Morgunblaðið - 09.05.2020, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. MAÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Hreinlæti hef-ur veriðgrunnstef í
vörnum gegn kór-
ónuveirunni. Alls
staðar eru spritt-
brúsar og almenn-
ingur er í sífellu
minntur á að þvo
hendur. Fyrir
nokkrum vikum
þótti sérviskulegt að
ganga með sótthreinsandi efni á
sér og bera á hendurnar reglu-
lega, en nú þykir það meira en
sjálfsagt.
Augljóst má vera að þessi her-
ferð hefur skilað sínu í átakinu til
að hemja útbreiðslu kórónuveir-
unnar, en einnig má spyrja hvort
aukið hreinlæti hafi haft víðtæk-
ari áhrif.
Ein vísbending um það kom
fram í frétt í Morgunblaðinu í lið-
inni viku undir yfirskriftinni
Færri dauðsföll en síðustu ár.
Þar kom fram að miðað við fyrri
ár hefði látnum á Íslandi ekki
fjölgað vegna kórónuveirufarald-
ursins. Var vitnað í tölur Hag-
stofunnar þar sem fram kom að á
fyrstu fimmtán vikum þessa árs
hefðu 44 látist að meðaltali á
viku, en meðaltalið árin 2017 til
2019 hefði verið 46 mannslát á
viku. Vitaskuld er varasamt að
draga of miklar ályktanir út frá
tölum af þessu tagi, ekki síst á Ís-
landi þar sem íbúar eru svo fáir
að sveiflur geta haft mikil áhrif á
hlutföll þótt aðeins skeiki nokkr-
um einstaklingum. Þórólfur
Guðnason sóttvarnalæknir sagði
þó á einum af blaðamanna-
fundum almannavarna fyrir
mánaðamót að heildartölur and-
láta þyrfti að skoða vel, en engar
vísbendingar væru um að um-
framdauði væri í samfélaginu af
völdum COVID-19-sjúkdómsins
og miklar sveiflur væru milli ára.
Sú spurning hefur líka vaknað
hvort nú sé almennt minna um
smit í samfélaginu vegna auk-
innar áherslu á hreinlæti. Heyrst
hefur af leikskólum þar sem
dregið hafi úr veikindum barna
eftir að faraldurinn hófst og nær-
tækast sé að rekja það til þess að
nú eru leikföng og snertifletir
hreinsaðir mun reglulegar en
áður. Sama má segja úr grunn-
skólum, þar sem áður hafi tveir
til þrír jafna verið veikir í hverj-
um bekk, en undanfarnar vikur
hafi fjarvistir vegna veikinda
þurrkast út.
Ekki er ýkja langt síðan menn
áttuðu sig á mikilvægi hreinlætis
við að koma í veg fyrir smit.
Lækninum Ignazi Semmelweis
hefur verið eignaður heiðurinn af
því að átta sig á smithættunni
sem fylgdi því að þvo sér ekki um
hendur. Hann var læknir á
sjúkrahúsi í Vín um miðja
nítjándu öld þar sem voru tvær
fæðingardeildir, önnur fyrir kon-
ur af heldri stéttum, hin fyrir al-
múgakonur. Á þeirri fyrri voru
menntuðustu læknar borgar-
innar við störf, en á hinni síðari
tóku ljósmæður á móti börn-
unum. Á fyrri deild-
inni dó ein af hverj-
um tíu konum
skömmu eftir barns-
burð, en á þeirri síð-
ari var dánartíðnin
aðeins í kringum tvö
prósent. Semmel-
weis komst að því að
ástæðan fyrir hinni
háu dánartíðni var
sú að læknarnir fóru
beint úr krufningu í líkhúsinu á
fæðingardeildina án þess að
gæta hreinlætis. Hann kom því
til leiðar að skylt var að sótt-
hreinsa hendur og snarlækkaði
dánartíðnin og varð sú sama og á
deildinni þar sem ljósmæðurnar
voru við störf.
Semmelweis var mjög ákafur í
málflutningi sínum fyrir hand-
þvotti og lagðist ákafi hans illa í
virðulega kollega hans, sem voru
ekki tilbúnir að axla ábyrgð á
hinni háu dánartíðni. Auk þess
hafði hann ekki vísindaleg rök
fyrir máli sínu, enda aldarfjórð-
ungur í uppgötvanir Louis Pas-
teurs sem mörkuðu upphaf ör-
verufræðinnar. Semmelweis
hrökklaðist frá Vín til Búdapest,
þar sem hann lét lífið á geð-
sjúkrahúsi aðeins 47 ára gamall.
Nú hefur hann hins vegar fengið
uppreisn æru og fyrir utan
sjúkrahúsið í Vín er minnisvarði
um hann.
Þótt niðurstöður Semmelweiss
hafi nú verið óumdeildar í rúma
öld hefur gengið hægt að fá fólk
til að fara eftir þeim. Á tvö
hundruð ára afmæli hans fyrir
tveimur árum var blásið til hrein-
lætisherferðar á sjúkrahúsum
með áherslu á handþvott. Didier
Pittet, sérfræðingur í smitvörn-
um hjá Alþjóðaheilbrigðisstofn-
uninni, WHO, steig þá fram fyrir
skjöldu og sagði að handþvotti
væri verulega ábótavant og
þvæði heilbrigðisstarfsfólk hend-
ur helmingi sjaldnar en æskilegt
væri þótt með því mætti draga úr
sýkingum á sjúkrahúsum um 50-
70%. Hann sagði að í löndum
Evrópusambandsins sýktust 3,2
milljónir manna árlega á sjúkra-
stofnunum og 100 manns létu líf-
ið daglega af þeim sökum. Ætla
mætti að árlega drægju slík smit
fimm til átta milljónir manna til
dauða um allan heim.
Viðbrögðin við kórónuveirunni
sýna hvað hægt er að gera þegar
mikið liggur við. Veiran er vissu-
lega óþekkt vá, en smit á sjúkra-
húsum eru þekkt. Þar með er þó
ekki sagt að þau séu sjálfsögð.
Vísbendingarnar sem raktar
voru hér fyrir ofan um að hrein-
læti hefði haft áhrif á gengi sjúk-
dóma í samfélaginu almennt gefa
líka tilefni til að staldra við.
Þekking er til staðar, en það er
eitt að vita, annað að gera. Iðu-
lega er talað um að ekkert verði
eins eftir kórónuveirufaraldur-
inn og flest er það að líkindum of-
mælt, en eitt mætti þó að ósekju
breytast og það eru viðmiðin í
hreinlætismálum. Sú breyting
gæti skipt sköpum.
Fyrir nokkrum vikum
þótti sérviskulegt
að ganga með sótt-
hreinsandi efni á sér
og bera á hendurnar
reglulega, en nú
þykir það meira en
sjálfsagt}
Handþvottur og
heilbrigði
E
nn einn fjáraukinn var kynntur til
sögunnar á Alþingi í fyrradag.
Hann er jákvæður fyrir ein-
hverja, en sannarlega ekki fyrir
alla.
Sem 2. varaformaður fjárlaganefndar skrif-
aði ég undir nefndarálit fjáraukans með fyr-
irvara. Ég vil nota þetta tækifæri til að greina
frá því helsta sem mér þykir þar betur hafa
mátt fara. Ég tel að þó breytingartillögur
nefndarinnar séu um margt jákvæðar þá gangi
þær ekki nógu langt í að tryggja stuðning við
viðkvæmustu þjóðfélagshópana. Almanna-
tryggingaþega, atvinnulausa og fátækar fjöl-
skyldur.
Fólk sem bjó við fátækt fyrir heimsfarald-
urinn er hvergi nefnt í þessum svokölluðu björgunar-
aðgerðum ríkisstjórnarinnar. Sá þjóðfélagshópur hefur
rétt eins og aðrir nú orðið fyrir tekjumissi og út-
gjaldaaukningu. Gengi krónunnar hefur fallið um 17%
gagnvart dollar frá áramótum. Í fjárlaganefnd hef ég bar-
ist undanfarið fyrir því að í stað þess að greiða einungis 20
þús. kr. eingreiðslu til öryrkja nú 1. júní nk., þá yrði þessi
uppbót framlengd 1. hvers mánaðar næstu þrjá mánuði.
Þetta færi til allra almannatryggingaþega sem hefðu ekki
úr neinu öðru að spila en strípuðum greiðslum frá TR. En
þrátt fyrir að til séu hundruð milljóna til að styrkja einka-
rekna fjölmiðla sem jafnvel eru í eigu auðmanna og bein-
tengdir við stjórnmálaflokka þá er svarið NEI! Skilaboðin
eru skýr. Fátækt fólk skiptir engu máli, það getur haldið
áfram að éta það sem úti frýs. Það er með hreinum ólík-
indum að þurfa að horfa upp á þetta misrétti
og ótrúlega mannvonsku stjórnvalda gegn
þeim sem mest þurfa á hjálp að halda.
Þá er í nefndaráliti gert ráð fyrir fjár-
framlögum til SÁÁ gegn því að samið verði um
ráðstöfun þeirra við Sjúkratryggingar Íslands.
Hér er um einskiptisaðgerð að ræða sem hugs-
uð er til að mæta hluta af því tekjutapi sem
samtökin hafa orðið fyrir vegna Covid-19. Því
er afar mikilvægt að greiðslan berist strax og
milliliðalaust svo ekki verði um skerðingu á
þjónustunni að ræða.
Nauðsynlegt er að styrkja enn frekar hjálp-
arsamtök sem gefa fátæku fólki að borða, um-
fram þær 25 milljónir sem gert er ráð fyrir í
nefndaráliti. Miðað við þau hundruð milljarða
sem setja á í björgunaraðgerðir er ótrúlegt að ekki skuli
vera gert ráð fyrir því að gefa svöngum að borða. Við verð-
um að tryggja að allir þeir sem gefa fólki mat geti starfað
af fullum krafti á meðan við göngum í gegnum erfiðleik-
ana.
Þá er dapurt að sjá að ríkisstjórnin ætlar ekki að grípa
til fyrirbyggjandi aðgerða til að koma í veg fyrir stór-
felldar hækkanir á höfuðstól verðtryggðra húsnæðislána.
Nú þegar hratt er gengið á gjaldeyrisvaraforðann og
gjaldeyristekjur í lágmarki er nauðsynlegt að setja 2,5%
þak á vísitölu neysluverðs. Ellegar er hætta á að fjöldi
landsmanna missi heimili sín líkt og í kjölfar efnahags-
hrunsins 2008.
Inga Sæland
Pistill
Fyrirvari við fjárauka
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Friðun birkiskóganna á Þórs-mörk er eitt af merkilegriverkefnum 20. aldar í nátt-úruvernd,“ segir Hreinn
Óskarsson, sviðsstjóri þjóðskóganna
hjá Skógræktinni. Árið 1919 fóru 40
bændur úr Fljóts-
hlíð fram á það að
Skógræktin tæki
að sér vörslu
Þórsmerkur og
girti landið af því
að það væri í stór-
hættu vegna upp-
blásturs. Það
gekk eftir og í dag
er liðin ein öld frá
því að samningur
um friðun Þórs-
merkur var fullgiltur, en skógurinn
þar er hluti þjóðskóganna.
Birkiskógunum bjargað
Eftir Kötlugosið 1918 var svæðið
þakið ösku og ekki hægt að beita fé
þar fyrstu mánuðina. Líklega hefur
það ástand stuðlað að því að hug-
myndir um friðun skóganna fengu
meðbyr, en í þessari samantekt er
byggt á upplýsingum frá Skógrækt-
inni og Hreini Óskarssyni. Friðunin
var gerð að tilstuðlan bænda og ábú-
enda jarða í Fljótshlíð auk Odda-
kirkju. Árið 1927 var gert sams konar
samkomulag við Breiðabólstaðar-
kirkju sem átti beitirétt á Goðalandi.
Beitirétti var afsalað og Skóg-
ræktinni falið að vernda svæðið fyrir
beit svo hægt væri að bjarga þeim
birkiskógum sem þar var enn að
finna. Er þetta samkomulag líklega
eina dæmi þess hér á landi að beiti-
réttarhafar hafi afsalað sér beitirétti
á afrétti til að vernda skóga.
Þórsmörk og nærliggjandi af-
réttir voru skógi vaxið svæði við land-
nám. Þar viðhéldust skógar langt
fram eftir öldum enda svæðið nokkuð
einangrað af jöklum og jökulám.
Skógarnir voru hins vegar nánast
horfnir um 1800, ekki kolablað að fá,
eins og það var orðað. Með því var átt
við að ekki var lengur birki til kola-
gerðar í sýslunni og hafði þá verið
gengið nærri skóginum.
Skógur á um 1.500 hekturum
Um 1900 var lágvaxið kjarr á um
um 250 hekturum. Eftir friðunina
1920 var ráðist í að koma upp girð-
ingum 1924 og jókst þekja skóganna,
var um 360 hektarar 1960. Við algera
beitarfriðun eftir 1990 stórjókst út-
breiðslan og er nú skógur á 14-1.500
hekturum, en þá er miðað við meira
en 10% þekju trjáa. Auk þess er gisn-
ara kjarr víða í hlíðum fjalla, í giljum
langt inni á Þórsmörk, Goðalandi og
nærliggjandi afréttum.
Hreinn telur að birkiskógar á
Þórsmerkursvæðinu séu það sem
næst kemst því að vera líkt þeim
birkiskógum sem uxu hér fyrir land-
nám. Lífbreytileiki er orðinn mikill og
hátt í 200 plöntutegundir hafa fundist
á svæðinu, þá eru mosategundir,
skófir eða fléttur ekki taldar með.
Margir hafa komið að starfinu á
Þórsmörk; Skógræktin, Land-
græðslan, ferðafélög, ýmis samtök og
sjálfboðaliðar. Í þessu sambandi má
nefna vernd fyrir beit með girðing-
um, stjórn á grisjun skóganna frá
1920-1950, uppgræðslu með áburði og
lokun á rofabörðum með birkihrísi frá
upphafi friðunar. Þegar fyrstu girð-
ingarnar voru reistar 1924, var girð-
ingarefni flutt á hestum yfir Markar-
fljót og voru flestir staurarnir gerðir
úr járnbrautarteinum sem legið
höfðu úr Öskjuhlíð að Reykjavík-
urhöfn.
Hreinn rifjar upp að Hákon
Bjarnason, fyrrverandi skógrækt-
arstjóri, hafi sagt að ef ekkert hefði
verið að gert í friðun Þórsmerkur
hefði svæðið blásið upp að stórum
hluta og skógar eyðst að mestu. Svo
því sé haldið til hafa þá hafa Vestur-
Eyfellingar frá árinu 2012 nýtt rétt
sinn til að beita 60 tvílembum á afrétt
í Almenningum norðan Þórsmerkur.
Eldskírn í gosinu 2010
Eldskírnina fengu nýir skógar á
Þórsmerkursvæðinu í eldgosinu í
Eyjafjallajökli 2010 þegar aska
dreifðist yfir stóran hluta þeirra.
Gróður á skóglausum svæðum í nær-
liggjandi sveitum og afréttum átti í
vök að verjast vegna öskufalls og
öskufoks. Á hinn bóginn sá ekki á
skógum á Þórsmerkursvæðinu. Þvert
á móti nutu þeir góðs af öskunni sem
veitti þeim næringu.
Viðhald gönguleiða og uppbygg-
ing göngustíga á Þórsmerkursvæðinu
er nú eitt helsta verkefni Skógrækt-
arinnar þar. Svæðið er opið almenn-
ingi allan ársins hring. Þórsmerkur-
svæðið er vinsælt útivistarsvæði,
landslagið stórbrotið og fjölbreytt, og
er talið að milli 100-150 þúsund gestir
hafi komið þar árlega síðustu árin.
Mikið starf hefur verið unnið á
Þórsmörk og nágrenni síðustu ár við
gerð göngustíga fyrir styrki frá
landsáætlun um innviði ferða-
mannastaða sem og Framkvæmda-
sjóði ferðamannastaða.
100 ár friðunar og
ræktunar á Þórsmörk
Ljósmynd/Howell
Steinboginn í Stóra-Enda Miklar breytingar hafa orðið á gróðurfari á Þórsmörk Myndin til vinstri var tekin 1900,
sú til hægri 2018. Birkiskógar eru nú á um 1.400 hekturum, en friðunin fyrir 100 árum var gerð að tilstuðlan bænda.
Ljósmynd/Hreinn Óskarsson
Hreinn
Óskarsson