Morgunblaðið - 24.08.2020, Qupperneq 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. ÁGÚST 2020
Hjól Sólin skein í heiði um helgina og hægt var að njóta hennar víða um land. Í slíku veðri eru rafmagnshlaupahjól ákjósanlegur fararskjóti, en slík tryllitæki hafa verið afar vinsæl í sumar.
Arnþór Birkisson
Heimsfaraldurinn
sem nú hefur geisað
mánuðum saman hef-
ur haft áhrif á líf okk-
ar allra. Allt frá því að
fyrstu smitin greind-
ust hér á landi þann
28. febrúar og sam-
komutakmarkanir
voru settar hér á landi
þann 15. mars í fyrsta
sinn í lýðveldissög-
unni.
Frá upphafi hefur leiðarljós
stjórnvalda verið að forgangsraða
heilbrigði þjóðarinnar og því hefur
verið gripið til töluverðra
sóttvarnaráðstafana til að hefta út-
breiðslu faraldursins. Annað leið-
arljós hefur verið að lágmarka
samfélagsleg og efnahagsleg áhrif
faraldursins bæði til skemmri og
lengri tíma þannig að þau hafi sem
minnst áhrif lífsgæði almennings.
Fyrsta bylgja faraldursins var
mörgum erfiður tími, fólk gat ekki
átt eðlilegt samneyti við vini og
ættingja, margir veiktust illa og tíu
manns létust. En sóttvarnaráðstaf-
anir báru árangur. Smitum fækk-
aði. Samfélagið sýndi sveigjanleika
og seiglu og komst þannig í gegn-
um þessa fyrstu bylgju.
Slakað var á samkomutakmörk-
unum þann 4. maí þegar smitum
hafði fækkað verulega. Landsmenn
fengu kærkomið frí frá umræðum
um kórónuveiruna og vonir glædd-
ust um að hægt væri að koma sam-
félaginu í eðlilegt horf. Þann 15.
júní voru fyrstu skrefin stigin í að
greiða fyrir umferð um landamæri
með því að taka upp skimun á
landamærum. Þá fylgdi hins vegar
sögunni að fylgst yrði grannt með
og ef faraldurinn færi aftur á flug
yrði gripið inn í með afgerandi
hætti.
Ljóst er að skimun á landamær-
um hefur komið í veg fyrir að fjöldi
smita bærist inn í
landið. Um leið hefur
hún veitt mikilvægar
upplýsingar um veir-
una sem munu nýtast
til að efla rannsóknir
og auka þekkingu á
þessum vágesti. Þegar
reynsla var komin á
skimunina var ákveðið
þann 13. júlí að Ís-
lendingar og þeir sem
búsettir eru hérlendis
þyrftu að fara í tvær
sýnatökur og viðhafa
heimkomusmitgát á milli vegna
þess að þeir væru í meiri sam-
félagslegum tengslum en ferða-
menn og því þyrfti að viðhafa sér-
staka varúð.
En svo kom að því að grípa varð
í handbremsuna þann 30. júlí og
setja aftur á fjöldatakmarkanir og
fjarlægðarmörk innanlands eftir að
veiran tók að breiðast út um sam-
félagið á ný. Vonbrigðin voru mikil.
Aðeins nánustu aðstandendur gátu
sótt útfarir, brúðkaupum og
afmælisveislum var frestað og aft-
ur var óvissa í andrúmslofti enda
ljóst að önnur bylgja faraldursins
var hafin.
Faraldurinn hefur verið í vexti í
heiminum undanfarnar vikur. Smit-
um á landamærum hefur fjölgað í
réttu hlutfalli við það. Allt bendir
til að önnur bylgja faraldursins hér
á landi tengist smitum sem hafa
flotið yfir landamærin þrátt fyrir
varúðarráðstafanir. Við blasti að
það þurfti að vega og meta hvernig
ætti að heyja næstu orrustu í því
stríði sem staðið hefur yfir á Ís-
landi allt frá lokum febrúar.
Niðurstaða ríkisstjórnarinnar, að
fengnum tillögum okkar færustu
vísindamanna, var að herða þyrfti
aðgerðir á landamærum með því að
taka þar upp tvöfalda skimun með
4 til 5 daga sóttkví á milli sem val-
kosti við 14 daga sóttkví. Þar var
byggt á reynslunni af aðgerðunum
frá 13. júlí, þær útvíkkaðar og hert-
ar. Ákvörðunin byggist á þróun
faraldursins hér heima og erlendis
en líka á þeim leiðarljósum sem
sett voru í upphafi, að verja líf og
heilsu fólks og tryggja að sam-
félagið geti gengið áfram með sem
eðlilegustum hætti.
Þessi ákvörðun var kynnt fyrir
rúmri viku, þann 14. ágúst. Hún
hefur vakið töluverða umræðu,
bæði um hagræna þætti og borg-
araleg réttindi.
Í aðdraganda þess að farið var
að skima á landamærum og þannig
greitt fyrir umferð lét ríkisstjórnin
vinna hagræna greiningu á þeirri
stöðu. Hún hefur nú verið uppfærð
með tilliti til reynslunnar. Margt
áhugavert kemur þar fram, meðal
annars að hagræn rök hnigi að því
að herða beri aðgerðir á landamær-
um til þess að tryggja að innan-
landshagkerfið verði ekki fyrir of
miklu raski af hörðum sóttvarna-
ráðstöfunum. Þar er enn fremur
bent á að ferðatakmarkanir sem
ákveðnar eru hér á landi eru ekki
það eina sem ræður fjölda ferð-
manna, þar skipta ferðatakmark-
anir annarra ríkja líka máli en
einnig almennur ferðavilji sem
gera má ráð fyrir að minnki þegar
faraldurinn er í miklum vexti .
Stjórnvöld munu áfram vinna að
því að meta áhrif faraldursins og
sóttvarnaráðstafana á efnahags-
lífið.
Slíkt mat er flókið og ólíkar at-
vinnugreinar verða fyrir mismun-
andi áhrifum – þannig er augljóst
að harðar aðgerðir á landamærum
hafa einkum neikvæð áhrif á ferða-
þjónustu en harðar sóttvarnaráð-
stafanir innanlands hafa einnig víð-
tæk áhrif á allar atvinnugreinar,
líka ferðaþjónustu. Þrátt fyrir erf-
iða stöðu erum við svo lánsöm að
íslensk náttúra og fagleg ferða-
þjónusta munu halda áfram að laða
hingað gesti hvaðanæva úr heim-
inum. Ef Íslandi mun takast vel
upp í baráttunni við veiruna getur
það orðið styrkleiki ferðaþjónust-
unnar til lengri tíma.
Ólík lönd hafa ólík hagkerfi og
atvinnugreinar hafa þar mismikið
vægi. Í gögnum frá Eurostat kem-
ur fram að á öðrum ársfjórðungi
þessa árs hefur þýska hagkerfið
dregist saman um tíu prósent og
það breska um 20% en þar þurfti
að ráðast í gríðarlega harðar sótt-
varnaaðgerðir innanlands. Áhuga-
vert er að sjá að samdráttur í Dan-
mörku (-7,4%) og Finnlandi (-3,2%)
á þessum sama ársfjórðungi er
minni en í Svíþjóð (-8,6%) sem þó
beitti vægari sóttvarnaráðstöf-
unum. Þarna spilar margt inn í en
segir okkur samt að ekki er hægt
að draga þá einföldu ályktun að
harðar sóttvarnaráðstafanir skili
sjálfkrafa meiri samdrætti.
Hvað varðar umræðuna um
borgaraleg réttindi er hún mikil-
væg og kannski furða að hún hafi
ekki vaknað löngu fyrr. Vissulega
hafa sóttvarnaráðstafanir haft áhrif
á réttindi landsmanna þó að óvíða í
Evrópu hafi frelsi manna verið tak-
markað minna en hér á landi sein-
ustu sex mánuði. Það hversu hratt
fólk kemst yfir landamæri Íslands
er ekki það eina sem máli skiptir,
líta þarf til samfélagsins alls. Það
þarf að líta til skólastarfs, menn-
ingar- og íþróttastarfs og vega og
meta þær umtalsverðu hömlur sem
settar hafa verið á atvinnuréttindi
þúsunda manna. Mestu takmark-
anirnar hafa snúist um hjúkrunar-
heimili sem hafa verið vernduð hér
á landi, tugþúsundir eldri borgara
og þeir sem haldnir eru alvarlegum
sjúkdómum hafa mátt búa við veru-
lega félagslega einangrun.
Sóttvarnaráðstafanir hafa áhrif á
margs konar réttindi, um það er
ekki deilt. Mat ríkisstjórnarinnar
var hins vegar að fimm daga ferða-
tími yfir landamærin væri vægari
skerðing réttinda en ýmsar þær
hömlur sem gripið var til í vor og
yfirvofandi eru ef okkur mistekst
að halda veirunni í skefjum. Að
sjálfsögðu skiptir hér máli að vega
og meta með reglubundnum hætti
stöðu faraldursins í nágrannalönd-
um okkar þegar horft er til hversu
lengi þessi ráðstöfun stendur.
Baráttunni við veiruna er hvergi
nærri lokið. En þegar henni lýkur
er okkar markmið að hægt verði að
segja að saman hafi okkur tekist að
vernda heilsu, efnahag og frelsi
okkar þannig að þjóðlífið allt verði
fyrir sem minnstum skaða og þjóð-
inni takist að vinna hratt til baka
það sem tapast hefur í þessum far-
aldri. Í opnu lýðræðissamfélagi er
mikilvægt að fram fari umræða um
ólíka þætti þessarar baráttu og
eðlilegt að það sé rætt með gagn-
rýnum hætti hvernig gripið er inn í
daglegt líf fólks og hvernig efna-
hagslífi þjóðarinnar verði sem best
borgið.
Stefna íslenskra stjórnvalda hef-
ur frá upphafi verið skýr; að verja
líf og heilsu fólks og tryggja sem
eðlilegastan gang alls samfélagsins.
Allar aðgerðir okkar endurspegla
þessi leiðarljós og miða að því að
tryggja hag almennings á Íslandi
sem allra best.
Eftir Katrínu
Jakobsdóttur » Baráttunni við veir-
una er hvergi nærri
lokið. En þegar henni
lýkur er okkar markmið
að hægt verði að segja
að saman hafi okkur
tekist að vernda heilsu,
efnahag og frelsi okkar
þannig að þjóðlífið allt
verði fyrir sem minnst-
um skaða og þjóðinni
takist að vinna hratt til
baka það sem tapast
hefur í þessum faraldri.
Katrín Jakobsdóttir
Höfundur er forsætisráðherra.
Skýr leiðarljós fyrir almannahag