Morgunblaðið - 28.10.2020, Síða 8

8 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 2020SJÓNARHÓLL
Góð þjónusta í tæpa öld
10%afslátturfyrir 67 ára
og eldri
EGGERT
Háir vextir á lánum viðskiptabankanna til fyrir-tækja hafa valdið mörgum atvinnurekendumheilabrotum undanfarin misseri. Á sama tíma
og Seðlabankinn hefur farið með stýrivexti niður í
sögulegt lágmark hefur vaxtaálag bankanna á fyrir-
tækjalánum hækkað og þótt það hafi mögulega náð
toppi í vor eða sumar er það enn hátt í alþjóðlegum
samanburði. Margvíslegar aðgerðir Seðlabankans,
aðrar en vaxtabreytingar, sem gripið hefur verið til
vegna kórónuveirufaraldursins til að rýmka um stöðu
bankanna, virðast ekki hafa skilað sér sem skyldi í
lægri vöxtum á lánum til fyrirtækja.
Hátt vaxtaálag bankanna á fyrirtækjalánum er al-
mennt vandamál og snýr ekki bara að fyrirtækjum
sem eru í vandræðum vegna heimsfaraldursins og
búa þannig til áhættu í
lánabókum bankanna. All-
nokkur dæmi eru um
fyrirtæki sem standa vel
og hafa jafnvel aldrei
gengið betur, en hafa
engu að síður mátt þola
verulegar hækkanir á
vöxtum á lánum sínum
undanfarin misseri. Um-
ræðan um drjúgar hækk-
anir á vaxtaálagi bankanna þrátt fyrir lækkandi
stýrivexti hófst fyrir um ári og var orðin hávær á
fyrri hluta ársins, áður en nokkur sá fyrir að afleið-
ingar heimsfaraldursins yrðu jafnalvarlegar og raun
ber vitni.
Þrjár ástæður eru líklegar fyrir því að vaxtaálag
bankanna hefur farið hækkandi og er hátt í alþjóð-
legum samanburði.
Í fyrsta lagi er kostnaður bankakerfisins einfald-
lega ennþá of hár, þrátt fyrir fækkun starfsmanna og
útibúa undanfarin ár. Rekstrarkostnaður viðskipta-
bankanna þriggja hefur undanfarin ár verið um 90
milljarðar króna á ári, eða um 3% af landsfram-
leiðslu. Þar af er launakostnaður um helmingur. Því
var velt upp í Hvítbók um framtíðarsýn fyrir fjár-
málakerfið, sem kom út fyrir tveimur árum, hvort
aukið samstarf bankanna varðandi innviði og grunn-
kerfi gæti stuðlað að kostnaðarlækkun. Þar má finna
fyrirmynd í undanþágu, sem bankarnir fengu frá
samkeppnislögum 2017 til að reka sameiginlegt
seðlaver. Á þessu sviði eru áreiðanlega fleiri tæki-
færi.
Í öðru lagi er alkunna að við stofnun nýju bank-
anna eftir hrun voru færðar til þeirra eignir úr
gömlu bönkunum á virði sem endurspeglaði þá miklu
óvissu sem einkenndi innlent efnahagslíf á þeim tíma.
Við uppgang efnahagslífsins, einkum ferðaþjónust-
unnar, á árunum eftir hrun gjörbreyttust efnahags-
horfur til hins betra, sem gerði að verkum að ýmsar
eignir sem bankarnir höfðu fengið á hrakvirði urðu
skyndilega verðmætar. Þessi verðmætaaukning er
meginástæða þess að bankarnir skiluðu að meðaltali
góðri arðsemi á árunum 2014 og 2015, en uppfærsla
á vanmetnum eignum bankanna kláraðist síðan án
þess að þeirri grundvallarbreytingu sem skilvirkni
kerfisins hefur vantað – kostn-
aðarhagræðingu – hefði verið
náð. Þá virðist hafa verið gripið
til þess einfalda ráðs að hækka
vaxtaálag til að laga arðsemina.
Í þriðja lagi er fjármálamark-
aðurinn á Íslandi fákeppnismark-
aður. Hár múr í formi íslenzku
krónunnar ver bankana fyrir
samkeppni frá alþjóðlegum bönk-
um, sem dettur ekki í hug að
taka þá áhættu sem í því felst að keppa á örmarkaði
með sveiflukenndan örgjaldmiðil. Krónumúrinn veitir
bönkunum enn skilvirkari vernd fyrir alþjóðlegri
samkeppni en einhverjir hæstu tollmúrar heims veita
landbúnaðinum. Það eru eingöngu stór fyrirtæki,
flest með tekjur í erlendri mynt, sem geta leitað á
náðir alþjóðlegs fjármálamarkaðar til að fjármagna
sig. Minni og meðalstór fyrirtæki eiga ekki aðra
kosti en að skipta við íslenzku bankana. Og af því að
þeir fá ekki alvöru samkeppni hafa þeir ekki hvata til
að hagræða eins og þarf til að geta boðið fyrir-
tækjalán á samkeppnishæfu verði.
Seðlabankinn getur vissulega gert meira til að
reyna að ýta vöxtum á fyrirtækjalánum niður – og
ætti að gera það, burtséð frá stöðunni vegna heims-
faraldursins. En íslenzk fyrirtæki munu ekki fá lán á
sambærilegum kjörum og fyrirtæki í nágrannalönd-
unum nema við ræðum stóru myndina; rekstrar-
umhverfi innlendra fjármálastofnana og þá sam-
keppnishvata sem þær hafa.
ATVINNULÍF
Ólafur Stephensen
framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda
Vaxtaverkir
”
Þrjár ástæður eru líkleg-
ar fyrir því að vaxtaálag
bankanna hefur farið
hækkandi og er hátt í al-
þjóðlegum samanburði.
Það sýnir ágætlega hve fátæklegt
áfengisúrval íslenskir neytendur búa
við að engin einasta Vínbúð selur an-
ísdrykkinn raki.
Ef verslun með áfengi væri gefin
frjáls myndi hann Yusuf Koca í Istan-
bul Market á Grensásvegi ekki bíða
boðanna heldur fylla eins og eina
hillu af þessum merkilega áfenga
drykk sem Tyrkirnir halda alveg sér-
staklega upp á en fólk kann líka að
meta á Grikklandi, á Balkanskagan-
um og alla leið austur til Kasakstan.
Hvílíkt ævintýri það væri ef frelsið á
áfengismarkaði væri jafn mikið á Ís-
landi og það er víðast hvar annars
staðar á Vesturlöndum, enda viðbúið
að hinar ýmsu sérverslanir myndu
auka fjölbreytileikann í áfengis-
framboðinu með tegundum sem
stóru heildsalarnir sjá ekki hag sinn í
að flytja inn í gámavís eða innkaupa-
stjórar ÁTVR sýna engan áhuga á að
setja í sölu.
Landsmenn eru að missa af miklu
því það er skemmtileg upplifun að
drekka gott raki. Er þó ekki alveg
sama hvernig drykkurinn er fram-
reiddur og ágætt að fræða lesendur
um grundvallaratriðin:
Raki er best að drekka úr meðal-
stóru, mjóu en háu glasi. Auk vín-
flöskunnar þarf að hafa vel kælt vatn
við höndina því vatninu er blandað út
í drykkinn og umbreytist þá tær
vökvinn og verður mjólkurlitaður.
Prýðilegt er að blanda einn skammt
af raki saman við 3-4 skammta af
vatni. Því kaldara sem raki er, því
betra, en sumum þykir fullmikið að
bæta ísmola út í glasið því það getur
deyft anísbragðið.
Raki á að drekka með mat, og helst
í góðum félagsskap. Tyrkneskir smá-
réttir – meze – passa vel með raki
sem og grillaður fiskur. Þegar raki-
flaskan er tekin fram gildir að njóta
hægt, eiga innilegar samræður og
skála endrum og sinnum. Tyrkirnir
skála, nota bene, með botni raki-
glassins og þykir afskaplega dóna-
legt að reka glasið utan í efri hlutan á
glasi sessunautarins.
Raki er bruggað úr vínberjum og
drykkurinn bragðbættur með anís.
Anísinn gefur keim sem minnir á
lakkrís og ætti raki því að falla í
kramið hjá íslensku Tópasþjóðinni.
Óblandað er raki mjög sterkt, eða
með um 45% áfengishlutfall að jafn-
aði, en þegar búið er að þynna drykk-
inn út með vatni er hann álíka sterk-
ur og dæmigert rauðvín.
Framleiðendur raki eru ótalmargir
Tyrkneskur þjóðar-
drykkur fyrir ís-
lenska bragðlauka
HIÐ LJÚFA LÍF