Hugur og hönd - 01.06.1971, Page 4

Skór og skæði.
Rohskór
Roðskór voru þeir skór kallaðir, er búnir voru til
úr steinbítsroði. Roð af steinbít var einnig notað
sem umbúðir utan um smjör, samanber smjörpappír
nú til dags. Bezt þótti roð af stórum steinbít til skó-
gerðar. Gerður var greinarmunur á steinbít, eftir
stærð og útliti, t.d. Dílasteinbítur, Hárasteinbítur,
Úlfsteinbítur, Messudagasteinbítur, svo nokkur nöfn
séu nefnd á steinbít, er voru daglega á vörum ver-
mannanna og húsmæðranna, er matreiddu og notuðu
til heimilisiðnaðar þessa nytsömu fiskitegund.
Bezt þótti roð af Úlfsteinbít, en svo kallast mjög
stór steinbítur. Þessi steinbítur var eftirsóttur af ver-
mönnum, og mun þar mest um hafa ráðið, að af þess-
um steinbít fékkst skæði í tvenna skó. Fremri hlut-
inn í fullstóra skó, aftari hlutinn í minni skó, þá
venjulega á krakka og unglinga. Þessir skór voru kall-
aðir Dilluskór, vegna þess að aftari hlutinn á roðinu
var kölluð dilla. Venjulega fékkst skæði í tvenna skó
af meðal stórum steinbít, afgangurinn var notaður í
bætur á roðskó. Væri ekki hægt að nota afganginn
af roðinu í bætur, var hann venjulega þræddur með
nál upp á band (togþráð) og geymt þannig í smá
kippum. Roðið var svo soðið með hangikjöti og borð-
að með hangifloti. Það roð sem ekki var hægt að
nota í skó eða til annarra hluta, t.d. umbúða, var
matreitt á þennan hátt.
Þegar steinbítur var hertur, varð að hafa það í huga,
að ekki mátti skemma roðið, t.d. mátti ekki gogga
í roðið, er steinbítur var innbyrtur í bátinn, einnig
mátti aldrei stykkja í roð, en svo var það kallað, ef
skorið var of nærri roðinu, er steinbítur var kúlaður. Að
stykkja steinbít var þannig gert, að skorið var þvert
yfir fiskinn með einnar til tveggja tommu bili, frá
sporði að eyrugga. Var þetta gert eftir að fiskurinn
hafði verið flattur. Er þetta hafði verið gert, var hann
þveginn upp úr vatni, og var nii tilbúinn til verkun-
ar á steinbítsgörðunum, en svo voru kallaðir sérstakir
grjótgarðar er hlaðnir höfðu verið í verstöðvunum
til þess að herða á steinbít. Garðar þessir voru úr ein-
faldri grjóthleðslu um 80 cm. á hæð. Víða má sjá þessa
grjótgarða í gömlum verstöðvum, og skipta þar oft-
ast tugum og jafnvel hundruðum. Á seinni árum var
steinbíturinn hertur á þar til gerðum tréhjöllum (stein-
bítshjöllum).
Er steinbíturinn var orðinn það harður að hann
lautaði ekki undan fingri með þéttu átaki, var hann
tekinn af steinbítsgörðum og látinn á aðra garða, er
hlaðnir voru úr grjóti. Þessir garðar voru frábrugðnir
steinbítsgörðunum að þvi leiti, að þeir voru breiðari
að neðan. Tvöföld steinahleðsla fyrstu tvö steinalög-
in í garðinum, síðan mjókkaði garðurinn í eina steina-
röð efst, heldur lægri en steinbítsgarðarnir. Þessir
4
HUGUR OG HÖND