Þjóðólfur - 20.12.1942, Blaðsíða 7

ÞJÓÐÓLFUR
5
dróma liðins feigðarvetrar, æstan töfraþrungnum
söngvum um vorið, ástina og lífið, örlaganótt frum-
stæðra manna, sem voru eins og við, og úr lifnuðum
teiknum forngrýtishamars birtast fyrirheit lífsins, rauð-
jarpir hreinar á rjúkandi spretti.
Árþúsundir líða, og ég sé opnast gröf, þar sem tví-
tug kona var lögð ásamt reifabarni sínu fyrir þrjú
þúsund árum á bronsöld miðri. Sumarklædd stígur
hún þaðan, búin líkt dansmey, ilskór, belti með hang-
andi skrauttrefjum fyrir pils, armar og mitti ber, ljósa
hárið stuttklippt og skör yfir enni, gullin armbönd,
beltisskjöldur og brjóstaskart. Þannig átti hún að
ganga til eilífðarlandsins, og til vara, ef klæði biluðu,
hefur hún meðferðis nál og smádót. Auðséð er á henni,
að lífskröfur eru nú ekki kröfur um hreindýr, held-
ur um allfágað yfirstéttarlíf og framar öllu um líf eft-
ir dauðann. Slík svör gefa eigi færri en 100 þús-
und bronsaldarhaugar í Svíþjóð og Danmörku. Á þess-
um trúræknitímum og beinkramar reiknast mönnum
barnadauði á 2..—15. ári hafa verið minnst fimmfald-
ur móts við þann, sem er, og það hjá yfirstéttinni, en
enginn veit dánartölu á 1. ári og hjá undirstétt, sem
var ekki hauglögð — þurfti síður eilíft líf. — Geysiörar
fæðingar hafa víst ekki nægt til viðhalds þjóð með
þessu heilsufari. Gullskraut var þar nóg og ekkert
skreyttara en vopnin. Mergunduð bein og klofnir
hausar finnast sjaldan, en vígalegustu bronsaxir eru
stundum útflúraðar og holar eða fylltar leiri. Þetta
var Fróðafriður, og samt þurfti brátt nýja kynþætti til
að auka Norðurlandaþjóðir.
Seint frá járnöld minnist ég hetjuljóðs, sem þýtt
var á íslenzku, eftir fremsta skáld Svía rómantískt, um
12 syni, sem blásnauð búandhjón í Smálöndum misstu
í Austurvegi í tilraun, sem kóngur gerði til að sýna,
„hvort sænsku sverðin bíta“. Mynd þessa hetjuljóðs
Tegnérs er glæsileg, niðurstaða tilraunarinnar ömur-
leg og lítið meira. En þrátt fyrir reginvillur misjafnra
þjóðhöfðingja og illan átrúnað, sem margir andans
menn hafa tekið, hafa Norðurlandaþjóðir nú tekið
framförum.
Eða hvað? Hér villtist ég áðan hliðargötu, Bell-
mansgötuna, þar sem skáldið óx upp á 18. öld og þau
systkin fjórtán í fjölskrúðugum úthverfisjaðri. Létt-
úðugur var Bellman, en hafði engan illan átrúnað,
og skyldi ekki ándi hans eiga mikinn og góðan þátt í
gengi Svía? í Bellmansgötu er sú framförin að vísu
táknlegust, að þar sést ekkert nema steinsteypan, en á
Skanstull ríkir eitthvað náskylt Bellmann í nótt, eitt-
hvað sérkennilega sænskt, sem ég gleymi aldrei.
Hvað er þar svo sem að sjá, sem jafnazt gæti við
dulræðan aðsóknarkraft hinna myndanna úr Svíasögu?
Ekkert sérlega sjaldgæft, íþróttir, söng og hornablástur,
hálfpólitísk ræðuhöld, síðan dansað til morguns, — og
fólkið hið mennskasta og prúðasta, sem í víðri veröld
finnst. Af aukaatriðum dró sýning byggingarefna og
íbúðarsýnishorna mesta athygli að sér, því að slík hús-
næðisþröng var með alþýðu í borginni, að 1 herbergi
og eldhús var útbreiddasta íbúðartegund stórra fjöl-
skyldna. Ung hjón og hjónaleysi þyrptust einkum
kringum 2 herbergja íbúðirnar, því að lífskröfur fóru
ekki minnkandi.
Þetta fólk í félögum með rauðan fána a'o tni.'ki,
uppreisnarmerkið, var haldið álíka litlum byltingar-
áhuga og t. d. þorri reykvískrar alþýðu, en rauða merk-
ið kunni það vel við af örlagatrú sinni og hugsaði sem
svo: „Ef bylting kemur, hlýtur það að vera af því, að
þetta er óumflýjanlegt, og það verður að hafa það. Og
hvort sem það framkallar bylting eða ekki bylting,
knýjum við eða samtök okkar fram þau húsnæðismál,
barnastyrki og aðrar kjarabætur, sem við vitum, að
skynsamlega rekinn þjóðarbúskapur er vel fær að
standa undir í Svíþjóð.“ Tvímælalaust eru það hin öra
fjölgun í helztu borgum (húsaþrengsli m. a.), fram-
leiðsluaukning og framkvæmdageta, sem henni fylgir,
og vaxandi félagsleg einbeiting, sem valda óstöðvandi
straumþunga þjóðfélagshreyfinganna nú á dögum. Frá
Kamtschatka að Rín láta stórveldi tvö hinn rauða lit
fána sinna tákna sína ríkisstefnuna hvort, að afloknum
byltingum, þótt engum hér detti raunar í hug að kenna
bylting annars þeirra við rauðan lit, heldur við haka-
krossinn og brúnstakkalit. Svar eða örlagajátun mikils
fjölda við þrýstingi aukinna þarfa og fjölgunar er
rauða merkið, tákn hins kröfuharða, knýjandi blóðs.
q YLTINGAR verða tæplega fyrirbyggðar, nema
D kyrrstaða takist, fjölgun verði lítil eða færsla milli
atvinnuvega og menn sætti sig við lífskjör sín án um-
bóta, sem miklu muna. í Svíþjóð er einu skilyrði kyrr-
stöðunnar að verða fullnægt, fólksfjölgun orðin mjög
lítil og auðreiknað, að með svona framhaldi snýst hún
í fólksfækkun, þegar hinir fjölmennu árgangar frá því
fyrir strið 1914 komast úr barneign og fáskipuð barna-
kynslóð frá nútíðinni á að taka við að ala öll börn, sem
þjóðin þarf eða fær. En vilja Svíar fækkun eða kyrr-
stöðu, vilja þeir losna við þann öfluga þróunarstraum,
sem fjölgunin knýr fram? - Nei, þeir eru teknir að
óttast það jafnvægi og stöðvun sem dauða sinn.
Hver kysi nú, að Svíþjóð hefði stöðvazt í þróun á
hinum góðu gömlu dögum Bellmans eða á hetjuöld
Karlunga, sem Tegnér kvað um? Eða jafnvægi gull-
skreyttrar yfirstéttar með almenna beinkröm og barna-
Leikstofa barna í Stokkhólmi.