Morgunblaðið - 19.08.2020, Qupperneq 12

BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Samkvæmt yfirlitiNáttúrufræðistofnunar, NÍ,voru 2.226 hrafnar veiddirhérlendis árið 2018 og það
ár voru 5.132 svartbakar veiddir.
Hvorki svartbakur né hrafn eru
veiddir til matar, eingöngu er um að
ræða veiðar til þess að verjast eða
koma í veg fyrir hugsanlegt tjón af
völdum þessara tegunda. Veiðar á
þessum tegundum hafa dregist sam-
an á síðustu árum og það sama á við
um fleiri tegundir sem voru á válista
árið 2000. Þetta er meðal þess sem
fram kemur í svari Guðmundar Inga
Guðbrandssonar, umhverfis- og auð-
lindaráðherra, við fyrirspurn á Al-
þingi frá Ágústi Ólafi Ágústssyni um
veiðar á fuglum á válistum.
Válisti fyrir fugla var fyrst gef-
inn út af Náttúrufræðistofnun árið
2000 en þá voru metnar 32 tegundir
fugla á válistann. Flestar vegna lít-
illar stofnstærðar eða takmarkaðrar
útbreiðslu en nokkrar vegna fækk-
unar í stofni yfir ákveðið tímabil.
Á válistanum frá 2000 voru fimm
tegundir fugla sem heimilt var að
veiða taldar í einhverri hættu, þ.e.
svartbakur, hrafn, helsingi, stuttnefja
og grágæs. Staða rjúpunnar var síðan
skoðuð 2004 og var hún þá metin í
yfirvofandi hættu vegna fækkunar í
stofninum og var í kjölfarið bætt á
listann. Við endurskoðun fuglaválista
NÍ 2018 var 91 tegund metin, þar af
voru 49 tegundir greindar í mismikilli
hættu. Tíu tegundir sem voru á vá-
listanum árið 2000 eru ekki lengur á
listanum og af þeim eru tvær veiði-
tegundir, grágæs og helsingi.
Þar sem aðgengilegar veiðitölur
ná aðeins fram til 2018 er í svarinu
notast við gögn úr veiðiskýrslum frá
Umhverfisstofnun fyrir árin 2009-
2018 fyrir tegundirnar fimm á válist-
anum frá 2000, ásamt rjúpunni.
Veiði þeirra sex fuglategunda
sem voru á válista árið 2000 hefur far-
ið heldur minnkandi frá 2009, nema
veiði á helsingja sem hefur aukist.
Helsingi er ekki lengur á válista og
hefur stofninn hérlendis vaxið á sein-
ustu árum. Grágæs hefur heldur ekki
verið á válista frá 2018, en veiði á
henni hefur verið sveiflukennd eins
og sjá má á meðfylgjandi töflu um
veiðar á nokkrum tegundum. Fram
kemur í svari umhverfisráðherra að
talningar undanfarin ár bendi til
minnkandi stofnstærðar grágæsa eft-
ir að hafa verið stöðug um árabil.
Veruleg breyting á válista
Endurskoðun Náttúrufræði-
stofnunar á válista fugla árið 2018
leiddi til verulegra breytinga á válist-
anum, m.a. með tilliti til þeirra teg-
unda sem heimilt hefur verið að veiða
hér á landi. Á válistanum 2018 eru ell-
efu nýjar veiðitegundir metnar vera í
hættu eða í yfirvofandi hættu, allar
vegna minnkandi stofna. Þetta eru
álka, duggönd, fýll, hávella, kjói,
langvía, lundi, rita, silfurmáfur, súla
og toppskarfur, auk þess sem breyt-
ing varð á hættuflokki svartbaks,
hrafns, stuttnefju og rjúpu.
Lundi er samkvæmt válistanum
metinn í bráðri hættu, en 25.675 lund-
ar voru veiddir 2018. Duggönd er
metin í hættu og voru 123 duggendur
veiddar 2018. Stuttnefja er einnig
metin í hættu og voru 1.600 slíkar
veiddar 2018, það ár voru veiddar
8.596 langvíur, en sá stofn er talinn í
nokkurri hættu, tæplega 50 þúsund
rjúpur voru veiddar en rjúpan er
metin í yfirvofandi hættu og í þeim
flokki er álka einnig, en af þeirri teg-
und voru veiddir 5.052 fuglar 2018,
svo nokkur dæmi séu nefnd. Í svarinu
er ekki að finna upplýsingar um þró-
un veiða á öllum þessum tegundum
síðasta áratug.
Lögin í endurskoðun
Samkvæmt lögum um vernd,
friðun og veiðar á villtum fuglum og
villtum spendýrum eru allar tegundir
fugla og landspendýra friðaðar. Ráð-
herra getur með reglugerð aflétt frið-
un tiltekinna tegunda fugla á til-
teknum tímum að því tilskildu að
stofn tegundarinnar sé sjálfbær og
geti staðið undir veiðum og nýtingu.
Með reglugerð frá 1994 var friðun af-
létt af 29 tegundum fugla en síðan
hefur hún verið felld úr gildi fyrir
blesgæs og teistu. Aflétting friðunar
er almenn og gildir fyrir alla þá sem
hafa heimildir samkvæmt lögunum til
veiða. Samkvæmt sömu lögum eru
ákvæði um nýtingu hlunninda þar
sem handhafar þeirra réttinda hafa
ýmsar heimildir til nytja. Þar eru m.a.
ákvæði um hlunnindaveiðar á lunda,
álku, langvíu og stuttnefju.
Nú stendur yfir endurskoðun á
lögunum um vernd, friðun og veiðar á
villtum fuglum og villtum spendýrum.
Í svari umhverfisráðherra kemur
fram að ekkert beint eftirlit er með
veiðum á fuglum.
Dregið hefur úr veið-
um á fuglum á válista
Árleg veiði á tegundum fugla á válista Náttúrufræðistofnunar
Tegundir á válista frá árinu 2000
10
8
6
4
2
0
100
80
60
40
20
0
Veiði árin 2009 til 2018
Helsingi* Hrafn Stuttnefja Svartbakur Grágæs* Rjúpa**
Þúsundir fugla Þúsundir fugla
Heimild: NÍ. * Ekki lengur á válista 2018. ** Á válista frá árinu 2004.
1.621
58.182
40.092
88.547
49.568
3.018
6.798
10.232
3.146
2.226
1.600
5.132
12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. ÁGÚST 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Evrópusam-bandiðvaraði
Tyrki við því um
helgina að halda
áfram umdeildum
rannsóknum sínum á um-
fangsmiklum jarðgasauðlind-
um sem liggja suðvestan við
Kýpur. Þær rannsóknir hóf-
ust í síðustu viku við lítinn
fögnuð bæði Grikkja og Kýp-
verja, sem segja þær vera inn-
an efnahagslögsögu Kýpur. Á
móti líta Tyrkir svo á að rann-
sóknirnar séu innan svæðis
sem þeir innlimuðu með her-
valdi í Tyrkland í innrásinni
1974, en það nýtur ekki al-
þjóðlegrar viðurkenningar.
Til marks um hitann í málinu
er að stjórnvöld á Kýpur
sögðu í gær að athugasemdir
Evrópusambandsins væru allt
of veikar og að frekari að-
gerða væri þörf.
Þessar þrætur um náttúru-
auðlindir Kýpur eru ekki nýj-
ar af nálinni, en þær hafa ver-
ið að stigmagnast mjög á
síðustu árum. Aðgerðir
Tyrkja nú hafa hins vegar
einnig dregið að sér óvild ekki
bara Evrópusambandsins
heldur einnig lykilríkja innan
Atlantshafsbandalagsins.
Frakkar hafa þar verið
fremstir í flokki, en þeir lýstu
því yfir fyrir helgi að þeir
hygðust auka hernaðarlega
viðveru sína á austanverðu
Miðjarðarhafi til stuðnings
Grikkjum. Þá hyggjast
Frakkar efna til sameigin-
legra heræfinga með Kýp-
verjum, en Tyrkir segja þá
ráðstöfun vera í trássi við þá
alþjóðasamninga sem ríkja
um stöðu eyjunnar.
Ljóst er að grunnt er á því
góða á milli Frakka og Tyrkja,
en skemmst er að minnast
þess í sumar þegar Frakkar
sökuðu tyrknesk herskip um
að hafa veist að franskri frei-
gátu, sem var að reyna að
kanna farm flutningaskips,
sem átti leið til Líbíu og við-
halda þannig vopnasölubanni
Sameinuðu þjóðanna. Sökuðu
Frakkar Tyrki í kjölfarið um
að brjóta gegn banninu.
Rannsókn á atvikinu fór fram
innan Atlantshafsbandalags-
ins, en niðurstöður hennar
voru ekki gerðar opinberar.
Frönsk stjórnvöld, með
Emmanuel Macron Frakk-
landsforseta í fararbroddi,
segja hins vegar að Tyrkir
beiti sér nú í síauknum mæli
gegn hagsmunum Atlants-
hafsbandalagsins, og nefna
þar meðal annars brotin á
vopnasölubanninu, deilurnar
við Grikki og Kýpur og inn-
grip tyrkneska hersins gegn
Kúrdum í Sýr-
landi. Þá eru kaup
tyrkneska hersins
á rússnesku loft-
varnakerfi geymd
en ekki gleymd
hjá mörgum af bandalags-
þjóðunum.
Deilurnar um hafsvæðið við
Kýpur eru fjarri því þær einu
sem Grikkir og Tyrkir eiga í
hin síðari ár. Recep Tayyip
Erdogan, forseti Tyrklands,
tók því til að mynda afar illa
þegar Grikkir neituðu að
framselja yfirmenn í tyrk-
neska hernum sem flúðu til
Grikklands eftir misheppnað
valdarán í Tyrklandi fyrir
fjórum árum. Sú valdaráns-
tilraun hefur einnig dregið
dilk á eftir sér vegna þess að
þá brugðust bandamenn
Tyrkja í Atlantshafsbanda-
laginu ekki við með þeim
hætti sem forseti Tyrklands
hafði vonast til við slíkar að-
stæður, en Vladimir Pútín
Rússlandsforseti stóð á hinn
bóginn með kollega sínum í
Tyrklandi.
Þá hafa ríkin átt í deilum
vegna flóttamanna sem Tyrk-
ir hafa leyft að reyna að kom-
ast inn í Grikkland og hefur á
köflum orðið allnokkur hiti á
landamærunum fyrir bragðið.
Loks má nefna að Grikkir
tóku því afar þunglega þegar
Erdogan lét breyta Ægisif
aftur í mosku og var það síst
til þess fallið að létta á spenn-
unni á milli landanna.
Þessi átök öll hafa leikið
ágætlega í höndum Erdogans,
sem kann þá list mætavel að
finna sér til óvini erlendis
þegar vinsældirnar heima við
fara að dvína. Að þessu sinni
kann hann þó að hafa seilst of
langt, þar sem grísk stjórn-
völd eru jafnvel sögð vera á
barmi þess að efna til ófriðar
til þess að verja hagsmuni
sína. Ljóst þykir þó að slík
vegferð yrði feigðarflan fyrir
Grikki.
Þær hugleiðingar sýna þó
glöggt alvöruna sem liggur að
baki deilum Grikkja og
Tyrkja. Þess vegna er ekki
víst að mikið þurfi til að upp
úr sjóði milli tveggja eða jafn-
vel þriggja af aðildarríkjum
Atlantshafsbandalagsins. Af-
leiðingarnar af slíku, jafnvel
þó að smátt yrði í sniðum,
yrðu vart bætandi ofan á aðr-
ar þær áskoranir sem banda-
lagið stendur nú frammi fyrir.
Þess vegna skiptir miklu að
þessi ríki staldri við og finni í
sameiningu lausn sem léttir á
spennunni og styrkir þar með
Atlantshafsbandalagið. Það
er öllum aðildarríkjunum í
hag.
Aukin spenna milli
Grikkja og Tyrkja
ógnar einingu NATO}
Bandamenn takast á
H
ertar aðgerðir vegna skimunar á
landamærum hafa nú tekið
gildi. Eins og fram hefur komið
er ráðist í þær aðgerðir af illri
nauðsyn og vonandi til skamms
tíma. Við vitum þó að sá faraldur sem nú geisar
mun ganga yfir í bylgjum og aðgerðirnar nú
eru áminning um það.
Kórónuveiru-faraldurinn hefur valdið gíf-
urlegu tjóni á heimsvísu, bæði félagslegu og
efnahagslegu, frá því hann gerði vart við sig í
byrjun árs. Við vitum ekki enn hversu miklu
tjóni hann mun valda en það er þó ljóst að við
munum þurfa að endurhugsa og endurmeta
marga þætti samfélagsins til lengri tíma. Þar er
allt undir, ekki síst ríkisfjármálin.
Við vorum, sem betur fer, vel í stakk búin til
að takast á við djúpa niðursveiflu þökk sé
ábyrgri hagstjórn síðustu ára. Það liggur þó
fyrir að við þurfum að endurmeta hvort í senn, tekjumódel
og útgjöld hins opinbera. Ríkissjóður þolir tímabundin
áföll en það segir sig sjálft að við getum ekki aukið skuldir
ríkisins út í hið óendanlega. Fyrr í þessari viku var greint
frá því að skuldir ríkisins hefðu aukist um milljarð króna á
dag frá því faraldurinn hófst.
Fram undan eru miklar áskoranir við að aðlaga útgjöld
ríkisins breyttum veruleika. Það er verkefni sem bíður
allra stjórnmálamanna. Aðgerðir ríkisins á undanförnum
mánuðum fela í sér sértæk útgjöld til ýmissa verkefna í
þeim tilgangi að milda höggið fyrir einstaklinga og fyrir-
tæki. Flest þessara verkefna eru tímabundin og munu ein
og sér ekki skaða stöðu ríkissjóðs til lengri
tíma.
Aftur á móti mun veikari staða fyrirtækja og
heimila veikja fjárhagsstöðu hins opinbera og
rýra möguleika þess í að viðhalda öflugu vel-
ferðarkerfi, framsæknu menntakerfi, ráðast í
innviðauppbyggingu og veita almenningi betri
þjónustu. Fjármagn ríkisins vex ekki á trján-
um heldur verður það til með dugnaði og fram-
takssemi einstaklinga og fyrirtækja sem á
hverjum degi framleiða verðmæti fyrir sam-
félagið og fjármagna þannig fyrrnefnda þætti.
Ríkið getur eftir tilvikum reynt að milda
höggið eins og gert hefur verið hér á landi. Til
lengri tíma litið getur ríkið þó ekki skattlagt
heimili og fyrirtæki í þeim tilgangi að bæta
stöðu sína. Góður maður sagði eitt sinn að það
að ætla að skattleggja sig út úr kreppu væri
eins og standa ofan í fötu og reyna að lyfta
henni upp. Vissulega einföld samlíking, en varpar þó mynd
á þann vanda sem við stöndum öll frammi fyrir.
Eina ráðið til að tryggja sterka stöðu hins opinbera í
fjárhagslegum skilningi er að ýta undir einstaklings-
framtak, nýsköpun, valfrelsi og aðra þætti sem hvetja til
framtakssemi og aukinnar verðmætasköpunar einkageir-
ans. Við þurfum að tryggja að hagkerfið búi til ný störf og
að Ísland sé samkeppnishæft við önnur ríki þannig að út-
flutningsgreinar okkar dafni.
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Að standa ofan í fötu
Höfundur er dómsmálaráðherra.
aslaugs@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen