Hugur og hönd - 01.06.1966, Qupperneq 4

Um Heimilisiðnaðarfélag fslands
og íslenzkan heimiIisiðnað
Á síðari helmingi 19. aldar vaknaði áhugi margra góðra
íslendinga fyrir varðveizlu þjóðlegs heimilisiðnaðar. Forn-
gripasafnið var stofnað og unnið að því markvisst að
bjarga heimilisiðnaðarmunum frá eyðileggingu, eða flutn-
ingi úr landi.
Silfursmíði hélt enn fornri reisn, en útskurði í tré hafði
hnignað og margri glitofinni eða krossofinni voð var slitið
út, ýmist vegna vanefna, eða gáleysis um gildi þessara
muna.
Eftir aldamótin byrjaði áhugafólk að gangast fyrir smá
námskeiðum í ýmsum greinum, til dæmis í vefnaði.
í Reykjavík stofnaði hópur áhugamanna karla og kvenna
Heimilisiðnaðarfélag íslands (H.í.) árið 1913. í fyrstu
stjórn og varastjórn voru þessir kosnir: Jón Þórarinsson,
fræðslumálastjóri, forseti; Inga Lára Lárusdóttir, kennari;
Matthías Þórðarson, fornminjavörður; Ingibjörg Bjarna-
son, skólastjóri; Ásgeir Torfason, efnafræðingur og Sig-
ríður Björnsdóttir, kennari.
Var þegar tekið til starfa og byrjað með námskeið 1914
og fenginn styrkur til þeirra úr landssjóði. Á næstu árum
voru haldin námskeið í ýmsum greinum, bæði í Reykja-
vík og út um land. Útvegaði Heimilisiðnaðarfélagið styrk
til þeirra. Þá gekkst félagið fyrir heimiliðiðnaðarsýning-
um og gaf út Heimilisiðnaðarmöppurnar með gerðum
eftir ofnum, eða saumuðum teppum, er varðveitzt höfðu,
einkum í Þjóðminjasafninu í Reykjavík.
Nokkur fleiri heimilisiðnaðarfélög voru stofnuð víðsvegar
um land, mest fyrir atbeina Halldóru Bjarnadóttur, hinn-
ar þjóðkunnu áhugakonu um heimilisiðnað.
Samband íslenzkra heimiliðiðnaðarfélaga var svo stofnað
árið 1920, og stóð það með blóma nokkur ár. En er skól-
arnir tóku við hlutverki námskeiðanna, lögðust félögin
niður smátt og smátt, unz Heimilisiðnaðarfélag íslands
var eitt eftir.
Sambandið hafði alltaf lítið fé til umráða, en miðlaði
þó félögunum nokkru til starfsemi sinnar. En eftir að það
gerðist aðili að Heimilisiðnaðarsambandi Norðurlanda, var
sú þátttaka aðalverkefni þess.
Heimilisiðnaðarfélag íslands hélt alltaf sínu uppruna-
lega nafni, og þegar sambandið var formlega lagt niður,
árið 1959, voru Heimilisiðnaðarfélaginu samin ný lög og
það aftur gert að landsfélagi. Gerðist það þá aðili að
heimilisiðnaðarsamtökum Norðurlanda á sama hátt og
sambandið hafði verið það áður. Þrátt fyrir fjárskort og
ýmsa aðra örðugleika, starfaði Heimilisiðnaðarfélagið alla
tíð að stefnuskrármálum sínum, varðveizlu og eflingu
heimilisiðnaðar í landinu.
Langt er síðan Heimilisiðnaðarfélagið fékk áhuga fyrir
að koma á fót heimilisiðnaðarútsölu. Útsölu var komið
upp í Reykjavík sumarið 1922, en framhald varð ekki
á því.
Ákveðin tillaga um stofnun útsölu kom fram á félags-
fundi 1950. Var þá samþykkt að gera tilraun til stofnunar
útsölu, er jafnframt hefði leiðbeiningarstarfsemi með
höndum. Sú hugmynd strandaði á fjárskorti, en í þess
stað var árið 1951 stofnuð heildsala, er jafnframt ann-
aðist leiðbeiningarstarfsemi og útvegaði framleiðendum
efni að nokkru leyti. Fyrirtækið hlaut nafnið íslenzkur
heimilisiðnaður (Í.H.) íslenzkur heimilisiðnaður hefur sína
eigin stjórn og sjálfstæðan rekstur.
Að stofnun íslenzks heimilisiðnaðar stóðu að jöfnu
Heimilisiðnaðarfélagið og Ferðaskrifstofa ríkisins. Fékkst
þegar lítils háttar ríkisstyrkur til fyrstu framkvæmda, en
árið 1952 fast ríksframlag að upphæð kr. 12.000,00, er
nota skyldi fyrst og fremst til að leiðbeina framleiðendum.
Framlag þetta hefur farið hækkandi og nemur nú kr.
25.000,00. Að þessu sinni verður það látið ganga upp í út-
gáfukostnað þessa rits, sem nú er gefið út í fyrsta sinni.
Til annarrar starfsemi sinnar hefur Heimilisiðnaðarfélag
íslands nú kr. 25.000,00 árlegt ríkisframlag.
Þrátt fyrir fjárskort og lélegt húsnæði batnaði hagur ís-
lenzks heimilisiðnaðar furðu fljótt. Leiðbeiningarstarf-
semin bar góðan árangur og markaður jókst. Þótti þá sýnt
að Heimilisiðnaðarfélagið gæti staðið á eigin fótum, hvað
snertir rekstur íslenzks heimilisiðnaðar. Félagið sagði þá
upp samningum við Ferðaskrifstofu rikisins árið 1957. Var
þá búi skipt og skilið í vinsemd. Þá byrjaði íslenzkur heim-
ilisiðnaður á smásölu, jafnframt heildsölunni þótt í smá-
um stíl væri fyrst í stað, vegna ónógs húsnæðis. Sumarið
1959 urðu þáttaskil í sögu íslenzks heimilisiðnaðar, er
fyrirtækið flutti í núverandi húsnæði að Laufásvegi 2.
En með vaxandi starfi og umsetningu, varð það húsnæði
einnig of lítið. Var þá árið 1864 ráðizt í að fá meira hús-
næði til afnota. Að fengnu leyfi húseiganda, var því svo
breytt, eftir því sem bezt hentaði starfsemi íslenzks heim-
ilisiðnaðar. Þeirri breytingu var lokið 1965. Er nú hús-
næðið bjart, rúmgott og þægilegt. Þar eru nú á boðstólum
fjölbreyttar og vandaðar vörur. Smátt og smátt hefur
heildverzlunin dregizt saman, en smásalan aukizt að sama
skapi. Er þá hin upprunalega hugmynd um stofnun heim-
ilisiðnaðar útsölu komin til framkvæmda.
Núverandi stjórn og varastjórn Heimilisiðnaðarfélags
íslands skipa Arnheiður Jónsdóttir formaður, Ingibjörg
Eyfells, Sigríður Halldórsdóttir, Stefán Jónsson, Sigrún
Stefánsdóttir, Guðrún Jónasdóttir, Sólveig Búadóttir,
Kristín Halldórsdóttir, Vigdís Pálsdóttir og Helga Kristj-
ánsdóttir.
Stjórn og varastjórn íslenzks heimilisiðnaðar er: Arn-
heiður Jónsdóttir formaður, Helga Kristjánsdóttir, Vigdís
Kristjánsdóttir, Ingibjörg Tryggvadóttir, Sigríður Hall-
dórsdóttir og Gerður Hjörleifsdóttir. Framkvæmdastjóri
íslenzks heimilisiðnaðar og leiðbeinandi frá upphafi, hefur
verið Sigrún Stefánsdóttir frá Eyjardalsá.
Helga Kristjánsdóttir.
2 HUGUR OG HÖND