Morgunblaðið - 17.06.2020, Blaðsíða 44

44 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 2020
Bjarni heitinn
Benediktsson, fyrr-
verandi formaður
Sjálfstæðisflokksins
og einn ástsælasti for-
sætisráðherra Ís-
lands, ritaði áhuga-
verða grein um Gamla
sáttmála í 1. tölubl.
Tímarits lögfræðinga
1962. Lokaorð Bjarna
í þeirri grein lýsa vel
þeim tilfinningum sem við flokks-
menn Sjálfstæðisflokksins berum til
sjálfstæðisbaráttunnar og í fram-
haldinu stofnunar og síðar varð-
veislu lýðveldisins.
Við vitum ekki, hvernig viðraði á
Þingvöllum 1262 þegar Íslendingar
sóru Hákoni konungi land og þegna,
en við vitum, að þaðan í frá og til 17.
júní 1944 gengu margir daprir og
dimmir dagar yfir þetta land. Við
viljum engan ásaka fyrir það, sem
fyrir löngu er liðið, heldur skulum
við gæta þess, að aldrei aftur skap-
ist hér á landi það ástand, sem neytt
geti nokkurn Íslending til að feta í
þau fótspor, sem mörkuð voru á
Þingvöllum 1262 og í Kópavogi
1662. Því að vissulega er það rétt,
sem Tómas segir í sínu ágæta kvæði
Að Ásthildarmýri:
„– gæt þess að sagan oss dæmir
til feigðar þá fyrst, er frelsi og rétti
vors lands stendur ógn af oss sjálf-
um.“
Flokkur um sjálfstæði
Sjálfstæðisflokkurinn varð strax
við stofnun öflugasta stjórnmálaafl
landsins. Með stofnuninni voru út-
sjónarsamir stjórnmálamenn sam-
einaðir undir einu merki til að fylgja
eftir sjálfstæðisbaráttunni á þessum
lokametrum hennar. Frelsið og
sjálfsvirðingin var í sjónmáli.
Ástæðan fyrir því að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur verið burðarstoð
íslenskra stjórnmála og raunveru-
lega það einstaka sameiningarafl
sem hefur komið í veg fyrir póli-
tíska upplausn felst í því að for-
ystumenn flokksins hafa í gegnum
tíðina gert sér fulla grein fyrir því
að flokkurinn var stofnaður um
ófrávíkjanlega og óumsemjanlega
kröfu um frjálsa þjóð í frjálsu landi.
Með því er átt við að
það sé frumskylda full-
trúa flokksins að halda
vörð um lýðveldið.
Jafnframt má sjá í ræð-
um, ritum og verkum
þeirra sem stýrðu
flokknum í gegnum
mikla sigurgöngu
órjúfanleg tengsl við
varðveislustefnuna og
þá sameiginlegu sýn að
það mætti aldrei ger-
ast, hvað þá í einhvers
lags skammsýnis- eða
meðvirknikasti, að landsmenn
myndu glata gersemum sínum eða
fullveldi. Á Íslandi býr mjög fámenn
og friðsöm þjóð, með mjög mikla
sögu, sérstakar náttúruauðlindir og
einstakt tungumál. Tilfinningar
landsmanna til ættjarðarinnar og
varðveislu hinna viðkvæmu auðlinda
og þjóðareinkenna rista djúpt. Sam-
stöðumáttur þjóðarinnar ber því
vitni þegar hætta steðjar að.
Vitundarvakning vegna veiru
Sú vitundarvakning að við sem
þjóð þurfum að standa á eigin fót-
um, fara vel með landið okkar og
verja það og forða undan hvers lags
ásælni er líklega mikilvægasti lær-
dómur síðastliðinna missera og ber
að halda til haga. Fyrir veiruna voru
ekki allir sammála um mikilvægi
þess að matvælaframleiðsla væri á
okkar höndum. Nú vita flestir að
smaladrengurinn er einnig hetja og
það er öryggismál að köll hans
þagni aldrei. Fyrir veiruna var talið
eðlilegt að framleiðsla mikilvægra
lækningatækja og forefna lyfja færi
fram í Austurlöndum fjær. Nú er
það á flestra vitorði að upp geta
komið vandræði sem hamla örum og
þ.a.l. óþægilega viðkvæmum vöru-
flutningum. Jafnvel einstök stjórn-
valdsfyrirmæli virðast hafa vald til
að stöðva framleiðslu á sumum
svæðum. Fyrir veiruna voru jafn-
framt raddir á lofti sem gáfu það til
kynna að grundvöllur þjóðríkja væri
brostinn. Aðdáunarverð fórnfýsi og
samheldni bendir til annars og þeg-
ar sagnfræðingar gera upp þessa
tíma verður horft til baka með
stolti. Miðað við höfðatölu fengum
við Íslendingar töluvert magn smit-
aðra á stuttum tíma en séu tölurnar
yfirfærðar á Bandaríkin jafngilda
tæplega tvö þúsund smit hér tveim-
ur milljónum smita þar.
Með samheldni tókst að bjarga
lífum og koma í veg fyrir að ástand-
ið varaði óþarflega lengi með tilfall-
andi sorg, missi og enn frekari efna-
hagsósköpum. Ekki allar þjóðir
voru tilbúnar í slíkt; sumar frænd-
þjóðirnar vildu ekki einu sinni fórna
skemmtanahaldi, drykkjuskap og
öðrum ósóma sem ætti ekki einu
sinni að vera til umræðu á tímum
þegar farsótt sem þessi tekur lífið
og heilsuna af fólki.
Í raun öxluðu allir ábyrgð hér-
lendis. Þjóðin stóð þétt saman og
sýndi það og sannaði að á Íslandi er
enn sama sterka fjölskyldan og fór
saman í gegnum móðuharðindin,
sjálfstæðisbaráttuna og þorskastríð-
in. Stétt með stétt var eitt sinn sagt
um samstöðu allra stétta og allra
þegna. Þær undantekningar sem
fjölmiðlar reyndu að grafa upp voru
mjög fáar. Ekki einu sinni prómill af
menginu. Flest fyrirtæki og stofn-
anir bjuggu vel um sinn mannafla
og er ekki hægt að þakka nægilega
fyrir. Starfsmenn gerðu það einnig
og fórnuðu í mörgum tilfellum hluta
af heimili fyrir vinnuaðstöðu. Börn
keyptu inn fyrir foreldra sína og
stilltu ferðum í hóf. Menn virtu
nándarmörk, biðu rólegir í bið-
röðum, sýndu ástandinu skilning og
settu í forgang það sem Hannes
Hafstein orti svo fallega um í ljóð-
inu Aldamótin:
Starfið er margt, en eitt er bræðra
bandið,
boðorðið, hvar sem þér í fylking
standið,
hvernig sem stríðið þá og þá er
blandið,
það er: Að elska, byggja og treysta á
landið.
Varðveisla lýðveldisins
Eftir Viðar
Guðjohnsen
Viðar H. Guðjohnsen
» Tilfinningar lands-
manna til ættjarð-
arinnar og varðveislu
hinna viðkvæmu auð-
linda og þjóðareinkenna
rista djúpt.
Höfundur er lyfjafræðingur og situr í
stjórn Félags sjálfstæðismanna um
fullveldismál.
Snemmsumars, þeg-
ar dagur er hvað
lengstur, rennur árleg-
ur þjóðhátíðardagur
okkar upp – að venju.
Hann er einn af föstu
punktunum í dagatal-
inu eins og hinir sem
einnig minna okkur á
kaflaskil í sögu og tíma,
t.d. verkalýðsbaráttu,
sumarkomu, maka okk-
ar, framliðna svo og fæðingu og
dauða Jesú Krists.
Sjálfstæð þjóð í frjálsu landi
Árið 1944 náði íslensk þjóð end-
anlegu og fullu frelsi eftir langa
sjálfstæðisbaráttu sem oftast er
tengd nafni Jóns Sigurðssonar, for-
seta Kaupmannahafnardeildar Bók-
menntafélagsins, og hlaut af því við-
urnefnið forseti.
Frelsi og lýðræði er ekki sjálf-
gefið og því er auðvelt að glata, það
heyrum við og sjáum oft í fréttum.
Hver kannast ekki við t.d. Úganda,
en þar tók tók Idi Amin sér alræð-
isvald og kúgaði þjóð sína með
hörku. Sama gerðist í Simbabve,
sem áður hét Ródesía, en þar komst
Mugabe til valda og hélt þeim af
grimmd hátt í fjóra áratugi. Bæði
þessi lönd voru áður nýlendur, rétt
eins og Ísland var nýlenda Dan-
merkur. Einnig má nefna Ceau-
sescu í Rúmeníu og Franco á Spáni.
Þá eru nokkur lönd þar sem ráða-
menn hafa knúið fram lagabreyt-
ingar sem gera þeim kleift að sitja
að völdum eins lengi og þeir vilja.
Með frelsi frá Danmörku er þann-
ig alls ekki tryggt varanlegt frelsi –
eða lýðræði á Íslandi. Hvort tveggja
getur glatast á skömmum tíma, t.d.
gegnum stjórnmál, samninga,
þvinganir, blekkingar, fjármagn eða
hervald – með eða án stuðnings ís-
lenskra stjórnvalda eða lands-
manna. Skemmst er að minnast
snarpra deilna hér um EES-
orkupakka 3 fyrir u.þ.b. ári sem nú
þegar bindur hendur okkar varð-
andi sölu rafmagns um streng úr
landi. Þar er undir bæði söluverð,
magn framleiðslu og rafmagnsverð
á Íslandi. Svipað mun vera á ferð-
inni varðandi vatnið okkar í orku-
pakka 4 – sem eftir er að taka af-
stöðu til.
Fleira mætti nefna en niður-
staðan er sú sama og hjá gömlu ný-
lenduveldunum sem tóku dýra
málma, matvöru og ýmsan varning
og fluttu til síns heima. Ísland gæti
orðið fátæk hráefnanýlenda. Auðvit-
að viljum við ekki að þannig fari.
Þetta er hins vegar nauðsynlegt að
meta áður en illa fer.
Vel færi á að framtíðin væri of-
arlega í huga okkar í dag – og raun-
ar alltaf.
Hvernig þjóðfélag viljum við?
Sem frjáls þjóð í eigin landi get-
um við byggt upp þjóðfélag sem
tryggir öllum öryggi, réttlæti og
jöfn tækifæri í lífinu. Þjóðfélag sem
hlúir að hverjum einstaklingi eins
hann þarf – og vill – á hverjum tíma,
allt frá vöggu til grafar. Ennfremur,
hugsað til afkomenda okkar, reynt
að tryggja að arfleifð þeirra verði
ekki sviðin jörð, fisklaust haf, brotn-
ir innviðir og land rúið
náttúruauðlindum,
fegurð og friði.
Er þjóðfélagið okk-
ar þannig núna? Nei,
því miður ekki. Ekki
meðan græðgi stýrir
fólki og mótar lífs-
gildin. Ekki meðan
sumir skammta sér
mánaðarlaun sem
nema árslaunum hinna
„lægra settu“ og fá-
tækir og aldraðir lifa
við hungurmörk.
Ekki meðan þunglyndi, sjálfsvíg
og ofbeldi – sem oft leiðir af fíkni-
efnaneyslu, ofdrykkju og annarri
fíkn – veldur ónefndu tjóni og harmi
um allt þjóðfélagið.
Mörgum kann að þykja að höf-
undur sé kominn út fyrir efni dags-
ins. Svo vön erum við því að pistill
þjóðhátíðardagsins fjalli um sjálf-
stæðisbaráttuna, Jón Sigurðsson og
félaga hans, fegurð landsins, glæsi-
leika fjallkonunnar, og auðvitað
gjörvileika æsku landsins, kjósenda
framtíðarinnar.
Allt er þetta rétt og stendur fylli-
lega fyrir sínu. En, því miður; undir
þessari fallegu ábreiðu fagurrar
orðræðu vaxa vandamálin og harm-
urinn eykst.
Góðu fréttirnar
Thomas Jefferson, þriðji forseti
Bandaríkjanna, komst einhvern
veginn svo að orði: Þjóð sem telur
að hún geti lifað hamingjusöm og
frjáls við lýðræði án þess að gera
neitt til þess lætur sig dreyma um
það sem aldrei var og aldrei verður.
M.ö.o.: Ef þjóð heldur ekki vöku
sinni, stendur ekki vörð um það
þjóðfélag sem hún vill byggja og
veitir þeim aðhald sem stjórna – þá
rætist draumurinn ekki.
Alltaf munu einhverjir telja hag
sínum betur borgið með því að fara
eigin leiðir – á kostnað meðborgara
sinna ef nauðsyn krefur.
Góðu fréttirnar eru hins vegar
þær fyrir okkur Íslendinga að hér
er ekkert að sem ekki er hægt að
laga. Landið okkar er enn fagurt og
gjafmilt. Lega þess hefur kosti sem
ekki verða af okkur teknir. Þjóðin
er fróð og góð og hefur oft sýnt að
við getum staðið þétt saman um það
sem máli skiptir.
Látum 17. júní 2020 verða daginn
sem við litum í eigin barm og
ákváðum – hver eftir sinni getu – að
halda sjálfstæðisbaráttunni áfram,
því enn er að okkur sótt.
Kæru landar mínir, þetta er okk-
ar dagur. Til hamingju!
17. júní 2020
Eftir Baldur
Ágústsson
Baldur
Ágústsson
»Ef þjóð heldur ekki
vöku sinni, stendur
ekki vörð um það þjóð-
félag sem hún vill
byggja og veitir þeim
aðhald sem stjórna, þá
rætist draumurinn
ekki.
Höfundur er fv. forstjóri, flugumferð-
arstjóri og forsetaframbjóðandi 2004
bagustsson@mac.com
baldur@landsmenn.is
Það eru senn 150
ár síðan Christian
IX Danakóngur kom
með stjórnarskrá
yfir hafið 1874.
Mönnum fannst
ómögulegt að Jón
Sigurðsson [1811-
1879] skyggði á
kónginn svo ómögu-
legt var að Jón Sig-
urðsson yrði á sama
tíma í landinu. Jón forseti mótaði
frelsisbaráttu þjóðar sinnar, var
elskaður af þjóð sinni. Hann var
ekki boðinn á Þingvöll 1874. Það
var ekki stórmannlegt.
Í fyrstu grein í
fyrsta tölublaði Nýrra
félagsrita 1841 fjallar
Jón forseti um trúaraf-
stöðu sína þegar hann
leggur til að stofnaður
verði Prestaskóli á Ís-
landi. Jón forseti ritaði
meðal annars:
„Siðferðið hefir á
öllum öldum farið eptir
trúnni; hafi trúin verið
dauf, þekkingin á guði
óljós og þánkarnir ekki
stöðugir á hinu æðra, þá hefir og
siðferði manna verið að því skapi;
sjálfselskan hefir ráðið mestu, al-
mennings gagn hefir legið flestum
í léttu rúmi, trygð og staðfesta
manna á millum hefir verið mjög
lítil, og alls konar lestir hafa
smeygt sér inn.
Hafi trúin verið sterk, og menn
haldið huganum fast við hið guð-
lega, og hafi þekkingin á því verið
skír, þá hefir og siðferði manna
látið í ljósi ávöxtu trúnni sam-
boðna: menn hafa þá skoðað hvorr
annan eins og borgara í hinu æðra
ríki, elskað hvorr annan, og allra
sameiginlegt gagn og sómi hefir
verið hið fremsta, er hverr ein-
stakur hefir kappkostað að efla og
framkvæma. Að trú og siðir hljóti
þannig að fara saman, liggur
einnig í eðli þeirra. Þegar þánk-
inn vaknar um þann, er hefir
skapað alla hluti og stjórnar öllu,
og þegar þessi þánki verðir skír-
ari og skírari, þá kemur einnig
upp í hugskoti mannsins sannfær-
ing um þann vilja skaparans sé
það lögmál er hann er skyldugur
að hlýða. Hann metur þá allar
sínar athafnir eptir því, hvort sem
þær eru samkvæmar þessum vilja
eður ekki. Það er því að líkindum
að siðferði mannsins verði því
betra, sem þekking hans á guði er
skírari og trúin sterkari, og þegar
svo er, þá er óhætt að kveða svo
að orði, að siðferði fari eptir
trúnni.“
Nú geta menn spurt sig hvort
pólitíkin fari að ráðum Jóns for-
seta. Upplýsa skólar landsins
börnin um Drottin; líf og starf
frelsarans frá Nazaret? Gerir
pólitíkin eitthvað með ráð mesta
jöfurs Íslandssögunnar? Þá skoð-
un Jóns forseta að siðferði
mannsins sé því betra sem þekk-
ing á Guði sé skírari? Núverandi
pólitík gengur út á að menn viti
sem minnst. Er það ekki alveg
stórmerkilegt?
Jón forseti, trú og siðferði
Eftir Hall
Hallsson » Siðferði mannsins er
því betra sem þekk-
ing á Guði er skírari.
Hallur Hallsson
Höfundur er fréttamaður
og sagnfræðingur.
h.hallsson@simnet.is
Nú þegar sameining útibúa Lands-
bankans í Vesturbæ og Miðbæ hefur
orðið að veruleika, og öllum virðist
vel líka, þá velti ég því fyrir mér,
hvernig stóð á því, að heilsugæslu-
stöðin hér í Vesturbænum var ekki
heldur sameinuð stöðinni í Mið-
bænum frekar en þeirri úti á Sel-
tjarnarnesi, þar sem það er miklu
hagstæðara fyrir okkur Vest-
urbæinga sunnan Hringbrautar að
fara niður á Vesturgötuna til að hitta
okkar lækni en að fara út á Seltjarn-
arnes til þess, enda miklu styttra,
a.m.k. fyrir okkur, sem búum við
Hringbrautina og nálægar götur, að
fara niður á Vesturgötu en út á Nes.
Það hefði því verið miklu meiri hag-
ræðing í því að sameina þessar tvær
heilsugæslustöðvar en hafa þetta
eins og nú er. Ég vona, að það geti
einhvern tíma orðið af slíkri samein-
ingu.
Guðbjörg Snót Jónsdóttir
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Heilsugæsla Ekki er gott að þurfa
að fara langt frá heimili til að kom-
ast á heilsugæslustöð.
Um sameiningar útibúa og heilsugæslustöðva