Forsetakjör - 01.11.1997, Blaðsíða 13

Forsetakjör 1996
11
sveitarfélagi þar sem þeir voru skráðir með lögheimili
samkvæmt íbúaskrá þjóðskrár sjö vikum fyrir kjördag. 29
Arið 1995 var viðmiðunartíma kjörskrár breytt úr sjö
vikum í þrjár vikur fyrir kjördag.30 Samkvæmt því skal taka
menn á kjörskrá í því sveitarfélagi þar sem þeir eru skráðir
með lögheimili þremur vikum fyrir kjördag. Kjörskrá fyrir
forsetakjör 29. júní 1996 var því miðuð við skráð lögheimili
8. júní 1996 samkvæmt íbúaskrá þjóðskrár.
Hagstofa Islands lætur sveitarstjórnum í té stofn að kjör-
skrá 31 sem þær gera síðan svo úr garði að úr verður gild
kjörskrá. Hana skal leggja fram eigi síðar en 10 dögum fyrir
kjördag.32 Sveitarstjóm ber að leiðrétta kjörskrá fram á kjör-
dag berist henni vitneskja um andlát eða að einhver hafi
öðlast íslenskt ríkisfang eða misst það, svo og vegna athuga-
semda sem við hana em gerðar ef við á. Hins vegar er
óheimilt er að breyta kjörskrá vegna flutninga sem hafa ekki
verið tilky nntir þj óðskrá fyrir viðmiðunardag kjörskrár þremur
vikum fyrir kjördag.33 Með þessum ákvæðum féll niður hin
sérstaka kærumeðferð hjá sveitarstjórn eða fyrir dómi sem
var í gildi samkvæmt eldri lagafyrirmælum.
Fjöldi einstaklinga á kjörskrárstofni hefur ævinlega verið
hærrienáendanlegrikjörskrá, enfráárinu 1991 hefurmunað
sáralitlu. Stafar það fyrst og fremst af því að ekki eru lengur
teknir ákjörskrárstofn aðrir enþeir sem náð hafakosningaaldri
á kjördegi. Aðrar ástæður em styttri framlagningarfrestur en
áðurogafnámkjörskrárkæra. Flestarbreytingarfrákjörskrár-
stofni til endanlegrar kjörskrár verða nú vegna dauðsfalla en
ríkisfangsbreytingar geta einnig skipt máli.
í 3. yfirliti er sýndur fjöldi einstaklinga á kjörskrá og
kjörskrárstofni eftir kjördæmum við forsetakjör 1996. Konur
á kjörskrá voru 117 fleiri en karlar. Lögheimili erlendis áttu
7.766 manns eða 4,0% af öllurn einstaklingum á kjörskrá.
Kjósendur á kjörskrá með lögheimili erlendis vom tiltölulega
flestir í Reykjavík, 5,0% af öllum á kjörskrá þar, en fæstir í
Norðurlandskjördæmi vestra, 1,9% af kjósendum á kjörskrá.
Kjósendur sem á sínum tíma hefðu ekki getað tekið þátt í
kjöri fráfarandi forseta vegna aldurs (ekki orðnir 20 ára á
kjördag 1980 eða 18 áraákjördag 1988) vomtalsverðurhluti
kjósendanú. Þeir sem vom undirkosningaaldri við forsetakjör
árið 1980, en áttu kosningarrétt við forsetakjör 1996, vom
76.781 eða 39,4% kjósenda og þeir sem náðu kosningaaldri
eftirforsetakjör 1988 voru 33.456 eða 17,2% þeirra sem voru
á kjörskrá nú.
I 4. yfirliti er sýnt hvernig kjósendur á kjörskrá, sem
lögheimili eiga erlendis, skiptust eftir kyni, aldri og lög-
heimilislandi.
Tafla 1 á bls. 28-32 sýnir fjölda kjósenda á kjörskrá eftir
kyni í hverju kjördæmi, í hverju sveitarfélagi og á hverjum
kjörstað þegar þeir eru fleiri en einn.
í töflu 2 á bls.33-36 sést einnig fjöldi kjósenda á kjörskrá
í hverju kjördæmi og sveitarfélagi sem lögheimili áttu hér á
landi og erlendis. Á skýrslum þeim til Hagstofunnar sem
undirkjörstjómir gera um kosninguna, ber að tilgreina tölu
29 4. gr. laga nr. 10/1991.
30 6. gr. laga nr. 9/1995.
31 14. gr. laga nr. 80/1987, sbr. 3. gr. laga nr. 10/1991.
32 1. mgr. 19. gr. laga nr. 80/1987, sbr. 8. gr. laga nr. 9/1995.
33 1. mgr. 21. gr. laga nr. 80/1987, sbr. 10. gr. laga nr. 9/1995.
kjósenda sem lögheimili eiga erlendis. Nokkur misbrestur
hefur orðið á því að þessu væri sinnt sem skyldi. Hér em
birtar tölur þessara kjósenda samkvæmt kjörskrárstofnum
Hagstofunnar, enda mun fátítt að s veitarstj ómir geri breytingar
á kjörskrá varðandi þá.
3. Kosningaþátttaka
Participation in the election
Við forsetakjörið 29. júní 1996 greiddu atkvæði alls 167.334
kjósendur eða 85,9% af öllum á kjörskrá. Þetta er meiri þátt-
taka en við forsetakjör árin 1988 og 1952 en minni en árin
1968 og 1980. I alþingiskosningum hefur þátttaka ekki verið
minni síðan árið 1942. Mest varð hún 92,1% árið 1956. Við
þjóðaratkvæðagreiðsluna um niðurfellingu sambandslaga-
samningsins og stofnun lýðveldis árið 1944 var þátttakan
98,4%.
11. yfirliti er sýnd kosningaþátttaka frá því árið 1874, fyrir
kjósendur í heild og karla og konur sérstaklega. Við forseta-
kjörið árið 1996 greiddu atkvæði 84,1% karla sem voru á
kjörskrá, en 87,7% kvenna. Árið 1995 var kosningaþátttaka
kvenna meiri en karla í fyrsta sinn í alþingiskosningum. Við
forsetakjör árin 1980 og 1988 var þátttaka kvenna einnig
meiri en karla. Kosningaþátttaka kvenna var nú meiri en
karla í öllum kjördæmum og voru atkvæði þeirra 3.594
umfram atkvæði karla á landinu öllu.
I töflu 1 er sýnt hve margir kjósendur greiddu atkvæði við
forsetakjörið árið 1996 og hlutfallsleg þátttaka þeirra í hverju
kjördæmi, hverju sveitarfélagi og hverjum kjörstað á þeim
stöðum þar sem kjörstaðir vom fleiri en einn. Hver kjósandi
er talinn þar sem hann stóð á kjörskrá en ekki þar sem hann
greiddi atkvæði ef hann nýtti sér heimild til þess að greiða
atkvæði í annarri kjördeild en sinni eigin (sjá 4. kafla).
í töflu 2 er sýnd þátttaka í forsetakjöri 1996 eftir því hvort
kjósendur á kjörskrá áttu lögheimili hér á landi eða erlendis.
Eins og fram er komið í 2. kafla þessa inngangs hefur fjöldi
kjósenda á kjörskrá sem eiga lögheimili erlendis aukist
verulega. I heild er þátttaka þessara kjósenda miklu minni en
þeirra sem eiga lögheimili á landinu og hefur það áhrif til
lækkunar á heildarkosningaþátttöku.
15. yfirliti sést hve kosningaþátttaka var mikil í einstökum
kjördæmum. Mest var kosningaþátttaka í Suðurlands-
kjördæmi, 88,5%, og þar var jafnframt mest þátttaka karla,
86,6%, og kvenna, 90,5%. f Reykjavík var þátttakan minnst,
84,9%. Hér verður þó að hafa í huga að þar eru tiltölulega
flestir á kjörskrá sem eiga lögheimili erlendis og nýta sér
kosningarréttinn ekki nema að litlu leyti. Þátttaka karla var
minnst í Vestfjarðakjördæmi, 82,9%, og kvenna í Norður-
landskjördæmi vestra, 86,2%.
Þátttaka kjósenda sem eiga lögheimili hér á landi var
88,6%, meðal karla 86,9% og meðal kvenna 90,3%. Á Suður-
landi var hún mest, 90,4%. í Reykjavík var hún nærri lands-
meðaltali, 88,2%, en í fjórum öðrum kjördæmum var hún
minni en þar og minnst á Norðurlandi vestra, 86,3%.
Þátttaka þeirra sem eiga lögheimili erlendis var einungis
22,0%, meðal karla 21,0% og meðal kvenna 23,1 %. Af þeim
sem voru sjálfkrafa á kjörskrá vegna þess að þeir höfðu flust
af landinu eftir 1. desember 1987 kusu 21,3%, en af þeim sem