Morgunblaðið - 28.09.2019, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2019
Það er erfitt fyrir
hinn almenna borgara
að horfa upp á mikinn
óróleika innan íslensku
lögreglunnar og að
keðjan sé við það að
slitna, nánast í þessum
töluðum orðum.
Lögreglu ber í störf-
um sínum að þjóna
samfélaginu af heið-
arleika, hlutlægni, rétt-
sýni, nærgætni, trúmennsku, þag-
mælsku og þekkingu. Þá er lögreglu
skylt að þekkja skyldur sínar, rétt-
indi og ábyrgð. Þessa framangreindu
eiginleika og þekkingu þurfa þeir ein-
staklingar að hafa sem ráða sig til
lögreglunnar.
Þeir sem til þekkja vita að starf
lögreglunnar er krefjandi og sýnt
hefur verið fram á tengsl starfsins við
umtalsverða streitu. Þetta eru sann-
indi sem ég hef reynt á eigin skinni
og man enn, þótt liðinn sé langur tími
síðan ég starfaði sem lögregluþjónn.
Jafnljóst er að lögreglan er undir
stöðugu eftirliti almennings þegar
hún sinnir störfum sínum, í gegnum
fjölmiðla og samfélagsmiðla í aukn-
um mæli, t.d. þegar ólæti brjótast út.
Oftar en ekki er birtingarmyndin
dregin upp með neikvæðum hætti í
samfélagsmiðlunum og hlutir teknir
úr samhengi.
Lögreglumenn gegna mikilvægu
hlutverki sem fyrstu viðbragðsaðilar
á vettvang. Þeir vita oft ekki við
hverju á að búast eða hvernig að-
stæðurnar hafa þróast þegar þeir
koma á vettvang.
Öllum er í fersku minni þegar
búsáhaldabyltingin gekk yfir á árinu
2008. Þá var almenningi ljóst hversu
mikilvægt hlutverk lögreglunnar var.
Traust almennings til stjórnvalda al-
mennt og bankakerfisins hrundi.
Búsáhaldabyltingin er um margt
merkileg, m.a. fyrir þær sakir hve lít-
ið líkamlegt ofbeldi átti sér stað. Á
móti þurftu lögreglumenn sem stóðu
vaktina að þola ýmislegt frá mótmæl-
endum, meiðingar, fúk-
yrði og dónaskap. Al-
menningur gleymdi um
tíma þeirri staðreynd
að lögreglumenn urðu
sjálfir fyrir búsifjum
vegna lána sem þeir
tóku í bankakerfinu
sem þeir gátu ekki, eins
og hver annar borgari,
greitt af né mótmælt.
Mótmæli almennings
sneru að ytri aðstæðum
í þjóðfélaginu og höfðu
lögreglumenn fullan
skilning á mótmælunum, áhyggjum
fólksins og reiði. Það urðu að mínu
mati ákveðin straumhvörf í atburða-
rásinni þegar almenningur sló skjald-
borg um lögreglumenn í miðri orra-
hríðinni þegar þeir stóðu vaktina við
Stjórnarráðshúsið á ákveðnum tíma-
punkti og yfir þá dundi grjót frá ein-
staka mótmælanda. Ég nánast komst
við og var ákaflega þakklátur hvernig
hinn almenni borgari gekk á sveif
með lögreglunni og gerði sitt til að
vernda hana fyrir áföllum og meið-
ingum.
Í kjölfarið jókst traustið á lögregl-
unni þegar almenningur áttaði sig á
stóru myndinni og birtingarmyndin
var sú að ástunduð voru vönduð
vinnubrögð í alla staði frá upphafi
búsáhaldabyltingarinnar.
Mikilvægt er að búa lögreglunni
öruggt starfsumhverfi. Liðsheildin er
mikilvæg innan raða lögreglunnar í
stóru myndinni. Þeir verða að treysta
samstarfsfélögum og bera gagn-
kvæma virðingu innbyrðis fyrir störf-
um hver annars. Ef framangreint er
ekki til staðar getur það leitt til óör-
yggis í starfi.
Það er er skýrt tekið fram hvernig
starfshættir skulu vera í 2. mgr. 13.
gr. lögreglulaga, þar segir m.a.:
„Handhafa lögregluvalds ber að
rækja starfa sinn af kostgæfni og
samviskusemi og ávallt gæta fyllstu
hlutlægni og réttsýni. Þeir skulu
gæta þess að mönnum verði ekki gert
tjón, óhagræði eða miski framar en
óhjákvæmilegt er eftir því sem á
stendur ...“
Nokkuð er ljóst að í framgöngu
lögreglumanna er framangreint
ákvæði ávallt leiðarljós í störfum
þeirra.
Til þess að styrkja aftur störf lög-
reglunnar þarf að myndast sam-
takamáttur til að tryggja áframhald-
andi starfsemi svo að lögreglan geti
sinnt áfram starfi sínu með sóma.
Það liggur fyrir að samkvæmt
rannsókn sem unnin var fyrir emb-
ætti ríkislögreglustjóra á árinu 2018
telja 86,5% landsmanna lögregluna
skila af sér mjög góðu eða frekar
góðu starfi. Einhver fallandi kúrfa er
þó merkjanleg því á árinu 2009 voru
91,8% þátttakenda ánægð með störf
lögreglu. Mesta óánægja með störf
lögreglunnar var á árinu 2017, en þá
töldu um 15,4% lögreglu skila freka
slæmu eða mjög slæmu starfi.
Að sjálfsögðu á innra starf lögregl-
unnar, skipulag og öll starfsemin
ekki að sveiflast með skoðana-
könnunum. Hins vegar er mikilvægt
að lesa í skilaboðin og athuga á sama
tíma hvort það er eitthvað sem má
bæta.
Samráð yfirstjórnar lögreglunnar í
landinu þarf að vera til staðar svo vel
takist til. Að mínu mati á ekki að
fleyta málum áfram á öldum ljósvak-
ans eða á samfélagsmiðlum frá tíma
til tíma þegar ósætti verður. Friður
þarf að haldast um lögreglustarfið.
En núna sauð upp úr.
Ef hlekkur brestur ...
Eftir Svein
Guðmundsson » Lögreglumenn
gegna mikilvægu
hlutverki sem fyrstu
viðbragðsaðilar á vett-
vang. Þeir vita oft ekki
við hverju á að búast
eða hvernig aðstæð-
urnar hafa þróast þegar
þeir koma á vettvang.
Sveinn Guðmundsson
Höfundur er hrl. og fyrrverandi
lögregluþjónn.
sveinn@jural.is
Tækniframfarir síð-
ustu 100 ára hafa verið
ótrúlegar. Snilli mann-
skepnunnar virðast
engin takmörk sett.
Mannskepnan virðist
stjórna öllu, en svo er
ekki. Mannskepnan
stjórnar hvorki veð-
urfari né Móður Jörð.
Jörðin er um 4.500
milljón ára gömul og
það eru til gögn um
veðurfar á jörðinni allan þennan
tíma. Þess vegna er auðvelt að sjá
einkenni veðurfars á jörðinni. Ís-
kjarnamælingar sýna að hitastig á
jörðinni toppar á um 100 þúsund ára
fresti. Eins og meðfylgjandi mynd
sýnir sveiflast hitastigið á milli
kulda- og hlýindaskeiða. Á sama
hátt sveiflast ísþekjan á jörðinni
milli mikillar og lítillar snjóþekju.
Myndin er fengin að láni frá Wiki-
pedia og þar er þetta kallað „glacial
periods“ og „interglacial periods“.
Það sem er einkennandi við þessi
kulda- og hlýindaskeið er að eftir um
það bil 100 þúsund ára kuldaskeið
kemur hlýindaskeið í aðeins 10-20
þúsund ár. Þannig að hlýindaskeiðin
eru miklu styttri en kuldaskeiðin. Af
myndinni sést að jörðin er núna við
endann á hlýindaskeiði sem verið
hefur í rúmlega 10 þúsund ár.
Myndin sýnir glögglega að vanda-
mál framtíðarinnar er ekki of mikill
hiti heldur of mikill kuldi. Eftir
nokkur þúsund ár verður hitastig
jarðar um 6 gráðum lægra að með-
altali en það er í dag og jörðin að
miklu leyti þakin ís. Verði ekkert að
gert má gera ráð fyrir því að stór
hluti alls lífs á jörðinni þurrkist út.
Það er því þörf á snilli mannskepn-
unnar til þess að hindra þessar
hörmungar.
Því hefur verið haldið
fram að lausnin finnist
nú þegar og felist í því
að framleiða mikið af
koltvísýringi (CO2) og
dæla út í andrúmsloftið.
Þannig muni gróður-
húsaáhrifin hækka hita-
stigið á jörðinni.
Ég efast stórlega um
að þetta sé raunhæft.
Gróðurhúsaáhrif and-
rúmsloftsins eru stað-
reynd en það eru engar
sannanir fyrir því að
aukið magn koltvísýrings í gróð-
urhúsi auki hitastigið í gróðurhús-
inu. Magnið af koltvísýringi í and-
rúmsloftinu er aðeins 0,04%, þannig
að það er erfitt að sjá hvernig aukn-
ing á koltvísýringi í andrúmsloftinu
geti haft einhver áhrif.
En hvað er þá til ráða? Hitastigið
á jörðinni ræðst af tvennu, orkunni
frá sólinni og hversu vel jörðinni
tekst að halda í orkuna. Samkvæmt
Wikipedia er orkan sem jörðin fær
frá sólinni á klukkutíma miklu meiri
en sú orka sem heimurinn notar á
einu ári. Þannig verður að telja það
harla ólíklegt að mannskepnan geti
hjálpað sólinni með orku og hitað
upp jörðina. Það verður að teljast
líklegra að mannskepnunni takist á
einhvern máta að halda í meira af
orku sólarinnar. Ef það reynist úti-
lokað er auðvitað ekkert annað til
ráða enn að laga sig að Móður Jörð.
Hamfarakólnun
Eftir Richard
Þorlák Úlfarsson
Richard Þorlákur
Úlfarsson
»Hitastigið á jörðinni
ræðst af tvennu,
orkunni frá sólinni og
hversu vel jörðinni tekst
að halda í orkuna.
Höfundur er verkfræðingur.
Ísaldarskeið síðustu 450 þúsund ár
Lítil
Mikil
H
it
a
st
ig
, º
C
Ísþekja
Hitabreytingar
EPICA
Vostok
Þúsundir ára
Fjórtán íslenskir líf-
eyrissjóðir hafa nú eign-
ast um það bil helming í
orkufyrirtækinu HS-
orku. Meðal verkefna
fyrirtækisins er bygg-
ing Hvalárvirkjunar í
Árneshreppi á Strönd-
um. HS-orka á meiri-
hlutann í Vesturverki
sem þar virkjar. Lífeyr-
issjóðirnir hafa myndað
félag um aðild sína að HS-orku og
heitir Jarðvarmi. Yfir því er sérstakur
stjórnandi. Svo virðist sem eitt fyrsta
verk HS-orku undir nýjum meirihluta
hafi verið að slá af vegagerð í Árnes-
hreppi og senda verktaka heim. Enn
var þó langt í land að ljúka fyrirhug-
aðri vegagerð þar nyrðra í haust.
Engin skýring hefur verið gefin á því
hvers vegna framkvæmdum var hætt
svo snögglega og ákveðið að bíða vors.
Virkjun Hvalár í Ófeigsfirði hefur
valdið hörðum deilum enda mikil og
óafturkræf náttúruverðmæti í húfi.
Fram til þessa hefur virkjun Hvalár
verið alls ósamkeppnishæf við virkj-
anir á miðhálendinu vegna fjarlægðar
við markaði. Í skýrslu Orkustofnunar
frá 1988 sem heitir endurskoðun
virkjana á Vestfjörðum segir að ekki
sé að sinni áhugavert að virkja Hvalá
vegna fjarlægðar frá Vetfjarðanetinu.
Sú fjarlægð hefur ekkert breyst.
Samt var haldið af stað í óvissuferð og
byrjað á vegagerð eftir að flestum
formsatriðum hafði verið fullnægt.
Það gerist svo nokkuð
samtímis með nýju eign-
arhaldi á HS-orku að
lykilfólki er sagt upp
störfum og þar á meðal
forstjóranum, hann er
sagður á útleið. HS-orka
er stórfyrirtæki á ís-
lenskan mælikvarða og
veltir milljörðum. Hefur
því verið talið góður
fjárfestingarkostur líf-
eyrissjóðum lands-
manna. Sá böggull fylgir
þó skammrifi að Hval-
árvirkjun fylgir með í kaupunum. Líf-
eyrissjóðir hafa tapað ómældum fúlg-
um á hæpnum fyrirtækjun
undanfarin misseri. Þeir hafa verið að
gambla með almannafé eins og enginn
væri morgundagurinn. Því slær því
niður í huga manns hérna fyrir vestan
hvort ekki sé komið nóg. Lífeyris-
sjóðir hafa verið lítt snertanlegir og
víðs fjarri hinum almenna sjóðsfélaga.
Og getur svo hver litið í sinn barm og
sagt við sjálfan sig: var þetta ætlunin
með því að mjatla fé í lífeyrissjóðinn
sinn heila mannsævi að tillag hans
yrði svo notað til að fordjarfa íslenska
náttúru norður í Árneshreppi svo ekki
verður aftur tekið?
Varla.
Nú eru að renna upp nýir tímar
náttúrurverndar og ekki hægt að
skella skolleyrum við vondu ástandi
jarðarinnar. Þetta glymur á okkur
daglega. Vestfirðingar, sveitungar
mínir, virðast þó vera þarna dálítið sér
á parti og eru mjög skeytingarlitlir
um náttúruvé sín. Hef tæplega hitt
einn einasta Vestfirðing sem ekki er
áfjáður í að virkja Hvalá með tilbehör.
Þá fáum við nefnilega rafmagn og
hjólin fara að snúast. Dýpra rista þau
rök yfirleitt ekki. Hefur verið rekinn
staðfastur og lævís áróður í þessa
veru misserum saman og heppnast
fullkomlega. Þetta er nefnilega orðið
virkjunin okkar, Hvalárvirkjun, og
þeir fyrir sunnan skulu ekki voga sér
að hrifsa frá okkur lífsbjörgina. Eins
og þeir tóku kvótann af okkur sællar
minningar. Lífeyrissjóðir hafa hingað
til ekki þurft að sýna mikla samfélags-
lega ábyrgð á Íslandi. Þeirra hlutverk
er að ávaxta sitt pund, hvernig svo
sem farið er að því. En pundið hefur
ekki alltaf ávaxtast, það sýna dæmin.
Er hugsanlega runnin upp sú stund
að krafan um samfélagsábyrgð sé orð-
in háværari sbr. norski olíusjóðurinn.
Og þegar tvennt er haft í huga, hæp-
inn ávinningur af virkjanagerð í Hvalá
og eyðilegging náttúruvéa, allt í boði
íslenskra lífeyrissjóða, er þá ekki
kominn tími til að slá þessa virkjun af?
Er ekki kominn tími til að
hætta við Hvalárvirkjun?
Eftir Finnboga
Hermannsson » Þegar tvennt er haft
í huga, hæpinn
ávinningur af virkj-
anagerð í Hvalá og eyði-
legging náttúruvéa, er
þá ekki kominn tími til
að slá þessa virkjun af?
Finnbogi Hermannsson
Höfundur er fréttamaður
og rithöfundur.
Þeim var nær, hröfnunum
hans Flóka, að vísa honum
á landið þó að það hafi litið
þokkalega út í flugsýn.
Þeir hefðu betur látið það
ógert og haft víðernin og
landgæðin fyrir sig og
annað fiðurfé og kannski
stöku ref.
Því eftir þessa upp-
ljóstrun hefur hér allt ver-
ið í tómu tjóni. Skógar
hafa eyðst, land blásið
upp, rauðablástur og kola-
gerð valdið mengun og
jafnvel rostungstegund
dáið út.
Og trúr fylgifiskur mannsins, rollurnar, hefur nagað hverja plöntu niður í
rót og skilið eftir örfoka og sviðna jörð.
Eina plöntu skildu þær þó eftir ónagaða af því að hún er eitruð, ferlaufung
(Paris quadrifolia). Planta þessi vex um alla Evrópu og víða um land hér, en
er friðuð og kemur því oft við sögu þegar umhverfismat er gert vegna t.d.
vegagerðar.
Eitruð planta er merkilegri en beinn vegur og varphólmar fugla meira að-
kallandi en tvíbreið brú.
Hefði ekki verið eins gott, í upphafi, að láta krumma landið bara eftir?
Sunnlendingur.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Hrafnfundna land
Eitraður Ferlaufungur (Paris quadrifolia).