Fréttablaðið - 08.10.2019, Blaðsíða 14

www.abelheilsuvorur.is
Fólk er kynningarblað sem býður auglýsendum
að kynna vörur og þjónustu í formi viðtala og
umfjallana. Í blaðinu er einnig hefðbundið rit-
stjórnarefni. Blaðið fylgir Fréttablaðinu daglega.
Umsjónarmenn efnis: Elín Albertsdóttir, elin@frettabladid.is, s. 550 5761 | Hjördís Erna
Þorgeirsdóttir | hjordiserna@frettabladid.is s. 550 5767 | Oddur Freyr Þorsteinsson, oddurfreyr@
frettabladid.is s. 550 57686 | Sandra Guðrún Guðmundsdóttir, sandragudrun@frettabladid.is, s.
550 5762 | Þórdís Lilja Gunnarsdóttir, thordisg@frettabladid.is, s. 550 5768
Útgefandi:
Torg ehf
Ábyrgðarmaður:
Kristín Þorsteinsdóttir
Sölumenn: Arnar Magnússon, arnarm@frettabladid.is, s. 550 5652, Atli Bergmann, atli@frettabladid.is, s. 550 5657, Jón Ívar Vilhelmsson, jonivar@
frettabladid.is, s. 550 5654, Jóhann Waage, johannwaage@frettabladid.is, s. 550 5656, Ruth Bergsdóttir, ruth@frettabladid.is, s. 550 5653,
Linda Bára segir að í hruninu árið 2008 hafi verið bent á að afleiðingar þess gætu komið
síðar, eða sjö til tíu árum. Gögn
frá Finnlandi sýndu þá staðreynd.
„Hugsanlega erum við enn að
upplifa afleiðingar hrunsins,“ segir
hún. „Auk þess er mikill hraði í
samfélaginu og mikið álag fylgir
því að sinna of mörgum verk-
efnum í einu. Þá þykir sjálfsagt að
stunda nám meðfram vinnu auk
þess að sjá um heimili. Ýmsar get-
gátur eru uppi en það getur verið
erfitt að benda á einn áhrifaþátt
álags, streitu og kulnunar í starfi,“
segir hún.
Misjöfn nálgun
Þegar Linda Bára er spurð af hverju
umræðan hafi verið svona mikil
undanfarið svarar hún: „Því er
erfitt að svara. Er það út af raun-
verulegri aukningu í kulnun eða
erum við bara duglegri að ræða
um fyrirbærið kulnun? Þetta er
ekki séríslenskt, í Evrópu hefur
umræðan verið mikil síðastliðin
ár þótt nálgun annarra landa
á kulnun hafi verið misjöfn.
Svíar hafa verið framarlega í
umræðunni og hvað duglegastir
að rannsaka kulnun. Árið 2006
ákváðu þeir að skilgreina kuln-
unarástand sem geðsjúkdóm sem
einkenndist af mikilli örmögnun.
Þessi nálgun á kulnun er ekki í
samræmi við nálgun Alþjóða heil-
brigðisstofnunarinnar (WHO) en
samkvæmt hennar skilgreiningu
er kulnun ekki talin vera sjúk-
dómur heldur ástand sem stafar
af starfstengdum þáttum og þá
sérstaklega langvarandi streitu í
starfi sem starfsmaður nær ekki
að hafa stjórn á. Hollendingar hafa
einnig verið framarlega í umræð-
unni um kulnun en þeirra nálgun
er í samræmi við WHO,“ útskýrir
Linda Bára.
Röng greining
„Almennt byrjaði umræða um
kulnun ekki að ráði fyrr en upp
úr 1997 en þá kom út bók eftir
Christina Maslach, The Truth
About Burnout, þar sem fjallað
var um þetta fyrirbæri. Það vill
svo vel til að Christina Maslach
mun halda fyrirlestur hér á landi
á vegum VIRK, Embættis land-
læknis og Vinnueftirlitsins næsta
vor. Umræðan hefur því varað í
talsvert langan tíma þótt hún sé
nýrri hér á landi. Einhverjir fagað-
ilar hafa þó vissulega bent á skað-
semi langvarandi álags og fjallað
um kulnun í töluverðan tíma. Hér
hefur ekki verið mótuð ákveðin
stefna í þessum málum en við sem
Sumir sem
finna fyrir
kulnun í starfi
eru ranglega
greindir með
þunglyndi og
kvíða. Aðrir eru
taldir vera með
kulnun þegar
þeir eru í raun
að kljást við
annað, eins og
áfallastreitu­
röskun.
Elín
Albertsdóttir
elin@frettabladid.is
störfum hjá VIRK höfum kallað
eftir því. Það getur verið erfitt að
meta hversu algeng kulnun í starfi
er hér á landi vegna þess að rann-
sóknir vantar. Sumir sem finna
fyrir kulnun í starfi eru ranglega
greindir með þunglyndi og kvíða.
Aðrir eru taldir vera með kulnun
þegar þeir eru í raun að kljást við
annað, eins og áfallastreituröskun.
Þá á umræðan á Íslandi það
til að vera töluvert öfgakennd,
samanber að „allir“ séu að upplifa
kulnun,“ bendir Linda Bára á.
Hún upplýsir að tiltölulega fáir
upplifi alvarleg einkenni kulnunar
þannig að þeir brotni algjörlega
og séu frá vinnu í langan tíma.
„Margir upplifa tímabundið ein-
kenni álags, það er streitu en ná að
vinna sig út úr henni með aðstoð
vinnustaðarins eða annarra en
þeir bugast ekki algjörlega eins og
gerist við kulnun.“
Örmögnun og
hamlandi þreyta
Linda segir að talið sé að kulnun
einkennist af þremur þáttum. „Í
fyrsta lagi örmögnun, óeðlileg,
hamlandi þreyta og algjört
úthaldsleysi. Í öðru lagi andleg
fjarvera eða mjög neikvætt viðhorf
gagnvart öllu sem tengist starfi,
hvort sem það eru verkefni eða
samstarfsfélagar. Að lokum dvín-
andi árangur í starfi. Eigið mat á
getu til að sinna starfi verður nei-
kvætt og árangur slakur. Hætt er
við að örmögnun verði viðvarandi
og að einstaklingur geti fundið
fyrir depurð og orðið þunglyndur.
Auk þess verða kvíðaeinkenni
stöðug og svefn slitróttur. Einbeit-
ing verður slök og miklar minnis-
skerðingar geta komið fram. Þetta
eru því mjög alvarleg einkenni og
skaðinn mikill. Mikilvægt er þó að
ítreka að fæstir finna fyrir þessum
alvarlegu einkennum, flestir sem
telja sig finna fyrir kulnun ná að
grípa til fyrirbyggjandi aðgerða
áður en í óefni er komið,“ segir
hún.
Linda bendir á að flest þolum
við vel tímabundið álag en þegar
það verður viðvarandi í langan
tíma geti það haft heilsuspillandi
áhrif. „Skortur á viðurkenningu
og umbun hefur líka áhrif, ef
einstaklingur upplifir ekki sann-
girni og réttlæti í starfsumhverfi
sínu, eða ef skortur er á trausti og
stuðningi og átök algeng þá aukast
líkur á kulnun. Það getur verið
flókið að finna út hvað í vinnuum-
hverfinu veldur álagi hjá starfs-
manni og einföldun að vísa bara
til stöðu verkefna. Sömuleiðis er
það einföldun að halda að stytting
vinnuvikunnar ein og sér geti
dregið úr álagi og þar af leiðandi
dregið úr líkum á kulnun. Það þarf
að huga að verkefnastöðu á vinnu-
tíma, hvort starfsmanni líði vel í
vinnunni og hvort hann upplifi
sig hafa stjórn á aðstæðum. Það
er okkur lífsnauðsynlegt að hafa
stjórn á eigin lífi hvort sem það er í
starfi eða annars staðar. Að stytta
vinnuvikuna á vinnustöðum þar
sem verkefnastaðan breytist ekki,
starfsandinn er lélegur og sam-
skiptaörðugleikar algengir mun
ekki draga úr álagi og árangur af
því inngripi verður takmarkaður
enda hafa erlendar rannsóknir
bent á þá staðreynd. Ef stytting
vinnuvikunnar er aftur á móti vel
undirbúin á vinnustaðnum getur
hún verið jákvæð.
Stjórnun hefur einnig mikil
áhrif á hvort starfsmenn upplifa
álag í starfi. Það er mikilvægt að
hlúa að stjórnendum og gera þeim
kleift að skapa umhverfi þar sem
starfsmenn geta sinnt starfi sínu
og liðið vel í vinnunni. Oft eru
stjórnendur sjálfir undir miklu
álagi og verkefnin of mörg.“
Einkalífið hefur áhrif
Linda Bára segir að erfiðleikar í
einkalífi hafi líka mikið að segja.
„Við getum brotnað undan álagi
heima fyrir, bugast eða örmagnast,
til dæmis vegna langvarandi
veikinda náins ættingja, fjárhags-
áhyggna, skilnaðar eða annarra
áfalla. Ef við búum við langvarandi
stöðuga streitu sem við náum ekki
að hafa stjórn á, þrátt fyrir ýmsar
aðgerðir, þá hefur það alvarleg nei-
kvæð áhrif á okkur, bæði andlega
og líkamlega,“ segir hún.
Aðspurð segir Linda að ekkert
bendi til þess að líffræðilega séu
konur líklegri til að kulna í starfi.
„Allir sem eru undir langvarandi
streituálagi geta bugast. Aftur á
móti hefur verið bent á að á vinnu-
stöðum þar sem konur eru í meiri-
hluta starfsmanna eru aðstæður
mjög oft ekki góðar. Undirmönn-
un, of þétt verkefnastaða og flókin
og erfið samskipti við aðra. Við
sjáum þetta sérstaklega í umönn-
unarstörfum, kennslu, hjúkrun
og fleiru. Einnig eru konur líklegri
til að bera ábyrgðina á aðstæðum
heima fyrir og eru oftar í því hlut-
verki að þurfa að sinna öðrum
fjölskyldumeðlimum þegar eitt-
hvað kemur upp á, veikindi eða
annað. Þannig að hugsanlega eru
aðstæður sumra kvenna þannig
að þeim finnist þær ekki ná tökum
á stöðugu álagi þrátt fyrir ýmis
inngrip. Ef karlmenn finna sig í
svipuðum aðstæðum þá geta þeir
vissulega fundið fyrir kulnun.“
Flókið ferli
Linda segir að það sé misjafnt
hvort vinnuveitendur hafi skilning
á því ef starfsmaður veikist. „Á
meðan okkur hjá VIRK finnst að
vinnustaðir séu almennt að sinna
þessum málum og vanda sig þá
heyrum við af öðrum þar sem
staðan er slæm og takmarkaður
áhugi til að hlúa að starfsfólkinu.
Almennt tel ég að vakning sé að
verða, að flestir stjórnendur vilji
að starfsfólkinu líði vel í vinnunni
og séu tilbúnir til að grípa til
aðgerða. Það getur þó verið flókið
ferli og oft þurfa vinnuveitendur
að fá aðstoð. Við hjá VIRK höfum
farið í gang með forvarnaverk-
efnið Velvirk og á heimasíðunni,
velvirk. is geta bæði starfsmenn
og vinnuveitendur lesið sér til um
þessi mál. Einnig erum við í sam-
starfi við Embætti landlæknis og
Vinnueftirlitið að vinna að heilsu-
eflandi viðmiðum fyrir vinnustaði
í anda viðmiða embættisins fyrir
skóla og samfélög,“ segir hún.
Linda bætir við að öll umræða
um kulnun í starfi sé af hinu góða
svo framarlega sem hún sé vönduð.
„Kulnun er f lókið fyrirbæri. Það
hefur mikil áhersla verið á ein-
staklinginn sjálfan, að hann eða
hún þurfi að vinna í þessu, vera
ákveðnari, setja sér mörk, vinna í
sínum einkennum, fara í slökun,
og þess háttar. Auðvitað er mikil-
vægt að hver og einn sinni sér en af
því að þetta er vinnutengt ástand
þá þurfa vinnustaðir að bregðast
við, sérstaklega ef fjarvera vegna
veikinda er mjög algeng og starfs-
menn hverfa frá vegna álags. Það
er ekki nóg að huga að stjórnun
heldur þarf að skoða aðra þætti
eins og hvort þurfi að bæta við
stöðugildum eða skýra betur hlut-
verk hvers og eins. Aðbúnaður þarf
að vera góður og sveigjanleiki til
staðar. Mikilvægt er að huga að því
að starfsfólki líði vel í vinnu þann
tíma sem það er á staðnum, að
það kvíði ekki fyrir að mæta. Þeir
sem lenda í alvarlegri kulnun geta
þurft töluverðan tíma til að ná sér.
Í verstu tilfellunum geta þeir verið
frá vinnu í allt að tvö ár. Nýlegar
rannsóknir benda til þess að ein-
kenni geti jafnvel varað lengur
þótt einstaklingur treysti sér aftur
í vinnu,“ segir hún.
Best að bregðast strax við
Eins og Linda bendir á eru fáir að
kljást við alvarleg einkenni kuln-
unar. Frekar að fólk sé að finna
fyrir streitutengdum einkennum.
„Því fyrr sem brugðist er við, þeim
mun líklegra er að hægt sé að koma
í veg fyrir alvarlegt ástand kuln-
unar. Vissulega er gott að fólk geti
snúið aftur á sinn gamla vinnu-
stað en þá þarf vinnustaðurinn í
sumum tilfellum að breytast eða
starfsmaðurinn að fá annað hlut-
verk við aðrar aðstæður en voru
þegar kulnun þróaðist. Stundum
er það gerlegt en ef ekki þá er betra
að einstaklingur leiti á ný mið og
finni sér annan starfsvettvang. Í
bókinni Þegar kona brotnar sem
Sirrý Arnardóttir skrifaði í sam-
starfi við VIRK kemur einmitt
fram hvernig konur sem meðal
annars upplifðu kulnun náðu að
fóta sig aftur. Í öllum tilfellum var
um mikla uppbyggingu að ræða,
bæði hjá konunum sjálfum en
einnig í nærumhverfi þeirra.“
Mikilvægt er að
huga að því að
starfsfólki líði vel í vinnu
þann tíma sem það er á
staðnum, að það kvíði
ekki fyrir að mæta.
Framhald af forsíðu ➛
2 KYNNINGARBLAÐ FÓLK 8 . O K TÓ B E R 2 0 1 9 Þ R I ÐJ U DAG U R
0
8
-1
0
-2
0
1
9

0
5
:2
3
F
B
0
3
2
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
3
2
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
3
2
s
_
P
0
1
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
3
2
s
_
P
0
1
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
3
F
6
-4
F
A
4
2
3
F
6
-4
E
6
8
2
3
F
6
-4
D
2
C
2
3
F
6
-4
B
F
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
0
3
2
s
_
7
_
1
0
_
2
0
1
9
C
M
Y
K