Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.09.2020, Blaðsíða 18

18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.9. 2020
LÍFSSTÍLL
Í fataskáp Þorbjargar leynast margar fallegar flíkur sem eru ekki barasmart heldur eiga þær sér langa sögu sem eru ekki síður áhugaverð-ari en flíkurnar sjálfar. Hún segir að hún eigi margar uppáhaldsflíkur
og að það gangi svolítið í hringi hvað er í uppáhaldi hverju sinni.
„Flíkur sem ég hef jafnvel átt lengi detta stundum allt í einu í uppáhald
og þegar þær eru þar þá er ég alltaf voða kát þegar ég kem að þeim hrein-
um í skápnum á morgnanna. Svo heilla mig alltaf gamlir gullmolar með
sögu. Í sumar hefur það meðal annars verið pils af ömmusystur minni
sem var mikill heimsborgari og töffari, myndlistarkona sem bjó stærstan
hluta ævinnar í New York og París en við það hef ég notað nýjustu flíkina
mína, hörpeysu sem vinkona mín fann í Rauða krossinum í vor,“ segir
Þorbjörg í viðtali við Smartland.
Pælir í fatakaupunum
„Undanfarin ár hef ég verið lítið í því að kaupa föt og ef ég hef keypt föt
þá hef ég oftar kosið að kaupa notað en nýtt. Þegar ég kaupi föt þá eru
það nokkrir hlutir sem ég pæli í. Í fyrsta lagi hvort ég sjái fyrir mér að flíkin
verði mikið notuð, þá finnst mér ágætt að hugsa hana við hluti sem ég á og
eins við hvaða tilefni hún gæti nýst mér. Svo reyni ég að átta mig á því hvort
þetta sé gæðaflík, hvort saumaskapurinn sé góður, úr hvaða efnum hún er
og hvort mér finnist hún þægileg. Með því að hugsa mig í gegnum þetta
svona held ég að ég hafi ekki séð eftir einum einustu fatakaupum í svona 20
ár,“ segir Þorbjörg.
Þorbjörg hefur einnig erft og fengið gefins flíkur í gegnum árin og segir það
vera frábært því þá eignist hún oft flíkur sem hún hefði aldrei keypt sér sjálf.
„Það hefur klárlega kryddað fatastíl minn mikið enda er ég sjálf kona einfaldleik-
ans og myndi alltaf kjósa að kaupa frekar einfaldar flíkur. Til dæmis er ein af mínum
mest notuðu flíkum ullarkápa í appelsínugulum tónum sem amma mín norska keypti
um miðja síðustu öld. Líkurnar á því að ég hefði keypt mér kápu í þessum lit eru engar,
en samt er hún í uppáhaldi.“
Skiptimarkaðir, fatamarkaðir og fataloppur eru eftirlætisstaðir Þorbjargar til að
grúska á og finna sér fallegar flíkur. Þegar hún bjó í Noregi og Danmörku nýtti
hún sér skiptimarkaði á stúdentagörðunum sem hún bjó á.
„Eins kann ég vel við búðir sem hafa sett sér umhverfisstefnu og reyna að hafa
úrvalið annaðhvort umhverfis- eða siðgæðisvottað og svo er gaman þegar hægt er að
kaupa flíkur beint af þeim sem hannaði og saumaði hana,“ segir Þorbjörg.
„Kaupa notað ef við þurfum að kaupa“
Þorbjörg bendir á að textíliðnaðurinn sé einn sá umfangsmesti í heimi og að honum
fylgi gríðarleg efnanotkun, ferskvatnsmengun og losun gróðurhúsalofttegunda. Því
segir hún mikilvægt að reyna að vanda sig þegar kemur að fatanotkun og kaupum.
„Því miður höfum við verið að fara í ranga átt undan farin ár og hefur framleiðsla á
textíl tvöfaldast síðan árið 2000. Flíkur eru notaðar í sífellt styttri tíma og enda allt of
fljótt sem landfylling á ruslahaugum, enda endurspeglar verð sjaldnast raunkostnað
umhverfisins og samfélagsins við framleiðsluna og því erfitt fyrir neytendur að átta
sig á afleiðingunum,“ segir Þorbjörg.
Hennar fyrsta ráð til þeirra sem vilja draga úr neikvæðum áhrifum af fatavali sínu
er að finna sér fatastíl og hugsa valið til langs tíma í stað þess að vera þræll tískunnar.
„Í öðru lagi að láta fötin endast lengur, meðal annars með því að fara vel með þau,
ganga fallega frá þeim, þvo á réttan hátt og laga um leið og það koma saumsprettur
eða göt. Þá geta saumastofur og skósmiðir líka hjálpað.
Að lokum, kaupa notað ef við þurfum að kaupa, annars vottað, fá lánað, gefa áfram
til vina, kunningja og fjölskyldu þegar við erum hætt að nota og að endingu setja í
fatagám ef við finnum textílnum ekki annan farveg,“ segir Þobjörg.
Hluti af starfi hennar hjá Umhverfisstofnun er að fylgja eftir stefnunni Saman gegn
sóun. Upp úr henni hefur ýmislegt sprottið, þar á meðal hugmyndasamkeppnin eða
hakkaþonið Spjaraþon sem fór fram í lok ágúst.
„Markmiðið með því var að fá þátttakendur til að þróa lausnir við textílvandanum,
eftir að hafa fengið fræðslu um umhverfisáhrif textíls, hönnunarferli, nýsköpun og
margt fleira.
Það kom mér verulega á óvart hve langt teymin komust í vinnu sinni á bara rétt
rúmum sólahring og hve fjölbreyttar hugmyndirnar voru, en þær snéru meðal annars
að því að koma stærri hluta fatnaðar í endurvinnslu í stað urðunar, auka umhverfis-
meðvitund neytenda og þróa leiðir fyrir hönnuði til að framleiða textíl úr efniviði í
nærumhverfi okkar. Í fyrsta sæti var svo hugmynd sem mun nýtast þeim sem vilja
síður sjást oft í sama fatnaðinum eða vantar ákveðna tegund af fatnaði tímabundið,
svo sem brúðkaups- eða galadress. Hugmyndin ber heitið Spjarasafnið og er eins-
konar Airbnb fyrir fatnað þar sem notendum er gert kleift að leigja út og fá lánaðar
flíkur og þannig draga úr umhverfisáhrifum textíls,“ segir Þorbjörg.
Hluti af Saman gegn sóun er átakið Notað er nýtt (#notadernytt) þar sem fólk er
hvatt til að deila myndum af sér í flík með sögu á samfélagmiðlum undir myllumerk-
inu.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þorbjörg Sandra Bakke, sérfræðingur á sviði lofts-
lagsmála og græns samfélags hjá Umhverfisstofn-
un er mikill fagurkeri og hrifnust af fötum með
sögu. Þorbjörg reynir að vanda öll fatakaup og
með því að íhuga öll kaup vel hefur henni tekist
að sjá ekki eftir fatakaupum síðastliðin 20 ár.
Sonja Sif Þórólfsdóttir sonja@mbl.is
Í bláum kjól sem amma hennar átti, í blárri
kápu sem hún keypti nýja á sínum tíma og
bláum skóm.
Kápuna hefði Þorbjörg ekki keypt sjálf en nú þegar hún á
hana er hún í miklu uppáhaldi. Kápuna keypti amma hennar
í Bergen fyrir rúmlega 50 árum.
Þorbjörg Sandra
Bakke í 30 ára gömlum
jakka sem móðir
hennar gifti sig í.
„Svartur Elm kjóll úr ull sem
ég stal stundum úr fataskáp
mömmu þegar ég var ungling-
ur en fékk svo að eiga þegar
ég varð fullorðin, hattur
keyptur á markaði í Barcelona
og skór af mömmu sem eru
næstum því jafn gamlir mér.“
Ekki séð eftir fata-
kaupum í 20 ár