Morgunblaðið - 05.10.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 5. OKTÓBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ljóst var orðiðfyrir lönguað forseta-
kosningarnar í
Bandaríkjunum,
sem nú eiga að fara
fram eftir tæpan mánuð, yrðu
sögulegar af ýmsum ástæðum.
Heimsfaraldur, efnahagskreppa
og ótryggt ástand í alþjóða-
málum sem leitt hefur af þessu
tvennu settu Donald Trump
Bandaríkjaforseta óvænt í varn-
arstöðu, sem honum hefur
reynst erfitt að klóra sig út úr,
þrátt fyrir vonarneista hér og
þar.
Heimsfaraldurinn hefur þar
reynst forsetanum erfiðastur,
þar sem hann vildi byggja end-
urkjör sitt á þeim árangri sem
hann hafði náð í efnahags-
málum, en kórónuveiran og sótt-
varnaaðgerðir spilltu mjög
þeirri mynd. Forsetinn hefur
setið undir ámæli fyrir meint
slæleg viðbrögð gagnvart vá-
gestinum, en eins og dæmin
sanna víða um heim, meðal ann-
ars með nýjustu tíðindum héð-
an, er veiran erfið viðureignar
og afleiðingar viðbúnaðar ekki
endilega fyrirsjáanlegar. Frem-
ur en að leggja áherslu á þetta
hefur Trump viljað hafa augun á
því hvernig hægt verði að reisa
efnahaginn við á ný enda má
ætla að líkur hans á endurkjöri
aukist eftir því sem hugur kjós-
enda er meira við efnahag og
minna við veiru.
Þau tíðindi föstudagsins, að
Trump og eiginkona hans væru
nú sjálf smituð af kórónuveir-
unni, og um leið að
Trump hefði farið á
Walter Reed-
hersjúkrahúsið til
að sinna var-
úðarráðstöfunum,
eru ekki gleðiefni, sama hvaða
álit fólk hefur á honum. Það er
segin saga að oft er skammt í
smekklausa Þórðargleði þegar
tíðindi af þessu tagi koma upp,
en mikill meirihluti Bandaríkja-
manna virðist sammála um að
nú sé ekki stund fyrir slíkt.
Það er einsdæmi í sögu
Bandaríkjanna að sitjandi for-
seti í kosningabaráttu veikist
svo skömmu fyrir kosningar.
Engin leið er að sjá hvaða áhrif
tíðindin muni hafa á framvind-
una, en til skemmri tíma eru
þetta ekki góð tíðindi fyrir for-
setann, þar sem hann neyðist nú
til að hafa sig hægan, einmitt á
þeim vikum sem mestu máli
skiptir að halda dampi í kosn-
ingabaráttunni.
Nái Trump sér fljótt af veik-
indunum, sem ávarp Trumps í
gærmorgun virðist benda til, þó
að þar hafi fylgt að næstu sólar-
hringar muni ráða miklu, gæti
það hins vegar opnað á óvænta
fylgisaukningu. Boris Johnson,
forsætisráðherra Bretlands, og
Jair Bolsonaro, forseti Brasilíu,
fengu slík viðbrögð frá löndum
sínum eftir að þeir komust í
gegnum glímu sína við kór-
ónuveiruna. Hvort að slík fylgi-
saukning nægði honum skal
ósagt látið, en fordæmið frá
2016 segir að ekki er rétt að af-
skrifa Donald Trump.
Óvíst er hvaða áhrif
veikindi Trumps
forseta munu hafa }
Kosningabaráttan
gerist enn snúnari
Níundu samn-ingalotunni í
fríverslunarvið-
ræðum Breta og
Evrópusambands-
ins lauk fyrir helgi,
en með litlum ár-
angri. Að vísu herma breskir
miðlar að nú loks hafi fengist að
skoða aðra hluti en ásteiting-
arsteinana tvo, fiskveiðar og
samkeppnisreglur, sem hingað
til hafa sett allt í strand, og þar
hafi einhver árangur sést. En
sá árangur skiptir engu máli ef
lykilatriðin sitja föst.
Miklu skiptir fyrir báða deil-
endur að samningar náist fyrir
lok þessa árs, en þá renna út
þær undanþágur sem Bretar
fengu vegna útgöngunnar úr
sambandinu á sínum tíma. Að
óbreyttu stefnir í að viðskipti
milli Bretlands og Evrópusam-
bandsins verði mun stirðari eft-
ir áramót en þau þyrftu að
vera, en vegna eðlis Evrópu-
sambandsins þykir víst að
samningsdrög þurfi að liggja
fyrir 15. þessa mánaðar, þegar
leiðtogar Evrópusambandsins
hyggjast funda og ræða þau.
Boris Johnson, forsætisráð-
herra Bretlands,
mætti í viðtal hjá
breska ríkisútvarp-
inu á föstudaginn
til að ræða stöðuna
sem komin væri
upp, og sagði hann
þar að ábyrgðin lægi hjá Evr-
ópusambandinu, það yrði að
gefa eftir til þess að hægt yrði
að komast lengra. Þetta mat
Johnsons er réttmætt, ekki síst
í ljósi þess að ljóst hefur verið
frá upphafi að kröfur sam-
bandsins í fiskveiðimálum og
einnig í samkeppnismálunum
fela nánast í sér að Bretar taki
sér stöðu sem hjálenda sam-
bandsins undir yfirvaldi Evr-
ópudómstólsins.
En hvaða líkur eru á því að
Evrópusambandið vilji beygja
af kröfum sínum? Þær geta
ekki talist miklar, og óskamm-
feilni sambandsins sést í yfir-
vofandi lögsókn framkvæmda-
stjórnar þess á hendur Bretum
vegna löggjafar, sem fram-
kvæmdastjórnin segir brjóta
gegn útgöngusamningnum. Sú
lagasetning var þó ekkert ann-
að en viðbragð við þvermóðsku
samninganefndar sambandsins.
Níu Brexit-lotur
búnar og nú
styttist mjög í
annan endann}
Dýrkeypt þvermóðska
F
járlagafrumvarp næsta árs ber
þess skýr merki að við erum að
takast á við gífurlegt efnahags-
legt áfall af völdum Covid-19-
faraldursins. Á þessu ári hafa
tekjur hins opinbera dregist saman um vel á
annað hundrað milljarða króna og útlit er fyrir
að sú þróun muni halda áfram á næsta ári. Þá
hafa útgjöld ríkissjóðs hækkað verulega vegna
kostnaðarsamra aðgerða sem gripið hefur ver-
ið til, þá einkum í því skyni að verja lífskjör al-
mennings.
Ríkisstjórnin mun grípa til ráðstafana til að
halda uppi eftirspurn í hagkerfinu, líkt og fram
kemur í fjárlagafrumvarpinu. Samdrátturinn
verður þá minni en annars hefði orðið. Ekki
verður dregið úr opinberri þjónustu og ráðist
verður í sérstakt fjárfestingar- og uppbygg-
ingarátak á næstu tveimur árum í framhaldi af
þeim fjárfestingum sem þegar hafa verið kynntar til sög-
unnar. Þá verður dregið úr skattheimtu og útgjöld aukin
vegna vaxandi atvinnuleysis.
Traustur rekstur ríkisins og ráðdeild undanfarinna ára
gerir okkur kleift að grípa til slíkra aðgerða. Von okkar er
sú að orkan sem býr í efnahagslífinu muni leysast úr læð-
ingi um leið og skilyrði verða hagstæðari. Aukin útgjöld
ríkissjóðs við þessar aðstæður miða að því að svo geti orð-
ið. Um leið nýtum við tækifæri sem eru fyrir hendi til að
gera rekstur ríkisins eins hagkvæman og mögulegt er
þegar til lengri tíma er litið, því þannig náum við að bæta
þjónustu og einfalda líf fólks.
Fjárlagafrumvarið endurspeglar skamm-
tíma viðbrögð vegna kórónuveirunnar en tæki-
færi til langtíma hagræðingar felast m.a. í örri
tækniþróun og lausnum sem bæði bæta þjón-
ustu og kosta minna. Slíkar aðgerðir draga
ekki aðeins úr kostnaði ríkisins heldur alls al-
mennings sem þarf á þjónustunni að halda.
Aukin rafvæðing stjórnsýslunnar skapar
skilyrði fyrir hagræðingu og um leið hraðari
og betri þjónustu. Ég hef sem dóms-
málaráðherra lagt ríka áherslu á innleiðingu
rafrænna lausna t.d. hjá sýslumannsembætt-
unum þar sem brýnt er að bæta þjónustu fjöl-
skyldumála, við þinglýsingar og aðra af-
greiðslu opinberra skjala. Tækninni fleygir ört
fram á meðan stjórnsýsluafgreiðsla embætt-
anna hefur setið eftir.
Á fjárlögum næsta árs eru framlög til inn-
leiðingar rafrænnar þjónustu aukin um rúma
tvo milljarða í verkefnið Stafrænt Ísland. Rafræn rétt-
arvörslugátt er eitt þeirra verkefna sem dómsmálaráðu-
neytið vinnur að. Þar er áhersla lögð á aukna samvinnu
stofnana innan réttarvörslukerfisins. Bein skilvirk þjón-
usta við almenning er mikilvæg, en ekki síður greið leið
gagna innan kerfisins sem leiðir til styttri málsmeðferð-
artíma, aukins öryggis og betri nýtingar skattfjár.
Við skulum alltaf muna að stjórnsýslan er til fyrir fólkið
en ekki öfugt. Þess vegna leggjum við áherslu á skilvirka
og góða þjónustu. aslaugs@althingi.is
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Stórsókn í stafrænni þjónustu
Höfundur er dómsmálaráðherra
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Þetta er ein umfangsmestaskýrsla sem hefur veriðgerð um stöðu eldri borg-ara á Íslandi og er ég virki-
lega ánægður að Alþingi samþykkti
tillögu mína um að ráðast í gerð henn-
ar,“ segir Ágúst Ólafur Ágústsson al-
þingismaður. Skýrsla Ásmundar Ein-
ars Daðasonar, félags- og
barnamálaráðherra, um stöðu eldri
borgara hérlendis
og erlendis var
birt á vef Alþingis
fyrir helgi.
Ágúst segir
eftir lestur skýrsl-
unnar að margt
forvitnilegt hafi
komið í ljós.
Margvíslega töl-
fræði sé að finna í
skýrslunni sem
vonandi gagnist
til að fjölga þeim geti átt áhyggju-
laust ævikvöld.
Í skýrslunni kemur fram að um
44.000 Íslendingar eru nú eldri en 67
ára. Þeim mun fjölga hratt á næst-
unni; eftir fimmtán ár verða eldri
borgarar orðnir um 72.000 og þá
verður fimmti hver Íslendingur eldri
en 65 ára. Fjöldi eldri borgara mun
tvöfaldast á næstu þremur áratugum.
Skattbyrði hefur aukist
Atvinnuþátttaka eldri borgara
hér á landi er sú langhæsta í Evrópu.
Ef miðað er við 65 ára og eldri er hún
fimm sinnum hærri en að meðaltali í
ESB-ríkjunum, fjórum sinnum hærri
en í Danmörku og þrisvar sinnum
hærri en í Svíþjóð og Noregi.
Tekjur þessa hóps eru hins veg-
ar áhyggjuefni að mati Ágústs Ólafs.
Tæplega sex þúsund eldri borgarar
voru með undir 293 þúsund krónur á
mánuði árið 2018.
„Það er mikið áhyggjuefni
hversu margir eldri borgara búa við
mjög lágar tekjur. Þá hefur staðan
sums staðar versnað eins og þegar
kemur að aukinni skattbyrði hjá
þessum hópi, lengri biðlistum og auk-
inni kostnaðarþátttöku í heilbrigð-
isþjónustu,“ segir þingmaðurinn.
„Við erum alls ekki að gera nóg
þegar kemur að fyrirhugaðri fjölgun
eldri borgara. Og staða þess hóps er
víðast hvar betri en hér, ekki síst á
Norðurlöndunum,“ segir Ágúst Ólaf-
ur. Hann bendir á að hið opinbera
verji um 4,2% af landsframleiðslu til
eldri borgara. „Það er í raun ekki
mikið þegar litið er til þessa stóra
hóps sem fer hratt vaxandi. Þetta er
kynslóð sem byggði upp Ísland og
mér finnst í raun að við skuldum þeim
mun betra hlutskipti heldur en raun
ber vitni.“
Ágúst segir það áhyggjuefni að
skattbyrði hafi aukist hjá öllum
tekjuhópum aldraðra undanfarin tíu
ár, meira hjá tekjulægstu hópunum
en öðrum. Eins hafi hlutfall kostn-
aðar sem eldri borgarar greiða sjálfir
fyrir læknisþjónustu aukist úr 11% í
16% undanfarin fimm ár.
Sífellt fleiri á biðlistum
Mikil umræða hefur verið síð-
ustu ár um framboð og nýtingu
hjúkrunarrýma. Í skýrslunni kemur
fram að að á landsvísu voru 2.795
hjúkrunarrými árið 2019. Þótt hjúkr-
unarrýmum hafi fjölgað hafa biðlistar
lengst ár frá ári. Ágúst bendir á að
fjöldi einstaklinga á biðlista eftir
hjúkrunarrými sé 408 í ár, var 395 ár-
ið 2019, 361 árið 2018 og 297 árið
2017. Fjöldi á biðlista var um helm-
ingi styttri árið 2013, segir þingmað-
urinn. Svipað er uppi á teningnum
þegar horft er til meðalbiðtíma eftir
hjúkrunarrýmum. Hann var 131 dag-
ur árið 2019, 125 dagar árið 2018, 113
árið 2017. Biðtíminn var um helmingi
styttri árið 2011.
Í ljósi yfirvofandi fjölgunar eldri
borgara í framtíðinni er í skýrslunni
rakið hvaða rétt aðstandendur þeirra,
sem minnka við sig eða hætta vinnu
til að annast þá, eiga. Jafnframt er
skautað yfir hvernig haldið er á þeim
málum í fjölda annarra Evrópulanda.
Kjör eldri borgara og
biðlistar áhyggjuefni
„Við teljum að skýrslan eigi eftir að verða okkur
nytsamleg,“ segir Þórunn Sveinbjörnsdóttir, formað-
ur Landsambands eldri borgara. Þórunn og sam-
starfsmenn hennar eiga bókaðan fund með félags-
málaráðherrra í dag þar sem ræða á „ýmis brýn
málefni er varða eldri borgara“. Skýrslan verður eitt
umræðuefna. „Skýrslan mun líka gagnast við vinnu
þeirrar nefndar sem nú fjallar um afkomu og hag
aldraðra. Við höfum sum af þessum gögnum í
nefndinni en þarna eru viðbætur sem koma sér af-
skaplega vel.“
Funda með ráðherra í dag
NYTSAMLEGAR VIÐBÆTUR Í SKÝRSLU
Þórunn
Sveinbjörnsdóttir
Morgunblaðið/Hari
Á Hrafnistu Eldri borgurum mun fjölga hratt hér á landi á næstu árum.
Ágúst Ólafur
Ágústsson