Morgunblaðið - 17.03.2020, Síða 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. MARS 2020
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
SÝND MEÐ ÍSLENSKU OG ENSKU TALI
Julia Louis-Dreyfus Will Ferrell
ADifferent Kind of Disaster Movie.
m.a.
ÓSKARSVERÐLAUN3 BESTA KVIKMYNDATAKAN
ÓSKARSTILNEFNINGAR2 BESTA ERLENDA MYNDINBESTA LE IKARI : ANTONIO BANDERAS
SÝND MEÐ ÍSLENSKU, ENSKU OG PÓLSKU TALI
★★★★
San Francisco Chronicle
★★★★
Indiewire
★★★★
Hollywood reporter
ICQC 2020-2022
The Invisible Man byggist ásamnefndri skáldsögu eftirH.G. Wells sem kom út ár-ið 1897. Bók Wells segir
frá hinum dularfulla Griffin, sem
tékkar sig inn á gistiheimili í litlum
bæ. Hann vekur mikla athygli fyrir
undarlegt útlit, en hann er vafinn
sárabindum um allan líkamann, er
með gervinef og dökk sólgleraugu.
Þetta er ímynd sem við þekkjum vel,
sérstaklega úr fyrstu myndinni sem
byggði á sögunni og kom út árið
1933, en líka úr fjöldanum öllum af
kvikmyndum og myndasögum sem
sótt hafa innblástur í verkið.
Ekki líður á löngu þar til grunur
lesanda er staðfestur. Griffin er
ósýnilegur maður, eins og titill
verksins gefur vissulega sterklega
til kynna. Við komumst að því að
hann er vísindamaður sem gekk of
langt þegar hann var að gera til-
raunir, gerði sjálfan sig ósýnilegan
og gat ekki ekki gert sig sýnilegan á
ný. Í skugga ósýnileikans fremur
Griffin ýmis myrkraverk, eins og að
stela peningum og drepa mann. Það
liggur ekki endilega ljóst fyrir hvort
Griffin hafi alltaf verið óþokki eða sé
bara orðinn svona mikið gerpi eftir
að hann varð ósýnilegur, eins og er
algengt í sögum um brjálaða vís-
indamenn; þeir eru gjarnan ágætir
menn sem ofmetnast og hefnist fyrir
það.
Það verður að viðurkennast að
sagan er barn síns tíma, hún er
endurtekningasöm, undarlega
byggð og kjánalega fyrirsjáanleg.
Þá verður auðvitað að taka tillit til
þess að þegar verkið er skrifað, fyrir
123 árum, var þetta afskaplega
ferskt en fyrir nútímalesanda sem er
vanur mun mótaðri vísindaskáldsög-
um er þetta ögn hlægilegt. Sagan er
engu að síður brautryðjandaverk og
hefur haft mikil áhrif á vísindahryll-
ingsgreinina.
Það fer að vísu ekki mikið fyrir
upprunalegu sögunni í nýju útgáf-
unni sem hér er til umfjöllunar. Hér
birtist algjörlega nýtt plott og það
eina sem hún fær lánað er hug-
myndin; vísindamaður veldur mikl-
um usla í skjóli ósýnileika. Í upphafi
myndarinnar fylgjumst við með
aðalhetjunni okkar, Ceciliu, flýja af
heimili sínu um miðja nótt. Það er
ljóst að hún er að flýja frá eigin-
manni sínum, ljóseðlisfræðingnum
vellauðuga Aiden Griffin. Hún nær
að sleppa út en eiginmaðurinn veitir
henni eftirför og hún sleppur með
naumindum, kemst inn í bíl systur
sinnar og ekur á brott.
Cecilia fær að dvelja, eða fela sig,
heima hjá vini sínum og dóttur hans.
Hún lifir í stöðugum ótta um að
eiginmaðurinn komi og hefni sín.
Dag einn færir systir hennar þær
fregnir að Aiden sé látinn og Cecilia
sé þar af leiðandi frjáls, hann geti
ekki meitt hana lengur. Hún fer á
fund lögfræðings, sem vill svo til að
er bróðir hins látna, og hann til-
kynnir henni að hún erfi gríðarleg
auðæfi frá Aiden, svo framarlega
sem hún sé heil geðheilsu og fremji
enga glæpi. Allt virðist því á réttri
leið en ekki líður á löngu þar til
Ceciliu fer að gruna að eiginmaður
hennar sé ekki látinn eftir allt sam-
an, heldur sé hann ósýnilegur og
staðráðinn í að gera henni lífið leitt.
Kvikmyndatakan í myndinni er
snjöll og oft afar hrollvekjandi.
Gjarnan er stuðst við fyrstu persónu
skot, þar sem myndavélin er líkt og
augu Ceciliu sem skima yfir tóm
rými. Áhorfendur sjá hlutina með
augum hennar og eru þar með settir
í spor hennar, þeir fara að leita að
vísbendingum um að einhver sé í
rýminu þótt þar sé ekkert að sjá.
Þetta er gríðarlega vel gert og er
jafnframt sniðug leið til að magna
upp spennu og auka á samsömun við
aðalpersónuna. Þá eiga leikmynd og
leikmunir einnig þátt í því að skelfa
áhorfendur, þarna bregður ýmsu
fyrir sem virðist í augnablik vera
draugur eða manneskja en reynist
vera yfirbreiddur sófi eða jakki á
herðatré. Tónlistin er líka virkilega
fín og styður vel við þá spennu-
þrungnu stemningu sem ríkir í
myndinni.
Myndin hefur verið talin femin-
ískt verk þar sem hún fjallar um
þann raunveruleika sem margar
konur í ofbeldissamböndum lifa við.
Þetta er gert á sannfærandi hátt,
Cecilia hefur búið við stöðugan ótta í
mörg ár og er bersýnilega þungt
haldin af áfallastreituröskun. Mynd-
in deilir einnig á hið algenga fyrir-
bæri að „gaslight-a“ konur, þ.e. að
láta sem frásagnir og upplifanir
kvenna séu uppspuni og geðveiki. Þá
má jafnvel túlka titil myndarinnar
sem skírskotun til þess að konur búi
við viðstöðulausa hættu frá hinum
„ósýnilega manni“, karllæga kerfinu
sem ríkir í þessum heimi.
Þrátt fyrir sterka feminíska slag-
síðu missir myndin e.t.v. sjónar á
þessum boðskap undir lokin. Best er
að gefa ekki of mikið upp en segja
má að Cecilia beiti ákveðnum aðferð-
um í tilraun til að ná yfirhöndinni,
aðferðum sem sóttar eru í vopnabúr
kúgarans. Mörgum þykir klén og
jafnvel skaðleg skilaboð að konur og
aðrir okaðir hópar taki upp sömu
vopn og feðraveldið í tilraun til að
kollvarpa því, það sé hvorki heilbrigt
né árangursríkt. Fáir hafa orðað
þetta eins vel og skáldið og baráttu-
konan Audre Lorde sagði í sínu
þekktasta verki: „Verkfæri hús-
bóndans munu aldrei taka bústað
húsbóndans í sundur. Þau gætu gert
okkur kleift að fella hann á eigin
bragði um stundarsakir, en með
þeim munum við aldrei geta knúið
fram raunverulega breytingu.“
The Invisible Man vinnur prýði-
lega úr sígildum efnivið. Kvik-
myndatakan og tæknibrellurnar eru
mjög góðar þannig að niðurstaðan er
taugatrekkjandi og skemmtilegur
spennutryllir.
Verkfæri húsbóndans
Skelfing Prýðilega er unnið úr sígildum efnivið í The Invisible Man, að mati
gagnrýnanda. Elisabeth Moss sést hér í hlutverki Ceciliu, sem er ofsótt af
ósýnilegum eiginmanni sínum og er eðlilega viti sínu fjær af ótta.
Sambíóin Álfabakka og
Laugarásbíói
The Invisible Man mn
Leikstjórn og handrit: Leigh Whannell.
Kvikmyndataka: Stefan Duscio. Klipp-
ing: Andy Canny. Aðalhlutverk: Elisa-
beth Moss, Aldis Hodge, Storm Reid,
Harriet Dyer, Michael Dorman, Oliver
Jackson-Cohen.
124 mín. Bandaríkin, 2020.
BRYNJA
HJÁLMSDÓTTIR
KVIKMYNDIR
Fjallað er um kvikmyndina í kvik-
myndahlaðvarpi mbl.is, BÍÓ, sem
finna má undir dálkinum „Fólk“.
Breski gjörninga- og tónlistamað-
urinn sem tók upp listamanns-
nafnið Genesis P-Orridge er látinn,
sjötugur að aldri. Dánarmeinið var
hvítblæði.
P-Orridge kom víða við í listinni
en er einkum minnst sem stofnanda
tveggja framúrstefnuhljómsveita,
Throbbing Gristle, árið 1975, og
Psychic TV árið 1982. Ári síðar
kom sú sveit fram á umtöluðum
gjörningatónleikum í hátíðarsal
Menntaskólans við Hamrahlíð.
P-Orridge var í ævilangri upp-
reisn gegn hefðbundnum sam-
félagsgildum og skoðunum. „Ég er
í stríði gegn kyrrstöðunni í sam-
félaginu og gegn þeim sem fara
með völdin,“ sagði hann í viðtali ár-
ið 1989. Hann kvaðst fyrirlíta rokk-
og dægurtónlist en að sögn tónlist-
arfræðings The Guardian hafði
hann engu að síður varanleg áhrif á
þróun rokktónlistar með tónlistinni
sem Throbbing Gristle flutti og
byggði á vélrænni framleiðslu og
iðnaðarhávaða, með textum sem
fjölluðu til að mynda um fjölda-
morð, afmyndun og fasisma.
P-Orridge ögraði líka hug-
myndum um líkamsímynd og ein-
staklinginn. Þau bandarísk eigin-
kona hans hófu árið 2003 að láta
breyta sér á margskonar hátt með
lýtalækningum til að þau myndu
líta eins út. Þau byrjuðu á að fá sér
samskonar sílikonbrjóst og létu síð-
an móta andlitin á sér með sama
hætti. Því verkefni lauk við skyndi-
legt lát hennar árið 2007.
Óhefðbundinn Genesis P-Orridge á sviði
með Throbbing Gristle árið 2009.
Hinn ögrandi
P-Orridge allur