Hugur og hönd - 01.06.1984, Qupperneq 14

húsmæðraskólinn á hallormsstað
Það var árið 1930, árið sem íslendingar héldu veglega hátíð
á Þingvöllum, og árið sem heimskreppan mikla hélt innreið
sína í landið, að gamall draumur Austfirðinga rættist. Þeir
eignuðust skóla fyrir konur - Húsmæðraskólann á Hall-
ormsstað. Forsagan er löng og verður ekki rakin hér. Það
var nokkru fyrir aldamót að raddir tóku að heyrast eystra,
um nauðsyn þess að koma á stofn slíkum skóla, og veik-
burða tilraunir voru gerðar í þá átt. Á þessum tíma voru
Austfirðingar, eins og aðrir landsmenn, ríkari af hug-
sjónum og draumum en þeim veraldlega auði, áræði og
samstöðu, sem þurft hefði til að hrinda slíku stórmáli í
framkvæmd. Austfirskar konur biðu því lengi eftir
skólanum sínum.
Seint á þriðja áratugnum höfðu þó mál skipast á þann veg
að samstaða var í héraði um skólamálið, afstaða stjórn-
valda jákvæð, og síðast en ekki síst - tveir mikilhæfir kenn-
arar og foringjar, hjónin Sigrún Pálsdóttir Blöndal og
Benedikt Blöndal, voru þess albúin að taka hinn nýja skóla
upp á arma sína, veita honum forystu og helga honum
krafta sína. Því var það, svo notuð séu orð Vilhjálms
Hjálmarssonar, að „skólahús var byggt með hyggindum og
handafli á þremur misserum og kennsla hafin haustið
1930.“ Samband austfirskra kvenna, Búnaðarsamband
Austurlands og Ríkisstjórn íslands voru þeir aðilar, sem
stóðu að byggingu skólans og útnefndu hver um sig einn
mann í byggingarnefnd.
Skólanum var valinn staður í hjarta Austurlands, á
einum fegursta stað þess - Hallormsstað - þar sem skógur-
inn lykur hlýjum örmum um hús og tún. Framundan fellur
Lagarfljót lygnt og breitt, en handan þess blasir við grösug
byggð Fljótsdals og Fella.
Hús og mannvirki voru þegar í upphafi reist af þeirri
smekkvísi og myndarskap að vel hæfðu fögru umhverfi og
féllu að því þannig að vart verður á betra kosið.
Sigrún Pálsdóttir Blöndal var ráðin til að taka að sér for-
stöðu Húsmæðraskólans á Hallormsstað frá 1. sept. 1930.
Sigrún var fædd 4. apríl 1883, dóttir hjónanna Elísabetar
Sigurðardóttur á Hallormsstað og Páls Vigfússonar frá Ási
í Fellum. Maður Sigrúnar, Benedikt Gísli Blöndal, f. 10.
ágúst 1883, réðst einnig til skólans, sem kennari, fjárhalds-
maður og ráðsmaður. Þau hjónin voru engir nýgræðingar í
skólastarfi, bæði höfðu um árabil verið kennarar við Al-
þýðuskólann á Eiðum og síðan stofnað eigin skóla í
Mjóanesi. Þann skóla starfræktu þau fyrst sem unglinga-
skóla, en breyttu honum í húsmæðraskóla og varð hann
þannig fyrirrennari Húsmæðraskólans á Hallormsstað.
Sigrún og Benedikt Blöndal höfðu bæði menntast heima
og erlendis, þau voru stórgáfuð og víðlesin með sterkar
rætur í íslenskri menningu og þjóðlegum hefðum, bæði
höfðu þau helgað sig uppeldis- og kennslumálum og gengu
að því með atorku og skörungsskap að koma hugsjónum
sínum í framkvæmd. Undir stjórn og handleiðslu þeirra
mótaðist Húsmæðraskólinn á Hallormsstað frá fyrstu tíð í
það horf, að verða sterk menningarstofnun með þjóðlegum
blæ.
Frú Sigrún Blöndal var kona mikillar gerðar, tilfinninga-
heit og skapmikil. Hún fór aldrei dult með þá skoðun sína
að skólinn skyldi sinna uppeldishlutverkinu af engu minni
alúð en fræðslustarfinu, og raunar yrði þetta tvennt ekki
sundur skilið. Hálfkák við nám og störf var henni lítt að
skapi, og mun hún hafa ráðið mestu um að námstími skól-
ans var frá upphafi ákveðinn tveir vetur. Sjálf gaf hún sig
heila og óskipta að því sem var hugsjón hennar: að gefa
ungu fólki það sem verða mætti hollast veganesti út í lífið,
að mennta hug og hönd.
Hér á eftir verður reynt að segja í stuttu máli frá daglegu
lífi og starfi á Húsmæðraskólanum á Hallormsstað eins og
það var í meginatriðum á tímabilinu 1942-1945. Þá hafði sú
breyting stærst orðið, að húsbóndinn á skólaheimilinu,
Benedikt Blöndal, var fallinn frá. Hann andaðist snögglega
um aldur fram 9. jan. 1939. Þótt áfallið væri þungt hélt
Sigrún Blöndal ótrauð áfram starfinu, sótti styrk í trú sína
og skapgerð og bar ekki harm sinn á torg.
Við skulum nú hverfa 42 ár aftur í tímann og fylgjast í
huganum með stúlknahópi, sem fer með „rútu“ frá Reyðar-
firði, um Fagradal til Héraðs á dimmu kvöldi rétt um vetur-
nætur haustið 1942. Þetta eru væntanlegir nemendur yngri
deildar Húsmæðraskólans á Hallormsstað. Sumar eru langt
að komnar, aðrar skemmra, flestar á aldrinum öðru hvoru
megin við tvítugt og hafa fæstar fyrr dvalið langdvölum að
heiman. Leiðin er löng, vegurinn slæmur. Andrúmsloftið er
blandið tilhlökkun, eftirvæntingu og kvíða. Allt í einu
sveigir bíllinn út úr skóginum, yfir brúna á Staðará og skóla-
húsið birtist í dimmunni uppljómað eins og álfahöll.
Inni í „Höllinni“ - dagstofu skólans, stendur forstöðu-
konan, sem nemendur hér eftir nefna í daglegu tali „frú
Blöndal“. Hún tekur þétt í hönd stúlknanna um leið og þær
kynna sig. Síðan er vísað til herbergja. Þau eiga hvert sitt
nafn, flest klausturheiti: Reynistaður, Kirkjubær, Skriða,
Þverá, Nunnusetur. Kennaraherbergin á hæðinni heita
Möðruvellir og Helgafell. Snyrtiherbergið með vöskunum
og stóra speglinum heitir Lindir. Nemendaherbergin eru
14
HUGUR OG HÖND