Morgunblaðið - 21.03.2020, Blaðsíða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. MARS 2020
Hafnargata 29, í miðbæ Keflavíkur
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Nýjar fullbúnar íbúðir í vönduðu fjölbýli.
Stæði í bílakjallara fylgir öllum íbúðum.
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555
kr. 37.900.000Verð frá
Sú veira sem nú herjar á heimsbyggðina á sér formælendur fáaog því kann að skjóta skökku við að rifja hér upp titil á greinsem Vilmundur Jónsson landlæknir skrifaði árið 1955 tilvarnar nýyrði sínu um það sem aðrir kölluðu vírus – og
beygðu ýmist í karlkyni eins og prímus eða í hvorugkyni til samræmis
við kyn orðsins virus á latínu.
Í greininni hæðist Vilmundur að þeirri röksemd dr. Sigurðar
Péturssonar að vírus fari „vel í málinu og beygist eins og prímus“. Vil-
mundi er sérlega uppsigað við að Sigurði hafði orðið á að segja að orðið
veira hefði ekkert „fram yfir orðið vírus nema tilgerðina“. Þetta hendir
Vilmundur á lofti og nefnir margvísleg orð sem segja mætti hið sama
um; til dæms hefðu orðin
hugtak, skóhlífar og skil-
vinda ekkert fram yfir orðin
begrip, galossíur og centri-
fúga nema tilgerðina. Og
orðið föðurlandsvinur hefði
ekkert fram yfir patríót
„nema tilgerðina. Orðið pat-
ríót fer vel í málinu og beygist eins og idíót“. Hafi Vilmundi verið upp-
sigað við málsmekk vírusmanna tekur fyrst steininn úr þegar hann
verður þess áskynja „að stjórnskipuð nefnd íslenzkra málfræðinga sit-
ur fjarri heimsins glaumi og ys tímanna streitt við að hnoða orðadeig
sitt í esperantiskar flatkökur handa starfandi og stríðandi landsins
börnum framtíðarinnar“ – og að þessi nefnd hafi ákveðið „að kalla það
víru!“ Ekki þykir honum mikil smekkvísi að baki hugmyndinni um
þetta orð en ræðst þó af mestri hörku gegn því að orðaforða lands-
manna eigi að stýra með valdboði stjórnskipaðrar nefndar – og er
íhugunarvert hvort þessi sjónarmið gætu ekki átt við í yfirstandandi
umræðu um ný mannanafnalög.
Veirugrein Vilmundar var endurprentuð í stórskemmtilegu rit-
gerðasafni hans sem Iðunn gaf út í tveimur bindum árið 1985 undir
titlinum Með hug og orði. Mér er minnisstæð lítil saga sem hann segir
þar af lækni sem var „kerskinn að eðlisfari“ en kunni afar illa að taka
því þegar honum var svarað á móti – og tókst á við þennan veikleika
sinn með því að ráðast þá „sí og æ á lágan garð“. Af þessu hátterni er
sú saga að Þórður bóndi Flóventsson í Svartárkoti í Bárðardal gekkst
undir uppskurð á Landakoti þar sem téður læknir hélt á hnífnum og
fann fljótt að „henda mátti gaman að Þórði, og gekk óspart á það lag“,
spurði Þórð m.a. hvort ekki væru allir menn skáld í Þingeyjarsýslu.
„Ekki allir,“ svarar Þórður, „en hagyrðingur á hverjum bæ – hagyrð-
ingur á hverjum bæ.“ Aðspurður segist Þórður vera hagyrðingurinn í
Svartárkoti og læknirinn biður hann þá að yrkja vísu um sig – sem
Þórður segist munu gera. Í næstu vitjun vill læknirinn heyra vísuna og
ekki stendur á henni en þá vill læknirinn heyra hana aftur. „Nei – nei,“
segir Þórður. „Það er enginn smalastrákur í Þingeyjarsýslu svo vit-
laus, að hann læri ekki ferskeytta vísu, ef hann heyrir hana einu sinni –
ef hann heyrir hana einu sinni.“
„Vörn fyrir veiru“
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Það voru eðlileg viðbrögð hjá ríkisstjórninni ífyrstu viðbrögðum hennar vegna efnahags-áfalla í kjölfar kórónuveirunnar að huga að atvinnulífinu og stöðu þess, ekki sízt til þess að
draga eins og hægt væri úr uppsögnum starfsmanna.
Lagafrumvarp þar um er nú til meðferðar á Alþingi.
Í því samhengi má ekki gleyma einni minnstu
rekstrareiningu samfélagsins, sem um leið er ein sú
mikilvægasta, en það eru heimilin. Ef ekki væri fyrir þá
„eftirspurn“, sem þar verður til, hvort sem er vegna hús-
næðis, matvöru, fatnaðar o.s.frv., væri lítill grundvöllur
fyrir margvíslegum rekstri, sem snýst um að veita
heimilunum þjónustu.
Á þetta minntu Hagsmunasamtök heimilanna, í yfir-
lýsingu, sem þau sendu frá sér fyrir u.þ.b. tíu dögum. Þar
segir m.a.:
„Það dylst engum að ef fram heldur sem horfir mun
efnahagslíf þjóðarinnar og jafnvel heimsins alls verða
fyrir miklu áfalli, þannig að viðspyrnu
er þörf og nauðsynlegt að undirbúa
hana eins vel og hægt er.
Hins vegar þarf að hafa í huga að
undirstaða hagkerfisins eru heimilin,
því án þeirra væri engin þörf á neinni
þjónustu, engin til að hvorki kaupa né selja og engin til að
lána. Í stuttu máli væri ekkert hagkerfi til án heimila
landsins.
Það skýtur því óneitanlega skökku við að í viðspyrnu
ríkisstjórnarinnar er ekki minnst einu orði á heimilin,
frekar en þau væru ekki til.
Þetta er því miður sama hugarfarið og einkenndi að-
gerðir stjórnvalda í kjölfar hrunsins, þar sem ekkert var
gefið eftir gagnvart heimilunum, sem voru látin taka á
sig höggið af fullum þunga og með skelfilegum afleið-
ingum.“
Það er því miður of mikið til í þessari gagnrýni Hags-
munasamtaka heimilanna á ríkisstjórnina og fyrstu við-
brögð hennar, þótt auðvitað sé ljóst að fyrstu aðgerðir
ríkisstjórnar koma heimilunum líka til góða.
Og síðan segir í fyrrnefndri yfirlýsingu:
„Þá eins og nú hafði ríkisstjórn Íslands samráð við
Samtök fjármálafyrirtækja (SFF) um „lausnir“ og nú
eins og þá hunsar hún algjörlega fulltrúa heimilanna.
Hagsmunasamtök heimilanna þurfa ekki síður að
koma að borðinu en SFF og jafnvel enn frekar.“
Þetta er líka rétt en um leið umhugsunarefni hvað
valdi. Auðvitað eru heimilin, hvert um sig, örsmá
rekstrareining samanborið við banka, en þegar á heildina
er litið liggur valdið þar, vald kjósandans.
Að tala við einstök hagsmunasamtök atvinnulífsins en
ekki Hagsmunasamtök heimilanna er eins og ef stjórn-
málaflokkur, sem vildi fjalla um lífskjarasamningana,
kallaði einungis til talsmann frá Samtökum atvinnulífsins
en ekki frá verkalýðsfélögunum.
Öllum getur orðið á en þá er að bæta úr því og eðlilegt
að ríkisstjórnin kalli eftir áliti Hagsmunasamtaka heimil-
anna ekki síður en annarra, sem hagsmuna eiga að gæta.
Hins vegar fer ekki á milli mála, að vegna þeirra ótrú-
legu atburða, sem við upplifum um þessar mundir og
geta leitt til meiri breytinga á samfélagi okkar en við ger-
um okkur nokkra grein fyrir í dag, ríkir vilji til samstarfs
og samstöðu en ekki til ágreinings og illinda.
Sá vilji kemur líka fram í yfirlýsingu Hagsmuna-
samtaka heimilanna en þar segir í lokin:
„Hagsmunasamtök heimilanna bjóða ríkisstjórn Ís-
lands aðstoð sína og óska hér með formlega eftir aðkomu
að þeim leiðum og lausnum fyrir heimilin í landinu sem
sannarlega þarf að fara í á þessum sérstöku tímum sem
nú ganga yfir, því sameinuð getur íslenzk þjóð sigrast á
öllum vanda.“
Að sumu leyti má segja að þessar rétt-
mætu athugasemdir Hagsmunasamtaka
heimilanna geti líka átt við um lítil og
meðalstór fyrirtæki, sem of oft falla í
skuggann fyrir nokkrum stórum fyrir-
tækjum, þótt litlu fyrirtækin séu í raun samanlagt stærri
vinnuveitandi en stórfyrirtækin. Og raunar hefur orðið
vart óróa hjá litlum og meðalstórum fyrirtækjum innan
hagsmunasamtaka atvinnuveganna, vegna þess að þau
upplifa starf þeirra samtaka á þann veg, að það snúist
fyrst og fremst um hagsmuni hinna „stóru“, en ekki
hinna „litlu“, sem eru þó margfalt fleiri.
En vissulega snerust fyrstu viðbrögð stjórnvalda bæði
um stór fyrirtæki og smá.
Nú er rétt að taka fram, að það sem hér er sagt á ekki
bara við um Ísland. Það er ljóst að stór alþjóðleg fyrir-
tæki, sem starfa í mörgum löndum, hafa fjárhagslegt bol-
magn til að berjast fyrir hagsmunum sínum gagnvart
stjórnvöldum og alþjóðlegum samtökum, sem lítil fyrir-
tæki í öðrum löndum, hvað þá heimilin í þeim löndum,
hafa ekki.
En í lýðræðisríkjum er hið endanlega vald hjá þeim
„litlu“, þ.e. einstaklingum og fjölskyldum, sem með at-
kvæði sínu taka ákvörðun um hverjir stjórna hverju
sinni.
Það er ekki nema rúmt ár í að stjórnmálamenn og
stjórnmálaflokkar þurfi að fara bónarveg að kjósendum
og leita eftir stuðningi þeirra. Og þótt fólk sé fljótt að
gleyma er rétt fyrir þingmenn og ráðherra að hafa í huga
að tímum eins og þeim sem við nú lifum gleymir fólk ekki
svo lengi sem það lifir og það á m.a. við um frammistöðu
einstakra stjórnmálamanna og flokka við úrlausn þeirra
erfiðu verkefna sem að steðja.
Nú dugar engin sýndarmennska. Yfirborðslegt tal,
sem er of algengt á vettvangi stjórnmálanna, leysir ekki
þann alvarlega vanda, sem mannfólkið í heiminum stend-
ur alls staðar frammi fyrir.
Ríkisstjórnin á að bjóða Hagsmunasamtökum heim-
ilanna að borðinu, ekki síður en öðrum.
Heimilin – ein mikilvægasta
rekstrareiningin
Þau skipta máli ekki
síður en fyrirtækin
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Einn kunnasti hugsuður frjáls-hyggjunnar er franski rithöf-
undurinn og aðalsmaðurinn Alexis
de Tocqueville. Spádómsgáfu hans
var við brugðið. Tocqueville sat í
fulltrúadeild franska þingsins og
kvaddi sér hljóðs í janúar 1848.
Lýsti hann megnri óánægju al-
mennings: „Ég hygg að við séum nú
í fastasvefni uppi á eldfjalli.“
Fjórum vikum síðar gerði Parísar-
múgurinn byltingu. Í seinna bindi
hins mikla rits síns, Lýðræðis í
Vesturheimi, sem kom út árið 1840,
sagði Tocqueville að eina hættan á
byltingu í Bandaríkjunum væri
vegna hinna þeldökku þræla þar í
landi. Tuttugu og einu ári síðar
skall þar á borgarastríð.
Tocqueville sá einnig kalda stríð-
ið fyrir í fyrra bindinu árið 1835: „Á
okkar dögum stefna tvær stórþjóðir
að sama marki, þótt þær komi úr
ólíkum áttum: Rússar og Banda-
ríkjamenn. Báðar uxu úr grasi í
kyrrþey. Á meðan menn höfðu um
annað að sýsla birtust þær skyndi-
lega á fremsta bekk og heimurinn
fékk að vita af upphafi þeirra og afli
nánast á sama tíma. Aðrar þjóðir
virðast hafa náð þeim mörkum sem
náttúran setur þeim en þessar tvær
þjóðir eru að færa út kvíar.“
Enn sagði Tocqueville: „Banda-
ríkjamenn glíma við þær hindranir
sem náttúran setur þeim, Rússar
við menn. Önnur þjóðin reynir að
ná tökum á óbyggðum og villi-
mennsku, hin á siðmenningu. Því er
það að Bandaríkjamenn vinna land
með plógi bóndans en Rússar með
sverði hermannsins. Til að ná ár-
angri treystir önnur þjóðin á eigin-
hagsmuni og nýtir sér atorku og
skynsemi einstaklinganna án þess
þó að stjórna þeim. Hin safnar öllu
valdi saman á hönd eins manns.
Önnur hefur frelsi að leiðarljósi, hin
ánauð. Þær hefja ferð sína á ólíkum
stöðum og feta ólíkar slóðir. Eigi að
síður virðist hvor um sig hafa verið
kjörin til þess af sjálfri forsjóninni
að ráða örlögum síns helmings
heimsins.“
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Spádómsgáfa
Tocquevilles