Morgunblaðið - 08.08.2020, Síða 44

44 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. ÁGÚST 2020
Sálfræðitryllirinn Það semfönnin felur eftir Carin Ger-hardsen er að sumu leytióvenjuleg spennusaga, en
um leið athyglisverð, því hún sýnir að
hliðarspor, hversu einföld sem þau
geta virst vera, þótt þau séu það ekki
endilega og alls ekki í augum þeirra
sem gera skýran mun á réttu og
röngu, geta haft geigvænlegar afleið-
ingar.
Mannlegt eðli er eilíft rannsóknar-
efni og framkvæmdir og viðbrögð
fólks í ákveðnum aðstæðum eru óút-
reiknanleg. Sé
ekki brugðist
„rétt“ við getur
ákvörðunin nagað
viðkomandi inn að
beini með öllu því
sem því fylgir, en
hún getur líka
sannfært þann,
sem í hlut á, að
hún hafi verið það
eina skynsama í
stöðunni, þótt hún hafi ekki endilega
verið „rétt“. Hvernig eftirleikurinn
verður kemur síðan í ljós, jafnvel í
kjölfar óbættra sjálfsásakana og
eyðileggingar.
Carin Gerhardsen leikur sér að
þessari sviðsmynd í fyrrnefndri
glæpasögu. Forboðið ástarsamband í
bænum Visby á sænsku eyjunni Got-
landi snýr við mörgum ólíkum stein-
um og eftir því sem tíminn líður verð-
ur ástandið stöðugt verra. Það sem
virtist hafa byrjað sem saklaust dað-
ur hefur ekki aðeins leitt til aukinnar
lygi, sektarkenndar og þaðan af
verra heldur vakið upp aðra og síður
betri drauga auk þess sem ásakanir
og aðdróttanir fá byr undir báða
vængi eftir því sem afbrotin verða al-
varlegri.
Sagan er skemmtilega skrifuð og
vel útfærð, spennandi og raunsæ á
margan hátt. Lesandinn fær innsýn í
misjafnar persónur sem eiga þó ým-
islegt sameiginlegt, hvort sem þeim
líkar betur eða verr. Eftir því sem á
líður tengjast þær, en með ólíkum
hætti. Engu að síður er sem einhver
ósýnilegur þráður dragi þær í sömu
átt, hvort sem þær vilja það eða ekki,
en hún hentar þeim ekki öllum og
það dregur dilk á eftir sér.
Sú saga gekk í bæ hérlendis að
þegar lögreglumaður kom á vett-
vang, þar sem innbrot hafði átt sér
stað, hafi hann séð átekna gosflösku,
tekið hana upp, strokið hana á alla
kanta með berum höndum og sagt að
brotamaðurinn kæmist ekki langt,
því hann hefði skilið eftir fingraför á
flöskunni. Þetta rifjaðist upp við lest-
ur Þess sem fönnin felur, þegar lög-
reglan tekur ekki mark á frásögn
ógæfufólks. Hins vegar er það
óvenjuskarpt af dagdrykkjufólki að
vera og á sinn þátt í því að alvarleg-
ustu mál verða til lykta leidd.
Hliðarspor Sálfræðitryllir Carin
Gerhardsen sýnir að hliðarspor,
hversu einföld sem þau geta virst
vera, þótt þau séu það ekki endilega
og alls ekki í augum þeirra sem
gera skýran mun á réttu og röngu,
geta haft geigvænlegar afleiðingar.
Spilað á tilfinningar
Spennusaga
Það sem fönnin felur bbbmn
Eftir Carin Gerhardsen.
Sigurður Þór Salvarsson íslenskaði.
Sögur útgáfa 2020. Kilja. 367 bls.
STEINÞÓR
GUÐBJARTSSON
BÆKUR
Íverki Sofiu Lundberg, Hálfuhjarta, í ágætri þýðingu Sig-urðar Þórs Salvarssonar, seg-ir frá áhugaverðri ævi sögu-
persónunnar Elínar. Í verkinu fylgir
lesandinn henni á tveimur æviskeið-
um. Æska og unglingsár Elínar á
Gotlandi í Svíþjóð kallast á við líf
hennar þrjátíu árum síðar í New
York.
Á Gotlandi býr
Elín við fátækt
og erfiðar heim-
ilisaðstæður, en
hún á góða vini,
bæði jafnaldra og
fullorðna. Lífið í
New York virðist
hins vegar full-
komið á yfirborð-
inu og eins ólíkt
uppvextinum á Gotlandi og hugsast
getur. Þá er hún orðin frægur ljós-
myndari, gift góðum manni og á
með honum dásamlega sautján ára
dóttur. En ekki er allt sem sýnist.
Elín hefur ýmislegt að fela og gerir
allt sem í hennar valdi stendur til að
halda uppi glæsilegri ímynd sinni.
Þegar Elínu berst bréf frá æskuvini
fer hún hins vegar að missa tökin.
Lundberg tekst vel að byggja
upp spennu í verki sínu með smá-
vægilegum vísbendingum sem
vekja forvitni. Þannig tekst höfund-
inum að halda manni við efnið sög-
una á enda. Stærsta spurningin
sem lesandinn vill fá svarað er
hvernig hin tíu ára Elín frá Got-
landi varð frægur ljósmyndari í
New York. Þá sérstaklega hvaða
atburðir urði til þess að hún sleit öll
tengsl við æskuslóðirnar og fólkið
sitt þar.
Sá hluti verksins sem gerist á
Gotlandi er mun betur heppnaður
en sá sem gerist í New York. Þar er
söguhetjan Elín áhugaverðari og
glímu hennar við erfiðar aðstæður í
uppvextinum vandlega lýst. Sú frá-
sögn er marglaga og að öllu leyti
áhrifameiri en lýsingin á fullorðins-
árunum.
Hin fullorðna Elín er hins vegar
ekki sérlega skemmtilegt persóna og
líf hennar nokkuð óáhugavert en það
er vissulega með ráðum gert. Mynd-
in sem dregin er upp af lífinu í New
York er nokkuð raunsæ og þegar lit-
ið er á heildarmyndina gengur þessi
framsetning upp.
Þótt fullorðna Elín sé hálfóþolandi
persóna er hún umkringd auka-
persónum sem auðvelt er að þykja
vænt um. Þær eru þó margar hverj-
ar nokkuð einfaldar, yfirborðs-
kenndar og hver annarri líkar. Aðrar
eru betur skapaðar, sérstaklega
móðir Elínar og dóttir.
Sagan er vel skrifuð ef frá eru tal-
in óþarflega dramatísk samtöl sem
draga úr trúverðugleika frásagn-
arinnar. Þau eru áberandi þegar
síga fer á seinni hluta verksins. Þau
hefðu sómt sér vel í rómantískri
dramamynd enda minnti verkið,
þegar líða fór á, á handrit að klisju-
legri kvikmynd.
Lundberg hefði heldur átt að leyfa
efnivið verksins að standa fyrir sínu.
Verkið sýnir nefnilega skýrt hvað
stirð samskipti og samskiptaleysi
getur haft afdrifaríkar afleiðingar og
eins hve djúðstæð áhrif sektarkennd
getur haft á mann. Lundberg dregur
auk þess fram þau áhrif sem orð og
gjörðir fullorðinna geta haft á börn
og gerir vel.
Í stuttu máli sagt er hugmyndin
að verkinu góð og umfjöllunarefnið
umhugsunarvert en framsetninguna
hefði mátt slípa til.
Ljósmynd/Viktor Fremling
Dramatík „Sagan er vel skrifuð ef frá eru talin óþarflega dramatísk samtöl sem draga úr trúverðugleika frásagn-
arinnar. Þau eru áberandi þegar síga fer á seinni hluta verksins,“ skrifar gagnrýnandi um bók Sofiu Lundberg.
Samskiptaleysi
og sektarkennd
Skáldsaga
Hálft hjarta bbbnn
Eftir Sofiu Lundberg.
Sigurður Þór Salvarsson þýddi.
Veröld, 2020. Kilja, 391 bls.
RAGNHEIÐUR
BIRGISDÓTTIR
BÆKUR
Austurrískur karlmaður hélt á dög-
unum upp á fimmtugsafmælið með
ferð til Norður-Ítalíu. Þar heimsótti
hann meðal annars Gypsotheca-
safnið í Possagno þar sem varð-
veittar eru og sýndar gifsútgáfur
myndhöggvarans Antonios Canova
(1757-1822), sem rómaðar marm-
aramyndir hans voru síðan höggn-
ar eftir. Skömmu eftir að sá aust-
urríski hélt ferð áfram tóku verðir í
safninu eftir því að þrjár tær höfðu
brotnað af einu þekktasta verki
Canova, myndinni sem hann gerði
af Pauline, systur Napóleons, árið
1805, en marmaragerðin er í Gall-
eria Borghese í Róm.
Upptökur úr eftirlitsmynda-
vélum sýna hvar safngesturinn sest
ofan á fætur gifsstyttunnar meðan
kona tekur af honum mynd.
Þar sem gestir höfðu þurft að
skrá sig inn í safnið, vegna veiru-
faraldursins, tókst að hafa uppi á
þeim sem olli skemmdunum og
reyndist það vera Austurríkismað-
urinn. Hann hefur sent frá sér af-
sökunarbeiðni og viðurkennir að
hafa sest á styttuna en fullyrðir að
hann hafi ekki tekið eftir því að
tærnar hafi brotnað af. Ekki er víst
að afsökunarbeiðnin dugi, þar sem
maðurinn verður mögulega kærður
fyrir skemmdarverk.
Braut tærnar af
systur Napóleons
Styttan Fótur Pauline Bonaparte, sem
tærnar voru brotnar af.
Skemmtilegt
að skafa