Hugur og hönd - 01.06.1971, Blaðsíða 12

Heim'disLbnadur og tómstimdir
Erindi flutt á 14. jbingi
norrænna heimilisiðnaðarfétaga
1 afstöðu okkar til vandamála, sem varða einstakl-
inginn, nánasta umhverfi okkar eða alþjóðleg sam-
skipti, hættir okkur til að beita viðhorfi, sem lítur ein-
vörðungu á frumeindirnar, og teljum því alla hluti
ósamfellda og jafnvel aukalega. Það er engu líkara
en við ímynduðum okkur, að eitthvað sem er í raun-
inni órofa heild — mannleg vera, skipulegt umhverfi
eða heimsbyggðin, jörðin með öllu sem á henni er —
sé samsett af misjafnlega mörgum einingum eða ein-
stökum hlutum án innbyrðis samhengis eða tengsla
og án gagnverkana, eða með öðrum orðum, að heild-
in sé aukaleg og óskiptanleg, eða að maður geti bætt
heildina með því að bæta einhvern af hinum ein-
stöku frumpörtum hennar eða hluta af henni.
Ef þetta viðhorf nær að móta umbótaviðleitni okk-
ar og þær aðgerðir, sem ætlaðar eru til að ráða bót á
því, sem við teljum misrétti, ef það ræður því starfi,
sem við vinnum af góðum hug til þess að hjálpa með-
bræðrum okkar í sálrænum eða félagslegum erfiðleik-
um, er raska eðlilegum samskiptum þeirra við aðra,
ef það ræður því sem nefna mætti umbótaanda, skoð-
anamyndun eða allan hugsanaferil okkar yfirleitt, þá
geta afleiðingarnar orðið örlagaríkar.
Nái þetta viðhorf tökum á hugsanaferli okkar, er
sú hættan mest, að við völdum alvarlegri röskun á
jafnvægisstöðunni eða aukum þá röskun sem fyrir er
á jafnvægi því, sem nauðsynlegt er fyrir heildina. Við
brjótum eitt af grundvallarlögmálum náttúrunnar,
jafnvægislögmálið. Það er vissulega rétt, að smáröskun
á jafnvægi segir ekki ætið strax til sín, og það er líka
rétt, að náttúran þolir jafnvægisröskun að vissu marki,
en meðan við þekkjum ekki með vissu lögmál jafn-
vægiskraftanna, þá er réttara að raska í engu þeirri
jafnvægisstöðu, sem fyrir er, en taka áhættu sem gæti
auðveldlega leitt af sér hörmungar. Við gerum þá illt
eitt, þar sem við vildum gera gott. Þetta er ein af
dýpstu og áþreifanlegustu orsökum stórvandamála nú-
tímans. Til þess má rekja togstreitu og ýmis konar
tortryggni milli þjóðfélagshópa, umhverfisspjöll,
streitu, ýmis konar geðræna sjúkdóma, aukinn sjúkra-
kostnað, deyfilyfja- og áfengisvandamálin og önnur
skyld vandamál, auk fjölgunar margra ólæknandi
sjúkdóma, svo eitthvað sé nefnt.
Ef við skiljum ekki rétt samhengi og gerum okkur
ekki grein fyrir áhættunni af röngum ályktunum, eða
eins og oft vill verða, tileinkum okkur einkunnarorð
Loðvíks IV.: „Aprés nous le deluge“, neyðumst við
fyrr eða síðar til að endurskoða afstöðu okkar, ef það
er þá ekki þegar orðið of seint. Við verðum að horf-
ast í augu við þá staðreynd, að grundvallarskilyrði
alls lífs er heildstæði, og er þá átt við ástand, þar
sem allt orkar hvað á annað og allt er öðru háð. Það
má líka orða þetta svo: ekkert sem við tökum okkur
fyrir hendur eða látum ógert, hefur aðeins afmörkuð
áhrif, þ.e.a.s. áhrif þess orka ekki einungis á vissa
einingu, eitt atriði, einn vissan stað eða einn sérstakan
tíma. Allt eru þetta hlutar heildar og ef breytingar
verða á einstökum hlutum, hafa þær óhjákvæmilega
í för með sér víðtækar raskanir á jafnvæginu.
Þessa hugsun má skýra með einföldu dæmi. í því
skyni langar mig að vitna til einnar dæmisögu Esóps,
þar sem segir frá því, sem er trúlega fyrsta verk-
fallið í heiminum. Limir líkamans tóku að þreytast
á því að þurfa að sinna þörfum magans sýnkt og heil-
agt. Maginn var harðstjóri, sem krafðist þess misk-
unnarlaust af limunum, að þeir væru á þönum til þess
að uppfylla óhóflegar kröfur hans. Og hvað var varið
í það? Þess vegna ákváðu limirnir að fara í verkfall
og hætta að sinna kröfum magans. I fyrstu þótti
þeim hið nýfengna frelsi mjög ánægjulegt, en brátt
12
HUGUR OG HÖND