Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.09.2020, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.9. 2020
M
jög er horft til kannana þeg-
ar mikilvægar kosningar
eru skammt undan. Þá velt-
ur mest á hvernig er spurt
og hvort úrtakið uppfylli öll
skilyrði. Sumir fjölmiðlar
hérlendir og erlendir spyrja í sinn hóp um mál sem
þeir fjalla mjög og jafnvel ótæpilega um.
Niðurstöður í þeim könnunum eru iðulega mjög af-
gerandi en ekki að sama skapi upplýsandi.
Eins mætti spyrja þá sem mæta reglubundið á KR-
völlinn hlutlausra spurninga um Íslandsmótið í knatt-
spyrnu og þar með lægi skoðun almennings fyrir um
þau atriði.
Kannanir um flokka má síst misnota
Kannanir um fylgi flokka sem lúta bærilega almenn-
um lögmálum eru líklegri til að gefa gagnlegar vís-
bendingar. Og reynslan sýnir að því nær kosningum
sem þær eru gerðar því nær úrslitunum verða þær.
Það er auðvitað ekki að undra, því að flestir hafa þá
gert upp við sig hvort og þá hvernig þeir ætla að
kjósa. Persónulega gerir skrifari ekki mikið með þá
sem segjast óákveðnir fram á síðustu stundu, enda
kemur jafnan á daginn að „hinir óákveðnu“ skiptast
með mjög áþekkum hætti og „hinir ákveðnu“ þegar
upp er talið. En segja má að það geri sjálfboðastarfi
fyrir flokka og framboð gott á síðustu dögum, að enn
megi hræra í óákveðnum. Það er líklegt til að kveikja
eldmóð hjá flokkshestunum.
Fróðleikur um eðlilegt verklag hefur smám saman
gert fylgiskannanir marktækari en var. Þegar nið-
urstöður margra kannana, sem ólíkir aðilar standa
að, sýna áþekka útkomu vex tiltrú þeirra verulega.
Aðrar kannanir en um fylgi eru vafasamari og mis-
notkun á slíkum algengari.
Áhættan á því að sitja uppi með úrslit sem stangast
á við raunveruleg úrslit er ekki fyrir hendi þá.
Kaldir karlar fiktuðu
Óneitanlega lá það orð á þegar fjölmiðlar gerðu sjálfir
skyndikannanir á hálfum degi eða svo og slógu upp
með feitum fyrirsögnum að það verklag hefði óþægi-
lega oft þann keim að þar væri lagað til í hendi.
Það átti þó einkum við um fylgiskannanir manna
eða flokka sem gerðar voru fjarri kjördegi. Þeir, sem
áttu í hlut, svöruðu efasemdaröddum kröftulega og
bentu á að þær kannanir sem þeir gerðu rétt fyrir
kosningar væru ekki fjær úrslitum á kjördag en gerð-
ist hjá hinum virtari. Enda var það auðvitað svo að á
lokametrunum voru engar getgátur um fikt. Bæði var
að þá var lítið upp úr því að hafa og upp gat komist um
strákinn Tuma með einföldum samanburði við úrslit.
Hér er það einnig þekkt að fjölmiðlar stóðu fyrir
könnunum í kjölfar eigin umfjöllunar og uppsláttar og
voru þannig að fiska í vatni sem þeir höfðu sjálfir
gruggað. Það er misnotkun sem ætti ekki að líðast og
hafa verður sterka fyrirvara á túlkunum slíkra kann-
ana.
Viðhorfskannanir um mál sem áhugi hefur verið
fyrir í þingsal og hjá tilteknum fréttastofum eru því
iðulega gagnslitlir vegasteinar um viðhorf almenn-
ings.
Allur fjöldinn er ekki
uppnæmur fyrir breytingum
Það vill stundum gleymast að stór hluti þjóðarinnar
er bærilega sáttur við þá lýðræðisskipan sem hann
býr við og hefur nóg á könnu sinnar lífsbaráttu og við
að gæta hagsmuna sinna og fjölskyldunnar og njóta
áhugamála sinna og tómstunda.
Þrátt fyrir töluvert tal í þá átt hefur ekki verið
neinn almennur þrýstingur á að hverfa til annarrar
aðferðar við ákvörðunartöku eða stefnumótunar í
þjóðar þágu.
Allmargir hafa þó þá sannfæringu að þá fyrst verði
lýðræðið fullkomið þegar kalla megi reglubundið og
af hentugleikum eftir almennum kosningum um hvað
eina.
Þá er gjarnan vitnað til aðferðar sem kennd er við
Sviss þar sem atkvæðagreiðslur um málefni í landinu
í heild eru taldar undirstrika hið lýðræðislega fyrir-
komulag.
Götóttur ostur og lýðræði
Í þessu sambandi þarf einnig að horfa til kantónu-
skipunar í Sviss og þeirra áhrifa sem þær hafa á
framþróun laga í landinu.
Þjóðaratkvæði fer að jafnaði fram fjórum sinnum á
ári og eru þá greidd atkvæði um allt að 15 álitaefni.
Þátttaka er þó minni en ætla mætti, því oftast taka
færri þátt en 40% þeirra 63% landsmanna sem eiga
þá rétt til að kjósa.
Það er óráð þótt í
aukatíma sé tekið
’
Í fræðiritum um stjórnskipunarrétt
sem kennd voru hér í lagadeildum
var um það rætt að synjaði forseti lögum
staðfestingar, en þjóðin samþykkti þau í
framhaldinu, væri eðlilegt að gera ráð
fyrir að forseti segði af sér. Ef synjun
forseta stæðist þjóðaratkvæði væri
eðlilegast að ríkisstjórnin segði af sér.
Reykjavíkurbréf04.09.20