Morgunblaðið - 10.11.2020, Qupperneq 17

UMRÆÐAN 17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. NÓVEMBER 2020
Í íslenskri orðabók
eru laun útskýrð sem
„endurgjald, kaup,
borgun (einkum fyrir
vinnu)“. Þessi túlkun á
að hafa sama gildi í
lögum. Hvort þú færð
laun greidd eftir viku,
mánuð, í lok vertíðar
eða við starfslok á ekki
að skipta máli. Mein-
ing/útskýring orðsins
er eins eftir öll tímabilin.
Launaráðstöfun
hins vinnandi manns
Í áratugi hefur hinn vinnandi
maður á Íslandi lagt til hliðar hluta
af vinnulaunum sínum, í eft-
irlaunasjóði (lífeyrissjóð og til al-
mannatrygginga). Í lífeyrissjóðinn
voru tekin 4% við hvert uppgjörs-
tímabil af kaupinu og vinnuveitand-
inn greiddi 8% í viðbót til lífeyr-
issjóðsins. Einnig
greiddi vinnuveitand-
inn sérstakt launatengt
tryggingagjald (til al-
mannatrygginga), sem
að hluta til var ætlað til
greiðslu ellilauna (elli-
lífeyrir í lagatextan-
um). Í öllum tilfellum
eru þetta laun (endur-
gjald, kaup, borgun
fyrir unna vinnu), sem
sett eru til hliðar til
greiðslu ellilífeyris við
starfslok, hjá flestum
einhvern tíma milli 67 og 80 ára ald-
urs. Þeim er ætlað að tryggja eldri
borgurum mánaðarlegt lágmarks-
kaup. Árið 2020 er það 256.789 kr. á
mánuði. Eftirlaun frá lífeyrissjóðum
koma til viðbótar í samræmi við það
sem hver og einn lagði til hliðar á
starfsævi sinni. Lágmarkskaupið er
þeim takmörkunum háð að þegar
595.642- króna tekjum á mánuði er
náð, annaðhvort með atvinnutekjum
eða eftirlaunum, fellur það niður.
Flestir hafa samviskusamlega og
skipulega lagt, eins og lög kveða á
um, hluta af launum sínum í eftir-
launasjóð (lífeyrissjóð), með það að
markmiði að hafa betri launatekjur
við starfslok en lágmarksellilífeyrir
Tryggingastofnunar er. Við teljum
okkur trú um að því meira og því
lengur sem við greiðum í lífeyris-
sjóð, því betri verði afkoman, bæði
hjá okkur og Tryggingastofnun, því
þar er það einnig svo, að vegna
launatengingar tryggingagjalds þá
leggja þeir, sem hafa hærri laun og
vinna lengur, meira fé til Trygginga-
stofnunar (almannatrygginga).
Skattalega barbabrellan og
brot á stjórnsýslulögum
Stjórnvöld hafa því miður sett
reiknireglu í lögin um almanna-
tryggingar (1. mgr. 23 gr.), sem
minnkar stórlega tiltrú fólks á líf-
eyrissjóðakerfinu. Sérstaklega með-
ferð stjórnvalda á greiðslu ellilífeyr-
is Tryggingastofnunar, sem er svona
nokkurs konar skattaleg barba-
brella og veldur í raun misrétti og
falinni eignaupptöku/skattlagningu
hjá meirihluta ellilífeyrisþega.
Reiknireglan virkar þannig að því
meira sem þú hefur lagt fyrir til elli-
áranna í lífeyrissjóð (og um leið til
almannatrygginga), því meira
skerða þeir ellilaunin þín frá Trygg-
ingastofnun. Í raun er þessi reikn-
iregla ígildi aukaskattlagningar fyr-
ir ríkissjóð á lífeyrisþega,
sérstaklega á þá eftirlaunaþega sem
fá laun frá lífeyrissjóðum, en eftir-
launaþegar sem fá greidd eftirlaun
úr eftirlaunasjóðum fyrirtækja eða
stofnana njóta sérkjara hjá Trygg-
ingastofnun (sjá næstu málsgrein).
Tryggingastofnun bítur höfuðið af
skömminni og brýtur gróflega
stjórnsýslulög (þ.e. 11. gr. um jafn-
ræðisregluna í III. kafla laganna)
með því að taka greiðslur frá
lífeyrissjóðum út fyrir sviga við út-
reikning frítekjumarks og reikna
þær launatekjur með fjármagns-
tekjum. Á sama tíma ef þú færð eft-
irlaun frá fyrirtæki eða stofnun (úr
„eftirlaunasjóði“), eða ef þú færð
tekjur af atvinnu, þ.e. laun og aðrar
starfstengdar greiðslur, þá færðu
100 þúsund krónur á mánuði í for-
gjöf (frítekjumark) við útreikning
ellilífeyris frá stofnuninni. Ef þú
færð eftirlaunin þín frá lífeyrissjóði
þá færðu 25 þúsund króna frítekju-
mark á mánuði eins og um fjár-
magnstekjur væri að ræða. Það að
gera mun á tekjum frá eftirlauna-
sjóði eða lífeyrissjóði er orðheng-
ilsháttur. Það að gera mun á hvort
þú færð vinnulaunin þín greidd í
vikulok, í mánaðarlok, í lok vertíðar
eða með dreifðum mánaðarlegum
greiðslum eftir að þú ert 67 ára er
líka útúrsnúningur embættismanna.
Á meðan lífeyrisþegar þurfa að þola
skattalegu barbabrelluna í 1. mgr.
23. gr. laga um almannatryggingar
er algjörlega óþolandi að í skjóli
hennar sé jafnréttisregla stjórn-
sýslulaga einnig brotin á eftir-
launaþegum lífeyrissjóða.
Eftir Sigurð T.
Garðarsson » Það að gera mun
á tekjum frá eftir-
launasjóði eða lífeyris-
sjóði er orðhengils-
háttur.
Sigurður T. Garðarsson
Höfundur er ellilaunaþegi Trygg-
ingastofnunar og lífeyrissjóða.
Óþolandi brot Tryggingastofnunar
á jafnréttisreglu stjórnsýslulaga
„Alllt sem fer upp, það fer niður aftur,“ sagði banka-
fræðingurinn og leit yfir gestina á námskeiðinu. Hann
var að tala um hlutabréf og bætti við að það ætti að
kaupa þegar verðið væri lágt, en selja væri það hátt.
Þetta er tiltölulega einföld speki, þótt ekki fari allir
eftir henni, og svona gengur það til í hagsögunni. Ým-
ist góð ár eða mögur, og það er gott að eiga afgang frá
góðu árunum og hafa þannig salt í grautinn þegar
kreppir að eins og núna.
Nú er einblínt á veiruna en kosið að gleyma því að
góðærið var búið áður en hún kom til. Flugbólan var
sprungin og ekki bara hér á landi.
Efnahagur heimsins var á niðurleið eftir metupp-
gang, og viðskiptastríð stærstu blokka heimsins voru
farin að lama hagkerfin.
Svo bætist veiran við og öllu er skellt í lás. Það þarf
því mikla bjartsýni til að trúa því að allt falli í ljúfa löð
þegar, segjum við, bóluefni finnst eða veiran deyr út.
Líklegra er að það taki áratug eða meir að komast
þangað sem við vorum þegar hún drap á dyr.
Sunnlendingur
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Mögur ár og feit
Skimun Veiran hefur víðtæk áhrif.
Morgunblaðið/Eggert
Nú er Kaupfélag
Árnesinga með 90
ára sögu. Þetta
gamla samvinnufélag
hefur lifað tímana
tvenna en hefur ekki
verið í beinum at-
vinnurekstri í nokkur
ár.
Í tilefni afmælisins
var ákveðið að gefa
út sögu samvinnu-
starfs á Suðurlandi. Þetta er rit
samantekið og ritað af Guðjóni
Friðrikssyni að beiðni og kostað af
KÁ og útgefið af bókaútgáfunni
Sæmundi.
Hvet ég sem flesta til að kaupa
ritið, það er mikil heimild um allt
það mikla starf sem hefur verið
unnið í samvinnu og í samvinnu-
rekstri á Suðurlandi.
Hvers vegna að gefa út sögu
samvinnustarfs á Suðurlandi?
Þetta er saga um hvernig Sunn-
lendingar komust úr ánauð til
bjargálna. MBF, nú inni í MS, og
Sláturfélag Suðurlands starfa enn
og eru máttarstólpar hvort á sínu
sviði.
Getur nútíminn lært af þessari
sögu? Er samvinnurekstrarfyrir-
komulagið úrelt?
Ég tel að við getum lært mikið
af þessari sögu og séð hversu
miklu samtakamáttur getur áork-
að og sveitir og bæir stutt hvert
annað. Þar með eru minni líkur á
togstreitu milli sveita og bæja og
allir vinna að sama markmiði.
Samvinnurekstrarformið er ekki
úrelt og í dag eru nokkur kaup-
félög starfandi, þeirra stærst er
KS á Sauðárkróki og Kaupfélag
Suðurnesja, þá Kaupfélag Fá-
skrúðsfjarðar, svo eru nokkur
smærri í rekstri.
Það getur verið að við ættum að
huga að því að taka upp samvinnu-
rekstur í ýmsum fyrirtækjum, þá
með þátttöku starfsmanna, svo-
kölluð starfsmannasamvinnufélög
þar sem starfsmenn eru félags-
mennirnir og aðrir mjög takmark-
að. Þá yrði stofnfé ekki 100 krónur
heldur t.d. tvær til tíu milljónir
sem félagsmenn fengju greiddar
til baka með vísitölu þegar þeir
hættu störfum.
Búseti er samvinnufélag. Þar
greiða menn búsetugjald sem fæst
endurgreitt þegar búsetu lýkur.
Það er ekki ósvipað.
Þannig yrði meiri samheldni og
allra starfsmanna hagur af því að
vel gengi hjá fyrirtækinu. Með
þessu væri betri skiln-
ingur á milli vinnuveit-
enda og starfsmanna,
því það er sami hópur-
inn. Kynslóðaskipti í
fyrirtækjum væru úr
sögunni þar sem
reikna mætti með
meira flæði á starfs-
mönnum.
Sett væri í stofnskrá
hvernig fara ætti með
hagnað og tap. Þá
gæti t.d. verið ákvæði
um hámarkslaun miðað við lág-
markslaun, aukinn jöfnuður.
Í dag eru hf. allsráðandi í
félagsformi. Ókostur þess er að
þar er langt frá eigenda til starfs-
manns og mikil hringamyndun.
Auður fer á fáar hendur, sem veld-
ur mikilli togstreitu milli verka-
lýðsfélaga og eigenda, og er það að
verða mjög áberandi nú með kyn-
slóðaskiptum í verkalýðsfélögum
sem er mjög slæmt fyrir alla.
Fylgifiskur stórra hringa eru of-
urlaun, sem eru að mínu mati
komin langt fram úr því sem eðli-
legt er. Laun upp á margar millj-
ónir á mánuði eru græðgi og svo
arðgreiðslur því til viðbótar.
Ehf. er annað félagsform. Oft
fáir einstaklingar sem hefja rekst-
ur og ná að verða stór fyrirtæki,
svo kemur að kynslóðaskiptum, þá
þarf að finna kaupendur. Jú, ein-
hver yfirtekur það með lánum frá
lánastofnunum að mestu leyti.
Hvað þýðir það? Jú, fyrirtækið
þarf að geiða þann kostnað með
því að hækka vöruverð. Þegar
hann hefur svo verið greiddur
lækkar ekki verðið heldur rennur í
vasa eigenda.
Vonandi tekur Samvinnuháskól-
inn á Bifröst upp merki samvinnu-
félaga og útskýrir og kennir
hvernig gangur er í þannig fyrir-
tækjum; einblínir ekki á hvernig
kaupfélögin og SÍS störfuðu held-
ur horfir á þetta með nýrri nálgun.
Ég vil biðja stjórnendur og þá
sem eru að hefja starfsemi að
huga að samvinnufélagsforminu,
þ.e. að breyta eldri félögum í sam-
vinnufélög, t.d. starfsmannasam-
vinnufélög.
KÁ 90 ára
Eftir Jón Ólaf
Vilhjálmsson
Jón Ólafur Vilhjálmsson
» Samvinnurekstrar-
formið er ekki úrelt
og í dag eru nokkur
kaupfélög starfandi
Höfundur er formaður stjórnar
KÁ.