði verið að fjalla um
lífshættulegar ofsóknir á hendur
blaðamönnum og það er líka verið að
fjalla um þessa daglegu þöggun, og
þar er ekkert ríki undanskilið,“ sagði
Herdís, spurð um umfjöllunarefni
ráðstefnunnar. „Annars vegar er ver-
ið að fjalla um réttinn til lífs, og rétt-
urinn til lífs felur í sér að ef blaða-
maður er drepinn þá ber stjórn-
völdum skylda til að rannsaka
morðið. En við erum líka að tala um
tjáningarfrelsið. Stjórnvöldum ber
skylda til að vernda það. Það þýðir að
stjórnvöldum ber skylda til að standa
vörð um tjáningarfrelsið þó svo að
þau verði fyrir harðri gagnrýni af
hálfu blaða. Þau verða að þola það því
það er það sem tjáningarfrelsið
felur í sér,“ bætti hún við og
minntist á ofannefnd orð
George Orwells. „Við megum
ekki gleyma því að frelsi
pressunnar er mjög umdeilt
fyrirbæri. Við erum að horfa
upp á það að blaðamenn sem
fjalla um spillingu, og spillingu
er að finna víða um heim,
eiga erfiða daga. Það er
bara ekkert auðvelt að
fjalla um slíkt.“
Þegar orðið er drepið
áður en það er sagt
Guðlaugur Þór Þórðarson
utanríkisráðherra var á meðal
þeirra sem fluttu erindi á ráð-
stefnunni í gær. Lagði hann
áherslu á tjáningarfrelsið og
sagði: „Ég viðurkenni að sem
stjórnmálamaður get ég af og
til orðið þreyttur á blaða-
mönnum, en það er lágt gjald
til að greiða fyrir frelsi fjöl-
miðla. Vandvirkir og hæfir
blaðamenn leika lykilhlutverk í
samfélaginu okkar. Án frjálsr-
ar fjölmiðlunar er samfélagið
hvorki frjálst né upplýst. Án
frjálsrar fjölmiðlunar
munu lýðræði og mann-
réttindi bíða hnekki.“
Þá minntist hann á
alvarleika þess að aldr-
ei hefðu fleiri blaða-
menn verið drepnir en í
fyrra. 99 hefðu verið
drepnir, 348 fang-
elsaðir og 60
haldið í gísl-
ingu.
„Lágt gjald til
að greiða“
ERINDI GUÐLAUGS ÞÓRS
AFP
Frá London Utanríkisráðherrarnir Chrystia Freeland og Jeremy Hunt í
gær. Á milli þeirra situr mannréttindalögfræðingurinn Amal Clooney.
Herdís
Þorgeirsdóttir