Bændablaðið - 16.05.2019, Page 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 16. maí 201916
Fjölærar jurtir skipa stóran
sess í ræktun margra garða
og skipta tegundir og afbrigði
þúsundum. Blómlitir, hæð
og blaðlögun eru óteljandi
og möguleikarnir sem
bjóðast í útfærslu þeirra eru
óendanlegir.
Við val á fjölærum jurtum
skal velja þær út frá hæð, blómlit,
blaðlögun og blómgunartíma,
auk þess sem taka verður tillit
til þess hvort þær þola skugga, í
hvernig jarðvegi þær dafna best
og hvað þær þurfa mikið rými.
Einnig er ráðlagt að velja jurtir
sem blómstra á mismunandi
tíma svo að garðurinn sé í blóma
frá vori fram á haust.
Áður en jurtirnar eru
gróðursettar verður að undirbúa
beðið vel með því að stinga
það upp, losa um og hreinsa
moldina og blanda hana með
lífrænum áburði niður á 30 til 40
sentímetra dýpi. Ef gróðursetja
á jurt sem kýs basískan jarðveg
þarf að bæta í hann kalki,
til dæmis skeljasandi. Kjósi
viðkomandi jurt aftur á móti
súran jarðveg þarf að sýra hann
með brennisteini eða barrnálum.
Samkvæmt reglunni þarf
að skipta og flytja jurtir sem
blómstra á haustin að vori, en
jurtir sem blómstra á vorin
eru fluttar á haustin. Yfirleitt
er þó gróðursett að vori hvor
flokkurinn sem í hlut á og gefst
oftast vel.
Gróðursetja þarf jurtirnar
sem fyrst eftir að þær koma
í garðinn og passa verður að
ræturnar þorni ekki. Varast
ber að sól skíni á ræturnar,
það þola jurtirnar illa. Einnig
þarf að gæta þess að hafa
gróðursetningarholurnar víðar
svo hægt sé að koma rótunum
fyrir án þess að vöðla þeim
saman og betra er að klippa af
rótunum en að troða þeim niður.
Gæta þarf þess að gróðursetja
jurtina í sömu dýpt og hún stóð
áður og þjappa jarðveginum
hæfilega þétt að henni. Hæfilegt
bil á milli jurta er breytilegt
eftir fyrirferð þeirra og getur
verið frá nokkrum sentímetrum
og upp í rúman metra. Ágætt
viðmið er að jurtir sem eru
10 til 30 sentímetrar á hæð sé
plantað með 15 til 25 sentímetra
millibili. 30 til 60 sentímetra
háar jurtir þurfa 25 til 60
sentímetra millibil og jurtir
sem eru 60 til 100 sentímetra
háar verða að hafa 50 til 100
sentímetra millibili eða meira.
Sé jarðvegur í beðinu
frjósamur nægja 40 til 50
grömm af alhliða garðáburði á
hvern fermetra fyrrihluta sumars
og hálfur skammtur í lok júlí.
Hnefafylli af lífrænum áburði
yfir beði annað hvert ár er einnig
til bóta og gott er að raka hann
niður.
Þeir sem ekki hafa aðgang að
garði geta sett fjölærar plöntur
í ker eða potta með gati á
botninum, og haft á svölum eða
tröppum. Blanda þarf moldina í
kerunum með sandi eða vikri og
setja möl í botninn svo að hún
verði ekki of blaut.
Lágvaxnar tegundir fara
betur í kerum en hávaxnar
tegundir og auðveldara er að
færa kerin til ef plönturnar eru
lágar.
Eftir útplöntun þarf að vökva
vel. Ef gróðursett er í sterku
sólskini eða hvassviðri er gott
að skýla jurtinni fyrstu dagana.
Blaðmiklar jurtir þurfa meira
vatn en blaðminni vegna þess
að útgufun úr þeim er meiri. /VH
STEKKUR
NYTJAR HAFSINS
Innsýn í smábátaútgerðina
Landssamband smábátaeigenda
var stofnað 5. desember 1985.
Aðalhlutverk félagsins frá
upphafi og til dagsins í dag
hefur verið hagsmunagæsla fyrir
félagsmenn.
Kveikjan að stofnun LS var að
koma í veg fyrir stöðvun veiða
smábáta eftir að tilteknum afla yrði
náð. Aflinn sem átti að miða við
var 8.400 tonn. Smábátaeigendur
mótmæltu og sögðu að náttúruöflin
sæju um að stjórna veiðum þeirra.
Það væri nægur hemill, oft og
tíðum liðu vikur milli þess að gæfi
á sjó. Einnig væru veiðar þeirra
takmarkaðar við veiðisvæði stutt frá
landi og það væri ekki alltaf á vísan
að róa á þau mið. Svo fór að hlustað
var á raddir smábátaeigenda, ekki
síst þegar bent var á misvægi milli
landshluta. Eitt svæði gæti búið
við góðar gæftir og fiskgengd á
sama tímabili sem allt gengi gegn
trillukörlum á öðrum landsvæðum.
LS varð strax áberandi afl í
sjávarútvegi og kom á framfæri
til stjórnvalda og almennings
heildstæðum sjónarmiðum
smábátaeigenda. Mikill áhugi
vaknaði fyrir smábátaútgerðinni
sem sýndi sig best í mikilli fjölgun
báta samfara auknum afla hjá þeim.
Útgerðarmynstrið sem verið hafði
apríl–september breyttist með
öflugri bátum og reynslumiklum
sjómönnum, sem meðal annars
komu af vertíðarbátum til
sjálfstæðrar smábátaútgerðar.
Einnig höfðu sjómenn og skipstjórar
á stærri skipum mikla löngun til
að stofna sína eigin útgerð. Þannig
byggðist upp hinn harði kjarni sem
lagði grunninn að því sem orðið er
í dag.
Miklar breytingar
Fjölmargar ástæður lágu á
bak við þessar breytingar. Þar
vóg kvótasetning allra bata 12
brúttórúmlestir og stærri mjög þungt
og frá 1. september 1991 bættust
við allir smábátar 6 brúttórúmlestir
og stærri. Kvótasetning þessara
minni báta leiddi til þess bátum
fækkaði um hundruðir á næstu
árum. Veiðiheimildir dugðu ekki
fyrir þeim kostnaði og tekjum sem
þeim var ætlað.
Aðilar stóðu þá frammi fyrir
tveimur kostum, að kaupa meiri
veiðiheimildir eða að selja
hæstbjóðanda útgerðina og þar
með veiðiheimildirnar. Síðarnefndi
hópurinn varð fjölmennari sem
leiddi til áðurnefndrar fækkunar
útgerðaraðila. Í þeim hópi voru hins
vegar aðilar sem ekki voru tilbúnir
að leggja árar í bát. Margir þeirra
sáu tækifæri í að kaupa sér smábát
minni en 6 brúttórúmlestir og halda
áfram útgerð. Þar var enn til staðar
ákveðið frjálsræði sem væri álitlegur
kostur. Á sama tíma og bátum með
veiðiheimildir bundnar í kvótum
fækkaði fjölgaði virkum bátum
minni en 6 brl. þar sem sóknin var
takmörkuð við veiðarfæri – lína og
handfæri – og banndögum.
Stækkun báta að 15 brt.
Hugmyndaflug bátasmiða og
Mynd / HKr.
Fjölæringar
eru fallegir