Morgunblaðið - 09.05.2020, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. MAÍ 2020
Þann 9. maí 1945, kl. 00:43 að
staðartíma Moskvu, var und-
irrituð yfirlýsing um skilyrð-
islausa uppgjöf Þýskalands. Þar
með var bundinn endi á föð-
urlandsstríðið mikla. Það hófst
þann 22. júní 1941 með svik-
samlegri árás þýskra nasista og
fylgiríkja þeirra á Sovétríkin, en
lauk með algerum sigri á
innrásaraðilum. Hið mikla föð-
urlandsstríð Sovétríkjanna gegn
Þýskalandi Hitlers er mikilvæg-
asti og afdrifaríkasti hluti seinni heimsstyrjald-
arinnar (1939-1945), mestu hernaðarátaka sög-
unnar.
Styrjöld þessi breytti gangi mannkynssög-
unnar, örlögum manna og pólitísku landslagi
heimsins. Sigurinn var hinu dýrasta verði
keyptur: hann kostaði milljónir mannslífa. Í
föðurlandsstríðinu mikla misstu Sovétríkin um
27 milljónir manna, en það eru 40% af öllu
manntjóni í seinni heimsstyrjöldinni. Styrjöldin
markaði spor í lífi sérhvers Sovétmanns; varla
fannst sú fjölskylda sem hafði ekki misst föður,
son, bróður eða eiginmann á vígstöðvunum.
Sérhver maður drýgði sína hetjudáð, hvort
heldur var í fremstu víglínu eða þar að baki, til
þess að sigurdagurinn mikli mætti færast nær.
Við berum mikla virðingu fyrir
framlagi bandalagsríkja okkar til
sameiginlegs sigurs á nasism-
anum. Við metum mikils framtak
Íslendinga, en þeir sigldu með
hernaðarlega mikilvægan farm til
Sovétríkjanna með Íshafs-
skipalestum frá bandalagsríkjum
okkar í stríðinu við Hitler. Þeir
stefndu þar lífi sínu í hættu því að
þýskum kúlum, sprengjum og
tundurskeytum rigndi yfir þá. Í
ágúst 2018 voru samtökin
Bræðralag skipalesta banda-
manna stofnuð í Reykjavík, en
helsti tilgangur þeirra er að varðveita minn-
inguna um skipalestirnar og sporna við fölsun á
sögu seinni heimsstyrjaldarinnar.
Í júlí 2019 andaðist María Aleksandrovna
Mitrofanova, eina rússneska konan búsett á Ís-
landi sem hafði gegnt herþjónustu í föðurlands-
stríðinu mikla. Á stríðsárunum var hún loft-
skeytamaður við herstjórnarráð Þriðju
hvítrússnesku vígstöðvanna og tók beinan þátt í
því að her Hitlers var gjörsigraður. Við minn-
umst ævi hennar og hetjudáðar af hlýjum hug.
Því miður hafa nú flestir sem tóku þátt í at-
burðum seinni heimsstyrjaldarinnar yfirgefið
þennan heim, líkt og María Mitrofanova. Það á
stóran þátt í því að skilningur núlifandi kyn-
slóða á seinni heimsstyrjöldinni hefur breyst.
Ótti mannkyns við þá ógn að þessir hörmulegu
atburðir endurtaki sig rénar dag frá degi, en
minningin um þá verður oft tilefni ýmiss konar
útlegginga og blátt áfram goðsagnasköpunar.
Í sumum löndum hefur þessi tilhneiging því
miður snúist upp í verkfæri pólitískra stund-
arhagsmuna. Til þess að ná eigin skammtíma-
markmiðum og minniháttar pólitískum ávinn-
ingi eru sumir stjórnmálamenn reiðubúnir að
endurskrifa söguna í eigin þágu – og endur-
skoða þar á meðal sögu seinni heimsstyrjald-
arinnar. Viðleitni þeirra er drifin áfram af löng-
uninni til þess að gera lítið, jafnvel ekkert, úr
framlagi Sovétríkjanna til frelsunar Evrópu og
Asíu undan fasismanum; lönguninni til þess að
leggja að jöfnu Sovétríkin og Þýskaland Hitlers
og láta þau allt að því líta út fyrir að vera sam-
sek þeim sem ollu því að stríðið braust út. Þess-
ir tilburðir allir geta ekki annað en vakið rétt-
láta reiði meðal þjóðanna sem báru á herðum
sér þyngstu byrðarnar í baráttunni við mann-
hatursstjórnarfar.
Hafa ber hugfast að kerfi alþjóðasamskipta
sem var mótað í kjölfar seinni heimsstyrjald-
arinnar, kerfið sem hefur Sameinuðu þjóðirnar
sem þungamiðju enn þann dag í dag, hefur
tryggt Evrópu og heimsbyggðinni allri 75 ára
tímabil án gjöreyðandi heimsátaka. Með tilliti
til nútíma tækniþróunar hefðu slík átök sann-
arlega haft hörmulegar afleiðingar.
„Sagnfræðileg endurskoðunarhyggja“ er
einnig hættuleg að því leyti að hún grefur und-
an undirstöðum heimsskipulags okkar tíma og
skapar jarðveg fyrir útbreiðslu nýnasískra
skoðana og útlendingahaturs. Full viðurkenn-
ing á niðurstöðum seinni heimsstyrjaldarinnar,
eins og þær settar fram í stofnsáttmála Samein-
uðu þjóðanna og öðrum alþjóðlegum gern-
ingum, þar á meðal í úrskurðum Nürnberg-
réttarhaldanna, hlýtur því að vera afdráttarlaus
skylda allra ríkja.
Nú stendur mannkyn enn á ný frammi fyrir
sameiginlegri og lífshættulegri ógn. Að þessu
sinni er það heimsfaraldur kórónuveirunnar.
Reynslan af fordæmalausri alþjóðasamvinnu á
hinum erfiðu árum seinni heimsstyrjaldarinnar
ætti að vera okkur öllum fyrirmynd dóm-
greindar og pólitísks vilja þegar aðkallandi er
að leggja ágreining til hliðar og leysa hnattræn
vandamál í sameiningu.
Eftir Anton Vasiliev » Í föðurlandsstríðinu mikla
misstu Sovétríkin um 27
milljónir manna, en það eru
40% af öllu manntjóni í seinni
heimsstyrjöldinni.
Anton Vasiliev
Höfundur er sérlegur sendiherra Rússneska
sambandsríkisins.
75 ára sigurafmæli í föðurlandsstríðinu mikla
Kvikmyndagerð á Íslandi hef-
ur ávallt einkennst af ástríðu.
Drífandi frumkvöðlar ruddu
brautina og á þeirra vinnu er nú
risin glæsileg atvinnugrein, sem
ekki aðeins styrkir menningu í
landinu og gleður hjartað heldur
býr til gott orðspor og skapar
þúsundir starfa. Þótt langt sé lið-
ið frá brautryðjandastarfi Óskars
Gíslasonar, Lofts Guðmunds-
sonar, Vigfúsar Sigurgeirssonar
og fleiri hefur heildstæð kvik-
myndastefna fyrir Ísland ekki verið mótuð hér-
lendis fyrr en nú. Vinna við gerð slíkrar stefnu
til ársins 2030 hófst á síðasta ári og er nú á loka-
metrunum. Þar birtist metnaðarfull og raunsæ
framtíðarsýn.
Af litlum neista
Kvikmyndamenning á Íslandi hefur þróast
hratt á síðustu áratugum. Neytendur hafa orðið
kröfuharðari, gæðin hafa aukist og kvikmyndað
efni sem byggist á íslenskum sögum fær sífellt
meiri dreifingu hjá alþjóðlegum streymisveitum
og miðlum.
Fyrir liggur að COVID-19-heimsfaraldurinn
hefur haft ómæld efnahagsleg áhrif um allan
heim. Þar hafa menning og listir tekið á sig
stórt högg, ekki síst vegna aðgerða sem hamla
miðlun listar og menningar. Stjórnvöld hafa
brugðist við með margvíslegum hætti, svo list-
og verðmætaskapandi fólk geti sinnt sinni köll-
un og starfi. Einn liður í því er 120 milljóna við-
bótarframlag í Kvikmyndasjóð, sem skapar
grundvöll til að setja ný og spennandi verkefni
af stað og þannig sporna við samdrætti í at-
vinnugreininni. Slíkur neisti getur haft gríð-
arleg áhrif, skapað fjárfestingu til framtíðar,
menningarauð og fjölda starfa.
Framleiðsla á vönduðu íslensku efni skilar
sér í auknum útflutningstekjum, aukinni sam-
keppnishæfni Íslands og fleiri alþjóðlegum
samstarfstækifærum. Margir ferðamenn hafa
einmitt heimsótt Ísland eingöngu vegna ein-
stakrar náttúrufegurðar og menningar sem
birtist í kvikmyndum og sjónvarpsþáttum víða
um veröld. Ávinningurinn af slíkum heimsókn-
um er mikill og samkvæmt hagtölum eru skatt-
tekjur af þeim mældar í tugum milljarða. Þegar
ferðalög milli landa verða aftur heimil munu
kvikmyndaferðalangar aftur mæta til leiks.
Upptökustaður nú og til framtíðar
Yfir 15 þúsund manns starfa við menningu,
listir og skapandi greinar á Íslandi eða tæplega
8% vinnuafls. Þar af starfa á fjórða þúsund
manns við kvikmyndagerð með einum eða öðr-
um hætti, og hefur atvinnugreinin þrefaldað
ársveltu sína á einum áratug. Stjórnvöld fjár-
festu í greininni fyrir tæpa 2 milljarða í fyrra,
auk þess sem gott endurgreiðslukerfi laðar er-
lenda framleiðendur til landsins. Endur-
greiðslur vegna framleiðslukostnaðar sveiflast
nokkuð milli ára og nam í fyrra um 1,1 milljarði
króna. Ólíkt öðrum útgjöldum fel-
ast góð tíðindi í aukinni endur-
greiðslu, því hún eykst samhliða
aukinni veltu greinarinnar – rétt
eins og hráefniskostnaður í fram-
leiðslu hækkar með aukinni vöru-
sölu. Það eru góðar fréttir, en ekki
slæmar.
Árangur Íslands í baráttunni
gegn COVID-19 hefur vakið at-
hygli víða og meðal annars náð
augum stærstu kvikmynda-
framleiðenda heims. Erlendir fjöl-
miðlar hafa m.a. greint frá því, að
sjálft Hollywood líti nú sérstaklega
til þeirra landa sem hafa haldið
faraldrinum í skefjum. Raunar er staðan sú, að
nánast öll sjónvarps- og kvikmyndaframleiðsla
hefur verið sett á ís nema í Suður-Kóreu og á Ís-
landi. Framleiðendur hafa þegar hafist handa
og nú standa yfir tökur á nýrri þáttaröð fyrir
Netflix hér á landi, undir stjórn Baltasars Kor-
máks. Þetta eru gleðitíðindi!
Fjögur markmið, tíu aðgerðir
Með fyrstu heildstæðu kvikmyndastefnunni
er vörðuð raunsæ en metnaðarfull braut sem
mun styðja við vöxt og alþjóðlega samkeppn-
ishæfni kvikmyndagerðar á Íslandi. Markmiðin
eru fjögur. Í fyrsta lagi að hlúa að kvikmynda-
menningu, styrkja íslenska tungu og efla miðl-
un menningararfs. Í öðru lagi viljum við styrkja
framleiðslu og innviði kvikmyndagerðar. Í
þriðja lagi á að efla alþjóðleg tengsl og al-
þjóðlega fjármögnun ásamt kynningu á Íslandi
sem tökustað. Og síðast en ekki síst er stefnt að
eflingu kvikmyndalæsis og kvikmyndamennt-
unar sem nái upp á háskólastig. Hverju mark-
miði kvikmyndastefnunnar fylgja tillögur að að-
gerðum, kostnaðaráætlun og ábyrgðaraðili sem
á að tryggja framkvæmd og eftirfylgni.
Rík sagnahefð Íslendinga hefur skilað okkur
hundruðum kvikmynda, heimilda- og stutt-
mynda, sjónvarpsþátta og öðru fjölbreyttu efni
á síðustu áratugum. Ísland er orðið eftirsóttur
tökustaður og sífellt fleiri alþjóðlegar stór-
myndir eru framleiddar á Íslandi. Fjárfesting í
kvikmyndagerð er ekki bara gott viðskiptatæki-
færi heldur einnig nauðsynlegt afl í mótun sam-
félagsins. Íslensk kvikmyndagerð viðheldur og
eflir íslenska tungu, leikur veigamikið hlutverk í
varðveislu menningararfsins og eflir sjálfsmynd
þjóðarinnar. Fjárfesting í þessari atvinnugrein
mun því ávallt skila okkur ríkulega til baka, á
fleiri en einn veg.
Eftir Lilju Dögg
Alfreðsdóttur
»Með fyrstu heildstæðu kvik-
myndastefnunni er vörðuð
raunsæ en metnaðarfull braut,
sem mun styðja við vöxt og al-
þjóðlega samkeppnishæfni
kvikmyndagerðar á Íslandi.
Höfundur er mennta- og menningarmálaráð-
herra.
Lilja
Alfreðsdóttir
Kvikmyndir
framtíðarinnar
Ábyrgar fiskveiðar og sjálfbær
nýting fiskistofna eru forsenda
þess að íslenskur sjávarútvegur,
og hin fjölbreytta starfsemi sem
byggir á greininni, viðhaldi stöðu
sinni í fremstu röð á heimsvísu.
Stjórnun fiskveiða á grundvelli
vísindalegrar ráðgjafar er lykil-
atriði til að tryggja þessar for-
sendur, og þannig um leið ein
meginstoð íslenskrar fisk-
veiðistjórnunar. Allar kröfur um
að ráðherra sjávarútvegsmála
heimili veiðar umfram vísindalega ráðgjöf
þarf að skoða í þessu ljósi.
Veiðar umfram ráðgjöf
Árin eftir útfærslu fiskveiðilandhelginnar
í 200 mílur árið 1976 var árlegur afli úr
helstu nytjastofnum yfirleitt talsvert um-
fram ráðgjöf vísindamanna. Undanfarna
fjóra áratugi hefur stjórnkerfi fiskveiða ver-
ið að mótast og Íslendingum auðnast að
byggja ákvarðanir um heildarafla á vísinda-
legri ráðgjöf og þannig stuðlað að sjálf-
bærum veiðum. Þrátt fyrir þetta geymir
sagan margvíslegar kröfur um að ráðherra
sjávarútvegsmála heimili veiðar umfram
vísindalega ráðgjöf. Undanfarið misseri
hafa tvær slíkar hugmyndir verið settar
fram. Annars vegar komu fram hugmyndir í
byrjun þessa árs um að gefa út lágmarks-
kvóta í loðnu, þrátt fyrir að Hafrann-
sóknastofnun teldi ekki forsendur fyrir
slíku. Hins vegar hafa slíkar hugmyndir, og
í sumum tilvikum kröfur, verið settar fram
vegna veiða á grásleppu á þessu fisk-
veiðiári, en þær veiðar voru stöðvaðar ný-
verið þar sem fyrirséð var að afli myndi
fljótlega nálgast ráðgjöf Hafrannsókna-
stofnunar um heildarafla. Hagsmunaaðilar
og þingmenn hafa á undanförnum dögum
komið fram og gert kröfu um að ráðgjöfin
verði endurskoðuð svo hægt verði að auka
aflann. Þeirri kröfu hefur Hafrann-
sóknastofnun þegar svarað, bæði fyrir og
eftir að ákvörðun var tekin um að stöðva
veiðar. Í málflutningi stofnunarinnar hefur
komið fram að ekki séu forsendur til að
endurskoða ráðgjöfina. Þrátt fyrir þessa
skýru afstöðu hafa komið fram kröfur um
að það þurfi samt að hækka heildarafla –
þvert á vísindalega ráðgjöf. Slíkur málflutn-
ingur er að mínu mati óábyrgur.
Í báðum þessum málum hef ég farið yfir
þær hugmyndir sem fram hafa komið. Tekið
þær til skoðunar í mínu ráðuneyti og kallað
eftir sjónarmiðum Hafrannsóknastofnunar.
Mín niðurstaða hefur á endanum verið að
fylgja þeirri vísindalegu ráðgjöf sem sett
hefur verið fram. Til grundvallar þeim
ákvörðunum liggja þau
sjónarmið sem ég rakti hér að
framan, þ.e. að það sé í hinu
stóra samhengi mikilvægast
að standa vörð um þá meg-
inreglu að við stjórnum fisk-
veiðum okkar á grundvelli
vísindalegrar ráðgjafar og
tryggjum þannig sjálfbærar
fiskveiðar. Um leið er með því
verið að gæta að þeim al-
þjóðlegu vottunum sem skipta
íslenskan sjávarútveg miklu
máli.
Að því sögðu er ég sam-
mála þeirri gagnrýni að það sé lítil sann-
girni í að sumir grásleppusjómenn fái
nokkra daga en aðrir fái 30 eða 40 daga.
Þetta er hins vegar fylgifiskur þess að haga
veiðum með þessum hætti.
Vísindin þurfa aðhald
Að mörgu leyti hefur verið jákvætt að fá
þessar hugmyndir fram enda er samstaða,
eða að minnsta kosti sameiginlegur skiln-
ingur, um hina vísindalegu ráðgjöf mikilvæg
fyrir alla sem koma að íslenskum sjávar-
útvegi, ekki hvað síst Hafrannsóknastofnun.
Í því samhengi má ekki gleyma því að sjálf
vísindin ganga jú ekki síst út á að kynda
undir neistum efans og útiloka aldrei að ný
þekking verði til þess að aðlaga þurfi fyrri
kenningar nýrri vitneskju eða að þeim verði
jafnvel kollvarpað. Það er því beinlínis
nauðsynlegt að fá fram gagnrýni og aðhald
á hina vísindalegu ráðgjöf.
Varðandi næstu grásleppuvertíð hef ég
beint þeim tilmælum til Hafrannsóknastofn-
unar að farið verði yfir, í samráði við sjó-
menn, öll þau gögn sem liggja til grundvall-
ar ráðgjöfinni. Meðal annars til að endur-
meta eldri aflatölur og skoða möguleika og
forsendur fyrir aflaráðgjöf.
Burðarás
Með því að standa vörð um hina vís-
indalegu ráðgjöf er um leið verið að stuðla
að því að íslenskur sjávarútvegur verði
áfram burðarás í atvinnulífi Íslendinga og
verðmætasköpun þjóðarinnar. Hér eru því
ekki einungis í húfi hagsmunir fyrirtækja
eða sjómanna, heldur samfélagsins alls.
Eftir Kristján Þór
Júlíusson
» Stjórnun fiskveiða á grund-
velli vísindalegrar ráð-
gjafar er lykilatriði til að
tryggja ábyrgar og sjálfbærar
fiskveiðar.
Kristján Þór
Júlíusson
Höfundur er sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðherra.
Vísindaleg ráðgjöf er
ein meginstoð íslenskrar
fiskveiðistjórnunar