Hugur og hönd - 01.06.1974, Blaðsíða 27

þarf að gæta þcss að sem allra minnst blóð sé í hári skmn-
anna, þegar veiðin er lögð á land. Því venjulega líður
nokkur tími, frá því að veiðiferð lýkur og þar til aðgerð
getur hafist. Er þá byrjað á því, að leggja selinn í kalt
vatn, venjulega þrjá til fjóra samtímis, svo blóðflekkir
þeir, sem í skinnið hafa komist, leysist upp, áður en
fláningin hefst. Er þá skinnið blautt, meðan fláning fer
fram. Það er nauðsynlegt, til þess að fitan festist ekki
eins í hárinu. En komist lýsið í þurrt hárið og nái að
þrána þar, gengur oft crfiðlega að fjarlægja það svo ekki
sjáist gulir flekkir eftir. En það skinn, sem ekki er laust
við alla fitu, bæði í hári og innra byrði, þegar það er full-
verkað, verður ekki fyrsta flokks söluvara. Bezt er að flá
selinn á þar til gerðu borði, „selabúkka“, með vírböndum
milli hliða, en ekki heilu borði. Þegar svo fláningu er
lokið þarf að þvo skinnin úr köldu vatni og geyma þau í
sem allra köldustu vatni, þar til fitan er skafin úr þeim.
Til þess þarf vel beittan hníf, slétt og mjúkt undirlag á
annað kné sér og gott sæti. Allrar varúðar þarf að gæta
við þessa vinnu, því ekki mega göt koma á skinnin, eða
aðrar skemmdir. Þegar búið er að .,skafa“ úr þeim fituna,
eru þau fyrst þvegin vandlega úr köldu vatni. Síðan
tvisvar úr vel volgu vatni, með ýmiskonar þvottaefni
saman við. Að því loknu eru skinnin skoluð vandlega úr
köldu fersku vatni, svo ekki verði eftir í þeim þvottaefni.
Nú hafa skinnin verið þvegin svo sem þarf og er þá
komið að því að negla þau upp. Er það gert á þar til
gerða tréhlera og til þess notaður einnar og hálfrar tommu
saumur, ryðvarinn. I hvert skinn þarf að jafnaði um
100—120 nagla. Verða þau fallegri í laginu og jaðrarnir
á þeim jafnari, ef ekki er langt á milli nagla.
Þegar skinnin eru svo búin að vera það lengi á „þön-
um“, að þau eru orðin hæfilega þurr, eru þau tekin
„niður“ og lögð í stafla, þannig að hárið snúi saman á
hverjum tveim. Þannig eru þau geymd og helzt undir
smáfargi, þar til þau eru send til sölumeðferðar. Þá kemur
það í Ijós, við mat á þeim, hversu til hefur tekizt með
verkunina.
Það, sem sagt hefur verið hér á undan. varðar nær
eingöngu meðferð á þeim selskinnum, sem ætluð hafa
verið til sölu. Eftir er þá að geta hinna, sem notuð voru
til skófatnaðar og „matar“.
Hafa selskinn verið notuð til matar?
Þannig mun nú einhver spyrja. Svo ótrúlegt sem það
virðist, er það engu að síður sannleikur.
Kem ég að því síðar.
Nú þurfum við að færa okkur 50—60 ár aftur í tím-
ann til þess að nálgast það tímabil, er selskinnsskór voru
enn notaðir. í þá var ætíð notað skinn af eldri selum en
kópum. Veturliðum, skussum, eða fullorðnum selum, eins
og þeir voru kallaðir. Var það stærð þeirra, sem reði
heitinu.
Þóttu skórnir þeim mun betri, sem þeir voru úr skinni
af stærri sel. Þegar þessi skinn, sem ætluð voru í skæða-
skinnið, voru verkuð, var minni vandvirkni viðhöfð, en
við hin, sem átti að selja. Voru þau ekki skafin eins
vandlega, og ekki heldur þvegin, nema þá aðeins úr köldu
vatni. Aftur á móti var borin í þau aska, úr sauðataði og
sprekum. Atti askan að draga í sig þá fitu, sem eftir var
í þeim, svo þau gætu harðnað með eðlilegum hætti. Var
askan látin liggja í þeim, samanbrotnu.m, í þrjá til fjóra
daga áður en þau voru „spýtt“. Spýtingin fór þannig
frarn, að stungin voru göt í jaðra skinnanna, með mjóum
og oddhvössum hníf og þau síðan fest upp á sléttan
torfvegg, með litlum tréhælum, „bútingjaspýtum“, eins
og þeir voru kallaðir.
Á þessum tíma voru söluskinnin einnig „spýtt“.
Þegar svo kom að því, að gera átti skó úr þessum skinn-
u.m, voru þau rist niður að endilöngu í hæfilega breiðar
lengjur, eftir fótastærð þeirra, sem nota áttu skóna. Síðan
voru þessar lengjur skornar niður í skæðin. Hárið skafið
af jöðrum þeirra, þannig að ekki var eftir hár, nema á
gangfletinum, þá voru skæðin látin blotna upp í blá-
steinslegi. Voru þau venjulega látin liggja í honum eina
nótt, áður en skórnir voru gerðir.
Selskinnsskórnir voru mjög eftirsóttir. Þóttu þeir bæði
fallegri og þægilegra að vera í þeim en skóm úr nautsleðri.
Þeir urðu aldrei eins harðir og leðurskórnir, hvorki í
hitum né frosti.
Einnig entust selskinnsskór betur en skór lir sauðskinni.
Stundum voru þeir bryddaðir með hvítu eltiskinni og
voru þá notaðir sem inni- eða sjaldhafnarskór.
Hér á undan var þess getið, að selskinn hefðu verið
nituð til matar. Þau skinn, sem þannig meðferð fengu,
voru ekki tckin af selnum. Var hér aðeins um allra minnstu
kópana að ræða. Voru þeir þá sviðnir í heilu lagi, síðan
hreinsaðir vandlega, skornir í nokkra hluta og geymdir
í mjólkursýru. Þótti þetta mjög góður matur og var talinn
ganga næst hreyfunum, sem öllum þótti og þykir enn,
það bezta af selnum. Þeir selir, sem matreiddir voru á
þennan hátt, gengu undir heitinu „sviðringar“.
Á sama hátt og hér hefur verið lýst, voru hreyfarnir —
og lummurnar, þ. e. framhreyfarnir af eldri selum —
matreiddir. Einnig kom það fyrir, að hausarnir væru
hirtir. Fengu þeir þá sömu meðhöndlun og hreyfarnir, að
öðru leyti en því, að úr þeim voru tekin öll bein og þeir
síðan settir undir farg og látnir kólna þar. Að sjálfsögðu
var allur sá matur, sem hér hefur verið nefndur, soðinn
og kældur, áður en hann var látinn í sýruna.
Kjötið var matreitt á líkan hátt og annað kjöt. Ymist
steikt eða soðið nýtt, saltað niður í tunnur og jafnvel
reykt. Þótti það góð tilbreyting að fá reykt sel-
kjöt af og til. En ekki var unnt að geyma það lengi þannig,
það þránaði svo fljótt.
Selspikið eða „feitiselurinn“, eins og það var oftast
kallað, var bæði notað til matar og gripafóðurs. Þurfti
helzt að salta það jiegar að lokinni fláningu, til þess að
tryggja geymsluna.
HUGUR OG HÖND
27