Fréttablaðið - 02.06.2020, Blaðsíða 13

Ég vildi sjá breyttar reglur
sem hvetja til að nota farar-
tæki sem ganga fyrir metani.
Þeir sem tala fyrir fiskeldi í opnum sjókvíum við Ísland með norskum eldislaxi, klifa
gjarnan á því að við Ísland sé stuðst
við ströngustu staðla í heimi, þegar
kemur að fiskeldi í opnum sjókví-
um. Þetta eru eru enn og aftur
orðin tóm, miðað við reglugerðar-
drög frá sjávarútvegsráðherra, sem
eru nú til kynningar. Þessi drög
gera ráð fyrir að sjókvíaeldisfyrir-
tækin fái að stunda sitt eldi hér við
land með fimmtán sinnum meiri
lús en móðurfélög þessara fyrir-
tækja fá að gera við Noreg. Hvernig
í ósköpunum ætli það sé tilkomið?
Hvað eru embættismennirnir sem
skrifuðu þessi reglugerðardrög að
hugsa? Er þetta með vitund og vilja
ráðherra sem hefur það hlutverk,
lögum samkvæmt, að gefa út reglu-
gerðina þegar þar að kemur?
Mun valda skaða
Löngu tímabært er að setja opin-
ber mörk á leyfilega útbreiðslu lúsa
á eldislaxi í opnum sjókvíum við
Ísland. Drög sjávarútvegsráðherra
hafa hins vegar velferð eldisdýranna
að engu og munu beinlínis valda
skaða á villtum laxa- og silungs-
stofnum verði þau að veruleika.
Í Noregi er einn aðalmælikvarðinn
á þá hættu sem villtum stofnum
stafar af fiskeldi í opnum sjókvíum,
hversu mikið er af lús í eldinu. Þar er
sett vikulegt hámark við 0,2 laxalýs
á hvern eldisfisk á göngutíma seiða
villtra stofna úr ám. Ef lús fer yfir
þessi mörk á viðkomandi eldissvæði,
gera norskir eftirlitsaðilar kröfu um
aðgerðir, ýmist eitrun, eða þá að
öllum eldisfiski skuli slátrað tafar-
laust. Ef ekki næst stjórn á lúsafár-
inu, þá er leyft framleiðslumagn á
svæðinu lækkað. Um það gildir svo-
kallað umferðarljósakerfi sem tekið
var upp í Noregi nýlega. Í íslensku
reglugerðardrögunum er miðað við
að hámarkið verði þrjár lýs að með-
altali á hvern fisk, tvær vikur í röð!
Við tölvuna hér fyrir norðan get ég
fylgst með vikulegum tölum um
lúsatalningar á öllum eldissvæðum
við Noreg á vefsvæðinu https://
www.barentswatch.no/. Þar í landi
er gerð krafa um opinbera birtingu
þessara gagna í hverri viku, meðan
reglugerðardrög okkar ráðherra
gera aðeins ráð fyrir að fyrirtækin
láti vita ef farið er yfir hin íslensku
mörk tvær vikur í röð.
Leyfi til að ganga verr um
Rannsóknir hafa sýnt að ekki
þurfa nema örfáar lýs að setjast á
villt gönguseiði, til að draga það
til dauða. Í ljós hefur komið að á
sumum svæðum í Noregi hefur lús
úr eldi drepið meirihluta villtra
gönguseiða á leið til sjávar. Af
þessum ástæðum var þar komið
upp umræddu umferðarljósakerfi.
Hér á landi hefur hingað til ekki
verið sett neitt hámark á lús í
opnu sjókvíaeldi, sem sýnir það
skeytingarleysi sem stjórnvöld og
sjókvíaeldisfyrirtækin hafa sýnt
náttúru og lífríki Íslands. Fyrir-
tækin hafa farið sínu fram án þess
að stjórnvöld hafi sett neinar reglur
varðandi þetta mikilvæga atriði.
Ákvæði laga og alþjóðasamninga
um líffræðilegan fjölbreytileika og
skyldu til að verja alla stofna lax-
fiska fyrir illa ígrunduðum aðgerð-
um mannanna, eru að engu höfð.
Sjókvíaeldi við Ísland er að lang-
mestu leyti í eigu norskra stór-
fyrirtækja. Er ekki lágmark að þessi
norsku fyrirtæki sem hér starfa
gangi að minnsta kosti ekki verr
um íslenska náttúru en þá norsku?
Ráðherra lúsamála
Árni Pétur
Hilmarsson í
Nesi, Aðaldal
leiðsögu-
maður, sveitar-
stjórnarmaður
og kennari
Nú líður að því að gas- og jarðgerðarstöðin í Álfsnesi komist í gagnið. Því ber
að fagna enda er það mjög í þágu
umhverfisins að búa til nýtanleg efni
úr afgöngum og rusli.
Metan er mjög öflug gróðurhúsa-
lofttegund, margfalt verri en kol-
díoxíð og slæmt ef það sleppur út í
andrúmsloftið. Þetta gas verður til
þegar lífrænt efni brotnar niður í
loftfirrtu (súrefnislausu) umhverfi
eins og í mýrum og á öskuhaugum.
Það er hægt að vinna metan af sorp-
haugum og nýta sem eldsneyti. Þetta
efni er til staðar þarna. En eins og
stendur verður mest af metaninu
sem er unnið í Sorpu brennt, til að
minnka slæmu áhrifin. Heimsku-
legt? Mér finnst það. Menn eru að
leita ljósum logum að öðrum orku-
gjöfum en jarðeldsneyti, gera alls
konar tilraunir, til dæmis með þang,
repju og fleira en eyða svo metaninu
í staðinn fyrir að nota það. Hvernig
verður það þegar nýja gasgerðar-
stöðin í Sorpu tekur til starfa? Ætti
nú ekki að stefna að því að nota met-
anið í auknum mæli?
Það eru einungis fáir metanbílar
(tæp 1900) á götum hér á landi. Allir
eru að fókusera á rafmagnsbíla sem
eru kannski ekki alveg eins umhverf-
isvænir og gefið er í skyn. Það þarf
jú að framleiða rafmagnið og jafn-
vel hér á landi kostar það sitt: Til að
búa til rafmagn er verið að eyðileggja
stór landsvæði og skemma náttúru-
perlur á óafturkræfan hátt með
vatnsaflsvirkjunum og jarðvarma-
orkuver menga líka. Metan verður
hins vegar til úr rusli og þarf ekki að
framleiða. Metanbílar eru ódýrari
í framleiðslu og minni vandræði
að farga þeim heldur en rafmagns-
bílum. Rafhlöður þeirra innihalda
mikið af mengandi efnum. Þannig að
maður skilur ekki alveg hvers vegna
metanbílum er ekki gert hærra
undir höfði og menn ekki hvattir til
að snúa sér að slíkum farartækjum.
En í staðinn var bónusinn tekinn af
metanbílum og þeir eru ekki lengur
tilgreindir sem vistvænir. Þannig
að metan-tvinnbílar fá ekki lengur
ókeypis bílastæði í Reykjavík. Þessu
var breytt um áramót og rökstuðn-
ingurinn sá að metan-tvinnbílar
gætu jú líka notað bensín. En engum
heilvita manni myndi detta í hug að
nota bensín þegar metan er í boði,
enda talsvert ódýrara eldsneyti.
Við hjónin festum kaup á metan-
tvinnbíl síðastliðið sumar og höfum
frá því ekki notað dropa af bensíni
því metan er jú talsvert ódýrara.
Bensín í tankinum er einungis til að
nota í neyð. Það eru nefnilega bara
fimm metanstöðvar á landinu, fjórar
í Reykjavík og ein á Akureyri, þannig
að í lengri ferðum gæti maður lent í
vandræðum.
Ég vildi sjá breyttar reglur sem
hvetja til að nota farartæki sem
ganga fyrir metani. Það yrði í þágu
umhverfisins.
Hvers vegna ekki metan?
Úrsúla
Jünemann
kennari á
eftirlaunum
og leiðsögu-
maður
Spádómar um að heimsendir sé í nánd hafa fylgt mannkyninu frá örófi alda. Á liðnum vetri
hafa margir sértrúarhópar séð þess
merki að heimsendir sé yfirvofandi.
Enda geisa styrjaldir, hungursneyð-
ir, engisprettufaraldrar í Afríku og
síðast en ekki síst, pestin ægilega,
Covid-19. Á enskri tungu kallast
heimsendir meðal annars „apoca-
lypse“, samanber heiti kvikmynd-
arinnar „Apocalypse Now“ eftir
Copp ola. Orðið er komið úr grísku,
en löngu fyrir upphaf tímatals okkar
voru á reiki heimsendakenningar
sem kallast einu orði „apokalyptík“.
Þetta var sérstök bókmenntastefna
hjá Ísraelsmönnum hinum fornu og
blómstraði hjá þeim aldirnar fyrir
fæðingu Krists. Margar af yngstu
bókum Gamla testamentisins og
Apókrýfu-bókunum falla ein-
mitt undir þessa stefnu. Þær vildu
af hjúpa hina hinstu tíma. Þessi
hugmynd um dómsdag sem endan-
legt uppgjör góðs og ills og ákveðinn
tímapunkt þegar heimurinn líður
undir lok kom reyndar fyrst inn í
gyðingdóm og barst þaðan yfir til
kristni og íslam frá zóróaster-átrún-
aðinum sem var ráðandi í Persíu um
500 árum fyrir Krist.
Orðið apokalyptík þýðir í raun
afhjúpun eða opinberun. Að baki
er sú hugmynd að þegar heimsendir
rennur upp muni afhjúpast bæði ill
og góð verk mannanna og leyndur
tilgangur heimsins. Opinberunar-
bók Jóhannesar í Nýja testamentinu
er af þessum meiði bókmennta. Frá
því er sagt í Opinberunarbókinni að
orrusta heimsendis milli góðs og ills
muni fara fram á vígvelli sem kallast
þar Harmageddon. Á ensku kallast
staðurinn Armagedon og þaðan er
dregið annað enskt heiti á heims-
endi.
Nafnið Harmageddon er komið
frá Har Meggido í Ísrael, eða fjall-
inu (Har = fjall) Meggido. Um það lá
þjóðleiðin til forna frá Egyptalandi
til Mesópótamíu og Litlu Asíu og
því þótti þeim sem skrifuðu Opin-
berunarbókina líklegt að þar myndi
heimsendir hefjast. Því þetta voru
þá fjölmennustu vegamót heimsins.
Það er magnað að standa á sléttunni
undir Meggido-fjalli og lesa þessa
texta og sjá fyrir sér herfylkingar
ljóssins og myrkursins safnast þar
saman til uppgjörs.
Vangaveltur um heimsendi hafa
blossað upp með reglulegu millibili
í aldanna rás. Í norrænni goðafræði
var boðað að röð óhjákvæmilegra
atburða myndi leiða til heimsendis,
eða Ragnaraka, en Ragnarök þýðir
einfaldlega örlög guðanna. Í Ragna-
rökum mun allt farast. Síðan mun
heimurinn vissulega rísa upp á
ný. Rétt eins og í Opinberunarbók
Jóhannesar.
Svo nokkur dæmi séu tekin þá
blómstruðu heimsendaspádómar
kringum árið 1000, enda reiknuðu
menn þá með að 1000 ára ríkið sem
talað er um í Biblíunni, væri á enda
runnið. Og þar með stæði dóms-
dagur fyrir dyrum. Þá var talið frá
fæðingu Jesú. Þegar ekkert varð af
heimsendi árið 1000 var heimsendi
frestað til ársins 1030 þegar 1000
ár voru áætluð frá upprisu Jesú. En
ekkert gerðist og áfram héldu menn
að spá og spekúlera. Innrás Mong-
óla í Evrópu árið 1260 var talin
fyrirboði heimsendis, sömuleiðis
mannfellir af völdum Svartadauða
á 14. öld, jarðskjálfti sem skók Eng-
land á 15. öld, annar slíkur sem lagði
Lissabon í Portúgal í rúst árið 1755.
Vottar Jehóva boðuðu heimsendi
árið 1874 og aftur árið 1975, Harold
nokkur Camping, bandarískur sjón-
varpstrúboði reiknaði út heimsendi
21. maí 1988, 39 félagar í ofsatrúar-
hópn-um Heavens Gate frömdu
sjálfsmorð árið 1997 þar sem þau
töldu að heimsendir væri í nánd,
Nostradamus var hafður fyrir því
að heimurinn færist árið 1999 – og
svo mætti lengi telja. Og auðvitað
boðar Kóraninn líka kröftuglega
að heimsendir sé í nánd. Eins töldu
ýmsir að fornir Maja-indjánar, sem
lifðu í Mexíkó fyrir einum 500 árum,
hefðu sagt fyrir um heimsendi þann
21. desember árið 2012. En ekkert
varð úr dómsdegi það árið.
Það hefur reyndar oft skollið hurð
nærri hælum varðandi tilvist jarðar-
innar og lífs á jörðinni. Fræðimenn
segja okkur að fyrir 440.000.000
árum hafi 60% af öllum dýrum jarð-
arinnar dáið af óþekktum orsökum.
Fyrir 250.000.000 árum hvarf víst
90% af öllu lífi á jörðinni, líklegast af
völdum gróðurhúsaáhrifa. Og fyrir
65.000.000 árum dó helmingur alls
lífs á jörðinni, meðal annars risa-
eðlurnar. Talið er að sökudólgurinn
hafi verið loftsteinn. Og nú tala
margir um að sjötta útrýming dýra
jarðarinnar sé hafin. Í þetta sinn af
mannavöldum.
Margt getur líka ógnað lífinu
ef maður veltir því fyrir sér og
þarf ekki heimsendaspádóma til.
Talandi um gróðurhúsaáhrifin þá
ógnar hækkandi hitastig jarðar-
innar vistkerfinu með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum, bráðnun jökla,
hækkandi sjávarborði og veðurofsa.
Óþekktir sjúkdómar og vírusar hafa
lagt milljónir að velli og geta gosið
upp hvenær sem er. Eins og baráttan
við Covid-19 vírusinn sýnir okkur
vel. Upplausn af völdum fjármála-
hruns, fátækt og misskipting auðs-
ins í heiminum geta hleypt öllu í bál
og brand. Kjarnorkuváin er kannski
ekki jafn mikil eins og þegar ég var
að vaxa úr grasi og heimsendir var
meira en mögulegur á hverjum
degi. En enn þá ráða stórveldin
yfir sprengjum sem geta eytt lífinu
margfaldlega. Öfgasamtök og öfga-
ríki reyna að koma sér upp slíkum
tryllitólum. Og kjarnorkuver eru
dulin ógn. Þó tæknin haldi geta
náttúruhamfarir komið af stað
keðjuverkun sem ógnar lífinu eins
og dæmin sanna.
Og hvenær sem er getur víga-
hnöttur rekist á jörðina eins og á
tímum risaeðlanna.
Að lokum ferst auðvitað heimur-
inn okkar. Sólin mun stækka og
gleypa jörðina og þar með verður
þessu lokið. En það gerist ekki fyrr
en eftir ein 2600.000.000.000 ár.
Og þá verða allir spádómar öllum
örugglega löngu gleymdir.
Þangað til er bara best að horfa á
björtu hliðarnar. Því eins og danski
kóngurinn Valdemar sem uppi var
á 14 öld var vanur að segja (og fékk
af því viðurnefnið Atterdag - Nýr
dagur) - „I morgen er der atter en
dag“ - á morgun rennur aftur upp
nýr dagur.
Heimsendapælingar
Þórhallur
Heimisson
leiðsögumaður
og heimspek-
ingur
Ársfundur Lífeyrissjóðs verzlunarmanna verður haldinn
í dag, 2. júní kl. 16:00 á Grand Hótel Reykjavík.
Dagskrá fundarins
•  Venjuleg ársfundarstörf, dagskrárliðir skv. grein 6.6
í samþykktum sjóðsins.
•  Kynning tryggingastærðfræðings, tryggingafræðileg staða
LV og áhrif hækkandi lífaldurs.
• Önnur mál.
Sjóðfélagar eiga rétt til setu á ársfundinum.
Fundargögn verða afhent á fundarstað.
Reykjavík, 30. apríl 2020
Stjórn Lífeyrissjóðs verzlunarmanna
Ársfundur 2020
Lífeyrissjóður
verzlunarmanna
—
live.is
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 13Þ R I Ð J U D A G U R 2 . J Ú N Í 2 0 2 0