Fréttablaðið - 22.10.2020, Blaðsíða 20

Smáþörungafamleiðsla felur í sér tækifæri fyrir Ísland til að auka útf lutningstekjur, nýta þekk-
ingu á sviði matvælaiðnaðar, verk-
fræði og annarra tæknigreina og
nýta dýrmætar auðlindir fyrir vist-
væna og umhverfisvæna matvæla-
framleiðslu. Það skiptir miklu máli
að yfirvöld á Íslandi horfi til þess-
ara tækifæra og skapi þessari nýju
atvinnugrein sterkan grunn sem
er samkeppnishæfur til framtíðar
á alþjóðavísu. Ýmis hátæknistörf
skapast sem og nýsköpun á sviði líf-
tækni, verkfræði og matvælafræði.
Þær auðlindir sem þarf fyrir rækt-
un þörunga er umhverfisvænt raf-
magn, hreint vatn og hreint loft, sem
Ísland er þekkt fyrir. Smáþörunga-
rækt er því tækifæri fyrir Ísland sem
felur í sér möguleika á að byggja á
þeim grunni öfluga matvælafram-
leiðslu með neikvætt kolefnisspor.
Fyrir hvert kg af smáþörungum þá
nýtir þörungurinn 1.8 kg af kol-
sýringi.
Smáþörungar eru skilvirkasti
hópur lífvera á jörðinni sem breytir
koltvísýringi í næringarrík efni
fyrir aðrar lífverur, þar á meðal fyrir
okkur mennina. Þeir eru örsmáar
lífverur sem finnast bæði í fersku
vatni og sjó og innihalda mikið af
næringarefnum svo sem lífsnauð-
synlegar amínósýrur og lífsnauð-
synlegar fitusýrur, þar á meðal
omega-3, omega-6, omega-7, ásamt
vítamínum. Næringarinnihald smá-
þörunga er breytilegt eftir tegund-
um en meira en 100.000 tegundir
hafa verið skjalfestar. Fáar tegundir
smáþörunga eru notaðir í dag í
matvæli. Helstar þeirra eru Chlo-
rella, Spirulina, Haematococcus og
Nanochloropsis. Haematococcus
er mjög ríkur af öfluga andoxunar-
efninu astaxanthini og er það sama
efni og gefur laxfiskum rauða litinn
en í náttúrunni fá fiskar astaxant-
hin úr þörungum. Smáþörungar
eru undirstaða fæðukeðjunnar í
sjó og vötnum. Efni úr þeim ferðast
upp fæðukeðjuna og eru mikilvæg
næringarefni fyrir fisk sem í vissum
tilvikum safna þeim í vefi svo sem
astaxanthini og omega- 3 fitusýrum.
Þjóðir heims þurfa að leita nýrra
leiða til að brauðfæða þegna sína á
sjálf bæran en jafnframt umhverf-
isvænan máta. Tæplega milljarð
manna í heiminum skortir mat og
fjöldi vannærðra í heiminum fer
enn vaxandi. Á sama tíma hefur
það mikil áhrif á jörðina hvernig
við framleiðum matvæli. Eftir-
spurn eftir hráefni eins og soja-
baunum í dýrafóður mun tæplega
tvöfaldast fram til ársins 2050.
Þurrkaðir smáþörungar eins og
Spirulina innihalda 30% til 60%
prótein sem gerir það sambærilegt
við sojabaunir, sem innihalda um
það bil 35% til 40% prótein. Það er
mikill umhverfislegur ávinningur
af því að nýta smáþörunga inn í
virðiskeðju matvælanna. Þörungar
verða í framtíðinni hluti af venju-
legri fæðu enda eru smáþörungar
ein öflugasta næringaruppspretta
sem til er hvort sem um er að ræða
lífsnauðsynleg næringarefni, pró-
tein, fitu og ýmis efni sem gagnast
heilsu manna og dýra og hafa smá-
þörungar oft verið nefndir ofurfæða
framtíðarinnar. Smáþörungar eru
jafnframt tilvalið hráefni í vegan
vörur. Smáþörungar til manneldis
eru nú á tímum markaðssettir í mis-
munandi formum eins og töflum,
hylkjum og vökva. Þeir eru einnig
nýttir til blöndunar í ýmis matvæli
sem næringarefni og náttúruleg
litarefni. Á heildina litið var heims-
markaðurinn fyrir smáþörunga
metinn á um 30 milljarða Banda-
ríkjadala árið 2018 og mun vaxa
hratt á næstu árum. Er áætlað að
hann verði um 60 milljarðar Banda-
ríkjadala fyrir árið 2027.
Smáþörungaræktun hefur verið
stunduð um árabil og er í stöð-
ugum vexti og þá sérstaklega í
heitari löndum þar sem sólarljóss
gætir meira og minna allt árið.
Ræktunin fer oft fram í grunnum
opnum tjörnum sem ná yfir stór
svæði. Slíkt ræktunarkerfi er ódýrt
í byggingu og orkukostnaður lágur.
Ókostirnir við tjarnirnar eru að
það er erfitt að hafa stjórn á mikil-
vægum ræktunarbreytum, þær eru
plássfrekar, framleiðnin er lítil og
þær eru óvarðar fyrir mengun sem
hefur augljóslega neikvæð áhrif á
gæði afurðanna.
Smáþörungaræktun þarf ljós,
koltvísýring og hreint umhverfi,
loft og vatn. Líftækni- og nýsköp-
unarfyrirtækið SagaNatura í Hafn-
arfirði var stofnað 2014 og selur í
dag smáþörunga- og heilsuvörur á
erlenda markaði. Fyrirtækið hefur
þróað ræktunarkerfi og byggt upp
framleiðslu á smáþörungum og
hefur fengið einkaleyfi á lokuðum
ræktunarkerfum sem hafa sérstöðu
á alþjóðamarkaði. Ræktunarkerfi
SagaNatura byggir á að hámarka
framleiðni, lágmarka orkunotkun
sem og að stýra sjálfvirkt megin-
þáttum framleiðslunnar. SagaNat-
ura hefur verið leiðandi í að byggja
upp nýjar leiðir í ræktunartækni á
smáþörungum og hefur þróað fjöl-
margar vörur sem seldar eru víða
um heim.
Eru smáþörungar matvæli framtíðarinnar?
Á dögunum stóð Amnesty Int-ernational fyrir herferð undir slagorðinu „Tjáningarfrelsið
má aldrei veikjast“. Markmiðið var
að vekja athygli á mannréttinda-
brotum tengdum skerðingu á tján-
ingarfrelsi víða um heim og hve lán-
söm við Íslendingar erum að mega
tjá okkur óhindrað og óttalaust án
ólögmætra afskipta ríkisvaldsins.
Herferðin vakti mig til umhugs-
unar um tjáningarfrelsi yngsta og
viðkvæmasta fólksins okkar.
Ung börn eru með þeim tak-
mörkunum gerð að geta ekki tjáð
sig með orðum. Röddina nota þau
samt óspart og stundum með þeim
af leiðingum að fullorðnum líður
ekki vel í návist þeirra. Atferli barna
er að sama skapi tjáningarmáti sem
er misjafnlega skiljanlegur og krefj-
andi. Sem betur fer er flestum börn-
um oftast mætt af skilningi og hlýju
en stundum reynir tjáning þeirra
verulega á þolrif hinna fullorðnu.
Þá eiga sumir það til að hverfa inn
í eigin heim, aðrir reiðast, yfir-
gefa barnið, skamma það eða refsa
því á annan hátt. Viðbrögð hinna
fullorðnu stafa stundum af þeirri
ranghugmynd að samkennd með
börnum jafngildi linkind og valdi
því að börn gangi á lagið, verði enn
þá „erfiðari“, óþolandi stjórnsöm
og frek. Svo eru þeir sem hafa ekki
getu til að bregðast við börnum á
viðeigandi máta, bæði foreldrar og
fólk sem kemur í þeirra stað.
Hvað svo sem veldur hafnandi
og óviðeigandi viðbrögðum full-
orðinna gagnvart börnum draga
þau lærdóm sem sjaldnast er sá
sem vonast er eftir. Sterkustu skila-
boð höfnunar eru að maður sé ekki
eftirsóknarverður. Fyrir barn eru
slík skilaboð dauðans alvara því að
án umönnunar fullorðinna getur
það ekki lifað. Upplifi barn að tján-
ing þess fæli mikilvægasta fólkið í
lífi þess frá eða geri það hættulegt
á það um tvo kosti að velja: Að hafa
hærra eða þagna. Kornung börn
geta látið lítið fyrir sér fara og reynt
að bjarga sér sjálf en þannig fara þau
á mis við mikilvæg þroskatækifæri.
Önnur garga hærra og trufla meira.
Í stað þess að spyrja „hvað í tján-
ingu barnsins þurfum við að skilja
betur?“ höfum við tilhneigingu til
að segja „það er eitthvað að þessu
barni.“ „Erfið“ börn eru ekki sett í
fangelsi, eins og truflandi fullorðnir
einstaklingar þar sem tjáningar-
frelsi er skert, en það er hefð fyrir
því að setja þau í skammarkrók. Við
eyðum líka meira púðri í að breyta
tjáningu barna heldur en að reyna
að skilja hana og bætum stundum
um betur með sjúkdómsgreining-
um og lyfjagjöf.
Börn tjá sig öðruvísi en fullorðnir.
Á sama hátt og tjáningarfrelsið er
grunnurinn að því að geta lifað í
opnu og sanngjörnu samfélagi velt-
ur þroski og heilsa barna á að þau
fái að tjá sig og að á þau sé hlustað,
bæði heima og í skóla. Eigi foreldrar,
kennarar og aðrir sem annast börn
að geta meðtekið og skilið tjáningu
þeirra þurfa þeir sjálfir að vera
þokkalega á sig komnir. Því erfið-
ara sem þeim reynist að setja sig í
spor barna því meiri þörf hafa þeir,
rétt eins og börnin, fyrir að fá að tjá
sig umbúðalaust án þess að verða
skammaðir.
Tjáningarfrelsi barna
Til eru þeir sem halda því fram að einungis séu til tvenns konar fjölmiðlamenn, þeir
sem grafa sannleikann upp og svo
hinir sem grafa hann niður. Ekki
verður hér um það dæmt, en fyrir
kemur að upp koma atvik og mál
sem erindi eiga við almenning og
ekki hafa auðveldan aðgang að fjöl-
miðlum. Ráðamenn fjölmiðla hafa
sjálfdæmi um hvað þeir fjalla og
hverjum þeir hleypa að almennri
umræðu með reynslu sína og sjónar-
mið.
Það er háð mati fjölmiðlamanna
hvað erindi á við almenning, enda
gjarnan talað um þá sem hliðar-
verði opinnar þjóðfélagsumræðu.
Og dæmin hræða. Afskiptaleysi fjöl-
miðla á erfiðum eftirmálum banka-
hrunsins 2008 var nánast algert,
þegar bankar og sýslumenn rændu,
óáreittir af fjölmiðlum, þúsundir
Íslendinga heimilum sínum.
Fjölmiðlar þurfa áreiti. Það þarf
að halda þeim við efnið sem fjórða
þjóðfélagsvaldinu og fjölmiðlamenn
stæra sig gjarnan af. Það er engu
samfélagi hollt að fjölmiðlar einir
hafi sjálfdæmi um hvað er talað
opinberlega og þó það ekki sé fyrir
illan ásetning, fær margt að þola
þöggun. Fjölmiðlafólk lýtur hús-
bóndavaldi rétt eins og aðrir.
Mál geta verið þess eðlis að þeir
sem eiga í hlut hafa takmarkaða
möguleika á að koma þeim á fram-
færi við fjölmiðla. Þau geta varðað
stjórnvaldsof beldi og mismunun,
bæði gagnvart einstaklingum og
hópum sem lenda í óviðunandi
aðstæðum. Um getur verið að
ræða þolendur of beldis og mis-
notkunar af öllu tagi, þá sem miðla
vilja reynslu án þess að koma fram
undir nafni, jafnvel leita hjálpar eða
viðurkenningar, en hafa engin tök á
því. Þetta geta líka verið almennar
ábendingar, í raun verið allt milli
himins og jarðar.
Þá gæti fólk og minnihluta-
hópar í löndum þar sem fjölmiðlar
sæta ritskoðun nýtt sér vettvang af
þessu tagi við að koma rödd sinni
til umheimsins. Fólk sem á í vök að
verjast með líf sitt og réttindi.
Það vantar tilfinnanlega vett-
vang fyrir einstaklinga og hópa í
aðstæðum sem hindrar aðgengi
þeirra að fjölmiðlum með það sem
á þeim brennur, ábyrgan aðila sem
auðveldar þeim leiðina. Þetta gætu
verið samtök sem tækju við málum
af þeim sem þurfa á öruggri leynd að
halda, einnig þeim sem ekki treysta
sér í bein samskipti við fjölmiðla.
Þetta yrði eins konar ígildi blaða-
mannafunda, opinn vettvangur þar
sem tekið væri við málum fólks í
fullum trúnaði þar sem fjölmiðlar
gætu síðan nálgast þau. Fjölmiðla-
torg almennings. Public Media
Square. Hljómar það svo illa? Er
ekki rétt að þróa þessa hugmynd
áfram?
Sandnes Noregi, í október 2020.
Hugleiðing um fjölmiðlatorg
Ámundi
Loftsson
Það er engu samfélagi hollt
að fjölmiðlar einir hafi
sjálfdæmi um hvað er talað
opinberlega og þó það ekki
sé fyrir illan ásetning, fær
margt að þola þöggun.
Sæunn
Kjartansdóttir
sálgreinir
Sem betur fer er flestum
börnum oftast mætt af
skilningi og hlýju en stund-
um reynir tjáning þeirra
verulega á þolrif hinna full-
orðnu.
Sjöfn
Sigurgísladóttir
Ph.D, einn af
stofnendum
SagaNatura og
stjórnarmaður
Spirulina inniheldur 30% til
60% prótein sem gerir það
sambærilegt við sojabaunir,
sem innihalda um það bil
35% til 40% prótein.
2 2 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R20 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð