Læknablaðið - sep. 2019, Blaðsíða 22

382 LÆKNAblaðið 2019/105
R A N N S Ó K N
höfðu tvær, 8% höfðu þrjár og fjórir einstaklingar eða 2% reyndust
hafa allar fjórar.
Salernisferðir, verkir og einkenni svefnleysis trufluðu svefn oftast
Samtals trufluðu ofangreindir þættir svefn hjá 63,4% þátttakenda
(n=216). Á mynd 2 sést að meirihluti þeirra sem höfðu einkenni
svefnleysis glímdu auk þess við truflaðan svefn vegna verkja og/
eða salernisferða.
Algengi einnar eða fleiri af sjö tilteknum svefntruflunum
Samtals svöruðu 180 þátttakendur öllum spurningum í tengslum
við svefnleysi, kæfisvefn og fótaóeirð (RLS5) og jafnframt öllum
spurningum um truflun á svefni vegna salernisferða, verkja, hita
og kulda. Í ljós kom að 79% þeirra reyndust hafa minnst eina
þessara svefntruflana en enginn reyndist hafa allar 7 svefntruflan-
irnar. Að meðaltali höfðu þátttakendur (n=180) tæpar tvær svefn-
truflanir hver, eða 1,82±1,49 svefntruflanir.
Svefngæði skoðuð með greinandi tölfræði
Ekki reyndist munur á svefngæðum karla og kvenna. Það reyndist
ekki munur á svefngæðum eftir tímalengd frá sjúkdómsgreiningu
og notkun steralyfja hafði ekki áhrif á svefngæði. Svefngæði voru
minni hjá þeim sem voru 50 ára og yngri (t=2,126, p=0,035) miðað
við þá sem voru eldri en 50 ára. Þeir sem voru með of háan blóð-
þrýsting eða á meðferð við of háum blóðþrýstingi voru með minni
svefngæði heldur en þeir sem voru ekki með vanda tengdan blóð-
þrýstingi (t=2,619, p=0,011). Svefngæði voru minni hjá þeim sem
höfðu líkamsþyngdarstuðul hærri en 35 kg/m2 borið saman við
þá sem höfðu hann lægri (t=3,211, p=0,002). Þeir sem tóku svefn-
lyf þrisvar í viku eða oftar höfðu mun verri svefngæði heldur en
þeir sem ekki höfðu tekið svefnlyf síðastliðinn mánuð (t=7,351,
p<0,0001) og þeir sem tóku svefnlyf þrisvar í viku eða oftar höfðu
minnst svefngæði PSQI (=10,32).
Línuleg aðhvarfsgreining var notuð til að meta línuleg tengsl
milli svefngæða (PSQI var háða breytan) og 7 óháðra breyta
(kyn, aldur, stig á ISI-svefnleysiskvarða, fótaóeirð-RLS5, ein-
kenni kæfisvefns samkvæmt STOP-Bang, salernisferðir og verkir).
Svefngæðin höfðu marktæk tengsl við óháðu breyturnar, F=35,07
(p<0,0001), R2=0,59. Þannig getur líkanið skýrt 59% í dreifingu
breytunnar svefngæði, það sem hafði áhrif á minni svefngæði var
fleiri stig á ISI-svefnleysiskvarða og verkir. Tengslin á milli ISI-
svefnleysiskvarðans og svefngæða voru áberandi sterkust (tafla
III).
Umræða
Lítil svefngæði (PSQI>5) voru algeng hjá þátttakendum (68%) og
mikill meirihluti (79%) hafði einkenni einnar eða fleiri svefntrufl-
ana. Það var athyglisvert að þó að einkenni svefnleysis (30%),
kæfisvefns (24%) og fótaóeirðar (14%) hafi verið algeng var al-
gengara að salernisferðir (39%) eða verkir (37%) trufluðu svefn.
Samanburður á aldri og kyni þátttakenda (meðalaldur 47 ára og
77% konur) við faraldsfræðilega rannsókn á algengi MS á Íslandi
(meðalaldur 47 ára og 73% konur)14 bendir til þess að þátttakend-
ur endurspegli þýðið og styrkir það rannsóknarniðurstöður. Það
styrkir auk þess niðurstöðurnar að tæp 40% MS-greindra á Íslandi
tóku þátt, ekki er vitað til þess að svo stórt hlutfall MS-greindra
hafi áður tekið þátt í rannsókn á svefngæðum eða svefntruflunum.
Þar sem aldur og kyn endurspegla þýðið, þátttaka var ásættanleg
og fólk alls staðar af landinu gat tekið þátt má ætla að hægt sé að
yfirfæra niðurstöður á þýðið.
Algengi skertra svefngæða hjá MS-greindum í rannsókninni
reyndist vera mjög sambærilegt við algengi skertra svefngæða hjá
MS-greindum í kínverskri rannsókn frá 2017 (65%).3 Kæfisvefnsein-
kenni voru rúmum 10% sjaldgæfari í þessari rannsókn en einkenni
svefnleysis voru hins vegar um 10% algengari hjá MS-greindum á
Íslandi heldur en MS-greindum í kínversku rannsókninni (21%).3
Svefnsjúkdómar virðast vera verulega vangreindir hjá MS-
greindum hér á landi (tafla I) líkt og kom fram í yfirgripsmikilli
bandarískri rannsókn Brass og félaga.5 Í þeirri rannsókn voru 38%
þátttakenda með auknar líkur á kæfisvefni samkvæmt niðurstöð-
um STOP-Bang en einungis 4,3% voru með kæfisvefnsgreiningu.5 Í
þessari rannsókn voru 4,7% þátttakenda með greindan kæfisvefn
en samkvæmt niðurstöðum STOP-Bang voru 24% með auknar
líkur á kæfisvefni. Í báðum löndum er mikill munur á greiningu
kæfisvefns af lækni og auknum líkum á kæfisvefni. Hvað veldur
er óljóst, en samkvæmt svörum við STOP-Bang eru kæfisvefnsein-
kenni um 10-30% sjaldgæfari hjá MS-greindum á Íslandi, heldur en
MS-greindum þátttakendum í rannsóknum frá Bandaríkjunum4,5
og Kína.3 Í þessari rannsókn voru kæfisvefnseinkenni fjórða al-
gengasta svefntruflunin en ekki sú algengasta, eins og í rannsókn-
um Braley (56%)4 Brass (38%)5 og Ma (37%).3
Það er eftirtektarvert að algengi svefnleysiseinkenna í rannsókn
Brass (32%) var mjög sambærilegt við algengi svefnleysiseinkenna
í þessari rannsókn, en það var hins vegar algengara að svefnleysi
væri greint (11%) í rannsókn Brass5 en hér (7%). Greiningu á svefn-
leysi hjá MS-greindum á Íslandi virðist því vera ábótavant.
Miðað við fjögur greiningarskilmerki (RLS4) var fótaóeirð
töluvert algengari í rannsókn Brass (37%)5 en í þessari rannsókn.
En algengi (RLS4) í þessari rannsókn var hins vegar mjög sam-
bærilegt við algengi hjá MS-greindum í samanburðarrannsóknum
(19-22%).3,25
Tafla III. Línuleg aðhvarfsgreining, tengsl milli svefngæða (PSQI) og 7 óháðra
breyta: aldurs, kyns, salernisferða, verkja, svefnleysiseinkenna, kæfisvefnsein-
kenna og einkenna fótaóeirðar.
Módel Óstöðluð
hallatala
Staðal-
villa
Stöðluð
hallatala
t-gildi p-gildi
Aldur 0,004 0,017 0,013 0,254 0,800
Kyn 0,583 0,554 0,058 1,052 0,294
Salernisferðir -0,229 0,173 -0,072 -1,325 0,187
Verkir 0,661 0,186 0,213 3,553 <0,001
Svefnleysi, ISI 0,416 0,042 0,638 9,889 <0,001
Kæfisvefn, STOP-Bang -0,329 0,549 -0,033 -0,599 0,550
Fótaóeirð, RLS5 0,251 0,197 0,073 1,273 0,205
F=35,07 (p<0,001), R2=0,59