Fréttablaðið - 09.11.2019, Blaðsíða 80

lenda í skuld hver gagnvart öðrum
og þurfa að greiða með einhverjum
hætti. Það er pressað stíft á skuld-
ara, til dæmis að láta aðstandendur
þeirra smygla efnum inn í gegnum
gestaheimsóknir.
Vonlaust að vita hvaða efnis er
verið að neyta
Að sögn Valþórs Ásgrímssonar,
verkefnastjóra hjá Rannsóknar-
stofu í lyfja- og eiturefnafræði hjá
Háskóla Íslands, er ekki einfalt að
nálgast viðfangsefnið spice því að
um er að ræða mörg efni og fæst
þeirra hafa verið rannsökuð.
„Orðið spice er tilkomið af því að
þegar þessi efni fóru fyrst að sjást
af einhverri alvöru árið 2008 voru
þau seld í pakkningum sem merkt-
ar voru þessu heiti. Eftir það varð
orðið að einhvers konar regnhlífar-
heiti yfir ýmiss konar efni sem hafa
margs konar verkun,“ segir hann.
„Ég held að f lestir reyni að komast
hjá því að nota orðið spice enda er
afar óljóst um hvað er rætt þegar
það er notað. Í seinni tíð er orðið
helst notað yfir efni sem við höfum
kallað nýmyndaða kannabínóða.“
Á vegum EMCDDA, evrópskrar
stofnunar sem fylgist með lyfjum
og fíkn, er nú fylgst með um 200
nýmynduðum kannabínóðum.
Þeir eru mjög breytilegir í byggingu
en eiga það sameiginlegt að bindast
sömu viðtökum og tetrahýdró-
kannabínól (THC), virka efnið í
kannabis.
„Að einhverju leyti svipar áhrif-
unum til áhrifa kannabis en oft eru
þau meiri og ákafari og ekki alveg
fyrirsjáanleg,“ segir Valþór. „Efnin
eru virk í mjög smáum skömmtum
og því getur lítill munur í skömmt-
un orðið að miklum mun í áhrifum.“
Efnunum er yfirleitt blandað
við annað plöntuefni og þau síðan
reykt.
„Enn fremur er talið að sum
efnanna séu mun lengur að brotna
niður en tetrahýdrókannabínól
þannig að víman getur varað lengi.
Þá er ekki fullrannsakað hvort þau
hafi áhrif gegnum fleiri boðleiðir en
kannabisviðtakann,“ segir Valþór.
Að sögn Valþórs hafa eitranir
og dauðsföll verið rakin til notk-
unar nýmyndaðra kannabínóða.
„Almennt má segja að efnin séu oft
mjög stutt á markaði, hverfa oft jafn
hratt og þau birtust og því mjög erf-
itt að eltast við hvert einstakt efni.
Þá er einnig nánast vonlaust fyrir
neytandann að vita hvaða efnis
hann er að neyta.“
Ný my ndaðir k annabínóðar
ganga undir mörgum öðrum nöfn-
um en spice erlendis. Til dæmis K2,
Black Mamba, Blaze, Zohai, Spike,
Genie, Yucatan og svo mætti lengi
telja.
Á undan löggjafanum
Jón Gunnar Sigurgeirsson, fulltrúi
hjá lögreglunni á höfuðborgar-
svæðinu, segir að lítið hafi borið
á notkun spice á götunum. Hann
telur að án efa séu einhverjir hópar
að nota en haldlagningar hafa verið
fáar.
Oddur Árnason, yfirlögreglu-
þjónn rannsóknardeildar hjá lög-
reglunni á Suðurlandi, segir að á
síðustu fimm mánuðum hafi fimm
mál komið inn á þeirra borð þar sem
staðfest er að um ólöglegt efni sé að
ræða. En eitt helsta vandamálið við
að takast á við spice er að framleið-
endur eiturlyfjanna eru einu skrefi
á undan löggjafanum.
„Til þess að það sé ólöglegt að
hafa efnin í sinni vörslu þurfa þau
að vera á lista yfir ólögleg fíkniefni.
Það er sífellt verið að breyta sam-
setningunni til þess að þetta sé
ekki á þeim lista. Þetta þýðir líka að
áhættan verður þeim mun meiri því
menn vita ekkert hvað þeir eru að fá
í hendurnar.“
Oddur segir að verkferlið sé eins
og með önnur fíkniefni. „Efnin eru
haldlögð ef þau finnast og oftast eru
það fangaverðirnir sem finna þetta
við klefaleit eða leit á föngunum
sjálfum. Síðan fer fram rannsókn
á efnunum, hvort þau flokkist sem
ólögleg efni. Ef svo er fer þetta sömu
leið í réttarkerfinu og fíkniefnamál
almennt,“ segir hann. „Vandamálið
er að það er eiginlega ómögulegt að
átta sig á því að þetta séu fíkniefni.
Það er mjög auðvelt að fela þetta og
erfitt að þekkja þetta frá kaffikorgi
eða einhverju því um líku.“
Þú færð alltaf efnin
Guðmundur Ingi Þóroddsson, for-
maður Afstöðu, félags fanga og ann-
arra áhugamanna um fangelsismál
og betrun, segir að notkun harðra
efna á borð við spice eigi sér ástæðu
sem rekja megi langt aftur í tímann.
Kúvending hafi orðið á Litla-Hrauni
árin 2006 og 2007 þegar fangelsisyf-
irvöld ákváðu að fara í baráttu gegn
vægum efnum, sem á þeim tíma var
hass. Hörð efni voru einnig notuð en
það var ekki sama vandamál og er
í dag.
Fangaverðir fengu fíkniefnaleitar-
hund, fóru að leita á heimsóknar-
gestum, nota gegnumlýsingar-
búnað, nota þvagprufur ítrekað
og leita í klefum hjá föngum, jafn-
vel um miðjar nætur. „Þetta tókst
hjá þeim. Þeir útrýmdu hassinu á
stuttum tíma með þeim aðferðum
sem yfirvöld töldu vera þær réttu,“
segir Guðmundur.
Guðmundur bendir á að á hinum
Norðurlöndunum horfi fangaverðir
í gegnum fingur sér með hassið og
þessum harkalegu aðgerðum sé
ekki beitt. „Þeir vita hvað gerist,“
segir hann. Séu fangar teknir með
skammt af hassi í dönskum fangels-
um, fá þeir 50 danskra króna sekt.
En hér á Íslandi missa menn sjón-
varps- og tölvuréttindi, eru færðir á
milli ganga og svo framvegis.
„Eftirspurnin er gríðarlega mikil.
Iðjuleysið er mikið, atvinnuleysið
og skortur á útiveru líka. Menn
eru í geymslu þarna inni og reyna
að finna eitthvað til að lyfta sér
upp,“ segir Guðmundur. Þess vegna
hafa menn litið til efna sem er auð-
veldara að smygla inn í fangelsið,
greinist síður í þvagi og í skemmri
tíma og hefur minni lykt. „Þegar
eitthvað nýtt kemur á markaðinn,
því hættulegra er það. Það eru enda-
lausar leiðir til að koma efnum inn
í fangelsið. Á meðan eftirspurnin er
fyrir hendi skiptir engu máli hvort
þú er vistaður í öryggisfangelsi eða
einangrun, þú færð alltaf efnin.“
Notkun spice hefur hingað til
verið bundin að mestu leyti við
fangelsið að Litla-Hrauni. Hægt er
þó að verða sér úti um það á Hólms-
heiði og í opnu fangelsunum einnig.
Guðmundur segir að hann og
félagið Afstaða hafi miklar áhyggjur
af ástandinu á Litla-Hrauni. Jafn-
framt að hertari reglur og strangara
eftirlit sé ekki lausnin. „Líkt og úti
í samfélaginu þá hafa fangelsis-
yfirvöld ekki skilning á að þetta eru
veikir einstaklingar og vímuvarn-
irnar sem beitt er þarna virka ekki.“
Á Litla-Hrauni er meðferðargang-
ur þar sem föngum er umbunað. En
nálægðin við þá sem eru í neyslu
gerir það að verkum að gangurinn
þjónar ekki markmiðum sínum.
„Þó það sé mjög hæft starfsfólk
þarna, þá gengur þetta ekki upp því
að menn eru þarna á röngum for-
sendum. Stundum er meiri neysla
á meðferðarganginum en annars
staðar í fangelsinu því að ef að einn
fellur hefur það oft keðjuverkandi
áhrif,“ segir Guðmundur.
Gestaheimsóknarherbergi á Litla Hrauni. Grunur leikur á að fíkniefnum sé komið til fanga þegar þeir eru í einrúmi með gestum.FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Hvað er Spice
n Hvað er spice?
Nýmyndaðir kannabínóðar
sem gerðir eru á tilraunastof-
um og spreyjað yfir þurrkaðar
plöntur eða krydd.
n Hvar er spice framleitt?
Stór hluti er framleiddur í Kína,
en hægt er að framleiða spice
hvar sem er.
n Hvernig er spice pakkað?
Erlendis er spice oft pakkað
í litlar lokanlegar og lit-
ríkar plastpakkningar, allt að 3
grömm í hverjum poka. Pakkn-
ingarnar eru gjarnan ranglega
merktar sem löglegt efni.
n Hvar er spice selt?
Spice hefur verið selt í sér-
búðum með kannabistengdar
vörur, á netsíðum og jafnvel á
bensínstöðvum.
n Hvernig er spice neytt?
Algengasta aðferðin er að
blanda því út í jurtir og reykja.
Einnig er hægt að blanda út í te
og setja í rafrettuvökva.
n Hver er útbreiðslan?
Á Íslandi er spice fyrst og
fremst bundið við fangelsið að
Litla-Hrauni. Erlendis hefur út-
breiðslan farið hratt upp á við
síðan 2009 en er þó lítil miðað
við notkun venjulegs kanna-
bis. Í bandarískum könnunum
hefur komið fram að allt að
10 prósent 10. bekkinga hafa
prófað spice.
n Andleg áhrif: Slökun, skap-
breyting, breytt vitund,
ranghugmyndir, ofskynjanir,
ruglingur, kvíði, ofsóknarbrjál-
æði, árásargirni, depurð, pirr-
ingur, sjálfsvígshugsanir.
n Líkamleg áhrif: Ör hjartsláttur,
hár blóðþrýstingur, uppköst,
höfuðverkir, nýrnaskaði,
vöðvakrampar.
Guðmundur Ingi hefur áhyggur af ástandinu á Hrauninu FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
K2 er eitt af vörumerkjunum sem efnin ganga undir. NORDICPHOTOS/GETTY
Á MEÐAN EFTIRSPURNIN
ER FYRIR HENDI SKIPTIR
ENGU MÁLI HVORT ÞÚ ER
VISTAÐUR Í ÖRYGGISFANG-
ELSI EÐA EINANGRUN, ÞÚ
FÆRÐ ALLTAF EFNIN
Guðmundur Ingi Þóroddsson, for-
maður Afstöðu
9 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R32 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
9
-1
1
-2
0
1
9
0
4
:5
9
F
B
1
0
4
s
_
P
0
8
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
8
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
4
3
3
-3
3
5
4
2
4
3
3
-3
2
1
8
2
4
3
3
-3
0
D
C
2
4
3
3
-2
F
A
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
1
0
4
s
_
8
_
1
1
_
2
0
1
9
C
M
Y
K