Fréttablaðið - 17.12.2020, Blaðsíða 46

ÞEGAR ÉG HLUSTA Á
SUM VERK HANS
FINNST MÉR EINS OG VERIÐ SÉ
AÐ SEGJA MÉR EINHVER DJÚP
SANNINDI UM MANNINN OG
LÍFIÐ.
Um þessar mundir eru 250 ár síðan Beethoven fæddist. Af því tilefni hefur Árni Heimir Ingólfs­son unnið einkar
vandaða þáttaröð sem er að finna
á Rás 1. Hún er frábær. Þar er alls
konar fróðleikur um meistarann,
með gnægð tóndæma, stundum um
verk sem maður hefur aldrei heyrt.
Árni Heimir er einstaklega vel máli
farinn, hann segir skemmtilega frá,
frásögn hans er lifandi og litrík.
Skapanornirnar voru óvægnar
við Beethoven. Hann þurfti að
bera þyngri byrðar en f lestir, því
heyrnarleysi gerði að verkum að
hann var nánast útlægur úr mann­
legu samfélagi. Síðustu tíu ár ævi
sinnar lifði hann að mestu í algerri
þögn og það eina sem hann heyrði
voru eigin verk sem ómuðu stöðugt
í höfði hans.
Næstum því Mozart
Áður en sjúkdómurinn gerði vart
við sig var Beethoven einn færasti
píanóleikari samtíðar sinnar. Strax
í bernsku var ljóst að hann var
enginn venjulegur píanónemandi.
Hæfileikar hans stigu föður hans
mjög til höfuðs. Hann var drykk­
felldur og raupsamur tónlistar­
maður, sem aldrei hafði náð langt í
list sinni. Hann var því bláfátækur
og hugsaði sér gott til glóðarinnar
þegar bera fór á snilli sonar hans.
Yrði hann kannski annar Mozart?
Það varð aldrei. Mozart var frík
sem hafði samið sinfóníu barn að
aldri, og það afrek gat Beethoven
litli ekki leikið eftir. Ekki einu sinni
þótt pabbi hans kæmi stundum full­
ur heim um miðja nótt og heimtaði
að hann færi þá á fætur til að æfa sig.
Þjáningin skapaði eldmóð
Þetta hörmungarástand á heimilinu
gerði að verkum að lífið hjá Beet­
hoven var enginn dans á rósum.
Hann skildi fljótt að þjáningin var
órjúfanlegur hluti lífsins, en þessi
djúpa innsýn lamaði hann ekki,
heldur gerði hann staðráðinn í að
sigrast á öllum erfiðleikum. Eldmóð­
urinn kom fram í listsköpun hans og
er einkennandi fyrir alla hans tón­
list. Þessi innri styrkur bjó hann líka
undir þær raunir sem hann átti eftir
að glíma við síðar á lífsleiðinni.
Þegar Beethoven var 21 árs hélt
hann til Vínarborgar, sem þá var eins
konar höfuðborg tónlistarheimsins.
Hann trúði á mátt sinn og megin,
enda lá heimurinn að fótum hans.
Hamingjutíminn varði þó ekki lengi,
því heyrnarleysið sem hrjáði hann
gerði fyrst vart við sig um fimm
árum síðar.
Greip örlögin kverkataki
Ekki er vitað um ástæður heyrnar­
leysisins, en hverjar sem þær voru
var Beethoven ekki á því að gefast
upp. „Ég skal grípa örlögin kverka­
taki,“ sagði hann í bréfi til vinar
síns. Hann fór nú að þjálfa sig í að
semja tónlist, og jafnframt heyra
hana í huganum eins fullkomlega og
auðið var. Með því að nota sín innri
eyru þegar tónsmíðar væru annars
vegar myndi heyrnin ekki skipta
hann neinu máli. En örvæntingin
greip hann þegar hann fann að
hann átti í stöðugt meiri erfiðleik­
um með mannleg samskipti og að
hann var að einangrast í einmana­
legum heimi þagnarinnar.
Innri átök, síðar innri friður
Er hér var komið sögu fór tón­
sköpun Beethovens að miklu leyti
að snúast um innri átök; örlögin,
náttúruna, vilja Guðs, manninn og
alheiminn í kringum hann. Síðar
öðlaðist hann innri frið og í verk­
unum sem hann samdi þá alveg
heyrnarlaus er að finna nýja lífssýn
og uppgjör við fortíðina. Margar
af þessum tónsmíðum eru hans
bestu, eins og fjórar síðustu píanó­
sónöturnar, níunda sinfónían og
strengjakvartettarnir ópus 127 og
upp úr.
Beethoven var ekki hamingju­
samur maður, en hæfileikar hans,
menntun og lífsreynsla sameinað­
ist í að gefa heiminum tónlist sem
er engri lík. Þegar ég hlusta á sum
verk hans finnst mér eins og verið
sé að segja mér einhver djúp sann­
indi um manninn og lífið, jafnvel
Guð sjálfan; þeir eru ekki margir
tónsmiðirnir sem ná að skapa slík
listaverk. Jónas Sen
Beethoven var í beinu sambandi
250 ár eru liðin frá fæðingu tónskáldsins Ludwigs van Beethoven. Jónas Sen minnist
snillingsins óhamingjusama sem gaf heiminum tónlist sem er engri annarri lík.
Beethoven.
Heyrnarleysi
hrjáði þennan
mikla snilling.
MYND/WIKIPEDIA
Beethoven fylgt til grafar. Vatnslitamynd eftir F. X. Stoeber.
BÆKUR
Blóðberg
Þóra Karítas Árnadóttir
Útgefandi: JPV útgáfa
Fjöldi síðna: 174
Stór idómu r var samþyk k t um siðferðismál sem varð að lögum á Íslandi árið 1565 en
tilgangur hans var að koma bönd­
um á siðferði Íslendinga og einkum
koma í veg fyrir sifjaspell. Þannig
féllu hörðustu dómarnir yfir þeim
sem grunur lék á að hefðu eignast
börn með skyldmennum og er talið
að um 50 Íslendingar, 25 karlar
og 25 konur, hafi verið líf látin af
þessum sökum. Karlar voru háls­
höggnir en konum drekkt, ýmist
í bæjarlæknum eða á Þingvöllum
og það er í sögu fyrstu konunnar
sem hlaut þau örlög að vera drekkt
í Drekkingarhyl sem Þóra Karítas
Árnadóttir sækir efnivið í Blóð­
berg.
Þórdís Halldórsdóttir er fríð og
efnileg stúlka, stórættuð og list­
ræn, læs og vel að sér. Hún er send í
vist til systur sinnar og mágs og út
frá því spinnst saga hennar sem er
um margt merkileg og óvenjuleg,
hún sver eið að meydómi sínum
en fæðir þó barn fimm mánuðum
síðar og vegna þess sem best má
lýsa sem kerfiskergju sem er knúin
áfram af pólitískum f léttum er hún
svo líf látin tíu árum síðar.
Þóra Karítas velur að segja þessa
sögu í endurliti út frá sjónarhóli
Þórdísar. Sagan hefst á endalok­
unum og þaðan er hún rakin frá
því hún hitti mág sinn fyrst. Orð­
færi er eins og hægt væri að ímynda
sér að stúlka á þessum tíma hefði
talað og tjáð sig og greinilegt að
höfundur hefur lagt í mikla rann­
sóknar vinnu um sögutímann,
matseld, fatnað og staðhætti til
að draga upp söguheiminn á sem
sannferðugastan hátt.
Og það tekst af bragðsvel til.
Bókin er grípandi, saga Þórdísar
og persóna trúverðug og fram­
vindan spennandi og hrollvekj­
andi í senn. Vitnað er til samtíma­
atburða sögunnar svo sem aftaka
annarra kvenna í svipaðri stöðu,
galdrabrenna og Baskavíganna
til að minna á það andrúmsloft
grimmdar og hörku sem ríkti í
tíðarandanum. Persóna Þórdísar
er dregin einföldum en skýrum
dráttum: hún er greind, lærdóms­
þyrst og réttsýn, aðrar persónur
eru kunnuglegar, þannig minnir
mágurinn, Tómas Böðvarsson,
nokkuð á Natan Ketilsson og
þekktar samtímapersónur eins
og Guðbrandur Hólabiskup koma
einnig við sögu.
Bókin dregur líka upp skýra
mynd af stöðu kvenna á sögutím­
anum, jafnvel heldri konur mega
sín lítils, þær eru beittar rangind­
um og of beldi og eru upp á náð og
miskunn karlanna í kringum sig
komnar að f lestu leyti.
Blóðberg er vel skrifuð og áhrifa­
mikil bók um áhugaverðan tíma
í Íslandssögunni en ekki síður
áhugaverð saga konu sem var bæði
ódæmigerð og dæmigerð fyrir
þann tíma sem hún lifði.
Brynhildur Björnsdóttir
NIÐURSTAÐA: Vel skrifuð og
áhrifamikil söguleg skáldsaga.
Stóridómur og stúlka
Á skírnardegi Beethovens, í kvöld, f immtudaginn 17. desem ber, klukkan 20.00
býður Menntaskóli í tónlist til tón­
leika sem streymt verður á þessari
slóð: https://youtu.be/SLJOeIOf sA
Nú í ár eru 250 ár frá fæðingu
Beethovens og hafa nemendur og
kennarar Menntaskóla í tónlist
lagt sérstaka rækt við tónlist hans
á þessu ári. Á tónleikunum verða
meðal annars leikin píanótríó,
sönglög, blásaraoktett, fiðlusónata
og píanósónötur eftir Ludwig van
Beethoven.
Til heiðurs Beethoven
Ludwig van Beethoven.
Snerting eftir Ólaf Jóhann Ólafs­son er í fyrsta sæti metsölulista Eymundsson, Vetrarmein eftir
Ragnar Jónasson í öðru, Þagnar­
múr eftir Arnald Indriðason í
þriðja og Bráðin eftir Yrsu Sig­
urðardóttur í fjórða sæti. Gata
mæðranna eftir Kristínu Marju
Baldursdóttur er í fimmta sæti.
Listinn er byggður á sölu
í verslunum Pennans
Eymundsson dagana
9.­15. desember.
Á bóksölulistan­
um er Snerting eftir
Ólafur Jóhann í því fyrsta, Þagnar­
múr Arnaldar í öðru og Bráðin
eftir Yrsu í þriðja. Vetrarmein eftir
Ragnar er í fjórða sæti og Syngdu
með Láru og Ljónsa eftir Birg­
ittu Haukdal er í fimmta sæti.
Listinn byggir á sölu 7.–13.
desember.
Snerting eftir Ólaf Jóhann
er greinilega að slá í gegn
hjá lesendum og einn­
ig hjá bóksölum sem
völdu hana skáld­
verk ársins í kosn­
ingu sín á milli.
Snerting slær í gegn
1 7 . D E S E M B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R34 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð