Læknablaðið - sep. 2019, Blaðsíða 48

408 LÆKNAblaðið 2019/105
Sólveig Magnúsdóttir
MD MBA

Samstarf Landspítala og heilsugæslu-
stöðva á höfuðborgarsvæðinu varðandi
markvissan undirbúning sjúklinga fyrir
liðskiptaaðgerðir, forhæfingu, er áhuga-
vert og mikilvægt verkefni. Skilgreint
markmið verkefnisins er að nýta bið-
tímann fyrir aðgerð til að bæta þjónustu
við sjúklinga með tímabærri greiningu
og meðhöndlun áhættuþátta og minnka
þannig líkur á fylgikvillum eftir aðgerð.
Vel heppnað verkefni ætti þannig að hafa
bæði jákvæð áhrif á gæði og þjónustu við
sjúklinga og einnig jákvæð áhrif á rekstur
heilbrigðiskerfisins.1
Þeir heilsufarsþættir sem lögð er
áhersla á eru blóðskortur, sykursýki,
vannæring, offita, og reykingar.2 Allt eru
þetta mikilvægir þættir, en það kom á
óvart að ekki er minnst á mikilvægi þess
að skima fyrir kæfisvefni á forhæfingar-
tímabilinu, jafnvel þótt tíðni kæfisvefns
sé aukin í bæði sjúklingum með sykur-
sýki og sjúklingum í yfirþyngd, en við-
miðunarhópurinn sem skilgreindur er
í rannsóknarverkefninu er samsettur af
einstaklingum í yfirþyngd (BMI>31).3
Offita er vaxandi vandamál um allan heim
og er sjúkdómur sem leiðir til margskonar
heilsufarsvandamála, þar á meðal auk-
innar áhættu á sykursýki, háþrýstingi,
og hjarta- og æðasjúkdómum.4-8 Tíðni
kæfisvefns er aukinn samfara öllum þess-
um heilsufarsvandamálum9-11 og dánar-
tíðni í kjölfar liðskiptaaðgerða er mun
hærri hjá þeim sjúklingum sem einnig
hafa kæfisvefn þegar borið er saman við
sjúklinga sem ekki hafa kæfisvefn.12-14
Kæfisvefn einkennist af endurtekn-
um öndunartruflunum í svefni, oftast
vegna þrengsla eða lokunar í efri hluta
öndunarvegs, þrátt fyrir sífellt kröft-
ugri innöndunartilraunir sjúklings með
tímabundnum lækkunum á súrefni í blóði
og truflunum á svefngæðum.5-7 Tíðni
kæfisvefns er há meðal almennings13-15
og áætlað er að allt að 85% sjúklinga með
kæfisvefn séu ógreindir.16-18 Auk þess er
hluti sjúkllinga sem hafa kæfisvefn mis-
greindur með annarskonar svefntruflun
(insomnia) og fá því ekki viðeigandi með-
ferð.19,20 Ómeðhöndlaður kæfisvefn hefur
neikvæð áhrif á bæði lífsgæði og heilsufar
sjúklings og því mikilvægt að greina sjúk-
dóminn og meðhöndla.21
Tíðni kæfisvefns í sjúklingum sem eru
lagðir inn á spítala fyrir aðgerðir er hærri
þegar borið er saman við tíðni sjúkdóms-
ins hjá almenningi.22 Engu að síður er
algengt að bæði svæfingalæknar og skurð-
læknar missi af ógreindum kæfisvefni
hjá sjúklingum áður en að aðgerð kemur.
Í rannsókn á 708 sjúklingum sem sendir
voru í svefnrannsókn (polysomnography,
PSG) fyrir aðgerð og voru 38% greind
með meðal til alvarlegan kæfisvefn
(kæfisvefnsstuðul ≥15). Svæfingarlæknum
yfirsást þessi greining í 60% tilfella og
skurðlæknum í 92% tilfella.23
Tíminn fyrst eftir aðgerð, þegar sefandi
lyf og ópíóðar eru gjarnan eru notaðir
sem meðferð við verkjum, er sérstak-
lega áhættusamur tími fyrir sjúklinga
með ógreindan kæfisvefn þar sem lyfin
geta slævt öndun og aukið líkur á að
efri öndunarvegur falli saman. Nýlega
birt rannsókn bendir á auknar líkur á
slævingu öndunar við notkun ópíóða í
sjúklingum með kæfisvefn og sýnir fram
á samband á milli daglegs lyfjaskammts
og dauða, eða nær dauða.24 Fjöldi rann-
sókna bendir á hærri tíðni súrefnisskorts,
öndunarbilunar og alvarlegra tilvika
tengdum hjarta og æðakerfi í kjölfar
skurðaðgerða, sem valda því að oftar
þarf að flytja sjúklinga með ógreindan
kæfisvefn á gjörgæslu eftir aðgerð en sjúk-
linga sem ekki hafa kæfisvefn.25-37 Þessi
aukna áhætta á fylgikvillum tengdum
aðgerðum í sjúklingum með ógreindan
kæfisvefni beina sjónum að mikilvægi
þess að greining kæfisvefns sé hluti af for-
hæfingarferlinu ef markmiðið er að bæta
þjónustu við sjúklinga, minnka áhættu
á fylgikvillum og bæta árangur eftir lið-
skiptaaðgerðir.
Alþjóðlegar leiðbeiningar um undir-
búning sjúklinga fyrir aðgerð, þar með
talið leiðbeiningar fyrir heilsugæslu,
leggja áherslu á mikilvægi þess að
Forhæfing, gæði heibrigðisþjónustu
og þjónusta við sjúklinga
Athugasemd við grein Maríu Sigurðardóttur: Forhæfing, undirbúningur
sjúklinga fyrir liðskiptaaðgerðir; Læknablaðið júlí 2019.
B R É F T I L R I T S T J Ó R A