Morgunblaðið - 11.11.2020, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. NÓVEMBER 2020
Haustblíða Stundum er ágætt að rölta við Tjörnina og kíkja á símann sinn.
Eggert
Líklega er leitun að
meira taktleysi í til-
löguflutningi í þinginu
en finna má í þings-
ályktunartillögu 18
þingmanna um bjóða
konum frá Evrópu-
löndum að ferðast til Ís-
lands í fóstureyðingar.
Framsögumaður máls-
ins er þingmaðurinn
Rósa Björk Brynjólfs-
dóttir en með henni á þingsályktun-
inni eru allir þingmenn Samfylking-
arinnar, Viðreisnar og Pírata.
Flóttamaður raunveruleikans
Rósa Björk Brynjólfsdóttir gat val-
ið sér eitt forgangsmál til að leggja
fram í þinginu sem þingmaður utan
flokka og er framlag hennar líklega
mesta vindhögg sem þjóðin hefur orð-
ið vitni að á þessum fordæmalausu
tímum. Í þeirri ógnarstöðu sem þjóð-
in, heimilin, atvinnulífið og heilbrigð-
iskerfið er í mætti ætla að forgangs-
mál þingmannsins stæði til að leggja
heimilum lið og atvinnulausu fólki, en
annað kom á daginn. Þingmaðurinn
Rósa Björk ákvað að leita út fyrir
landsteinana að verkefni til að styðja.
Í hópi flutningsmanna tillögunnar eru
m.a. formenn tveggja stjórnmála-
flokka, Samfylkingar og Viðreisnar
sem eru greinilega í hópi flóttamanna
frá þeim raunveruleika sem blasir við
á Íslandi.
150 þúsund fóstureyðingar
Og hvert var smálið sem þingmað-
urinn vildi setja í forgang umfram öll
önnur? Nefnilega að íslenska heil-
brigðiskerfið kæmi til móts við konur
í Póllandi sem fá ekki fóstureyðingu í
heimalandinu. Í Póllandi gilda strang-
ar reglur kaþólsks samfélags um fóst-
ureyðingar og vill Rósa beita íslenska
heilbrigðiskerfinu í pólitísku ágrein-
ingsmáli í Póllandi og í raun víðar eins
og frem kemur í tillögunni. Renada
Kim, blaðakona Newsweek í Póllandi,
sagði frá því í þættinum Heims-
kviðum á Ríkisútvarpinu að allt að
150 þúsund ólöglegar fóstureyðingar
færu fram í Póllandi á
ári hverju og mannrétt-
indasamtök sem ekki
voru nafngreind segðu
fjöldann vera á bilinu
100-200 þúsund. Það er
því hætt við að tillagan
hefði í för með sér tölu-
verða breytingu á kven-
lækningadeild Landspít-
alans sem hefur
framkvæmt um 1.000
fóstureyðingar á ári
fram að þessu. Mér er
ekki kunnugt um að þeir
18 þingmenn sem hafa þessa framtíð-
arsýn fyrir starfsemi Landspítalans
hafi rætt hugmyndina við forsvars-
menn spítalans. Ég geri ráð fyrir að
með því hefðu tillögumenn fengið sýn
á raunveruleikans sem íslenskt heil-
brigðiskerfi tekst á við.
Samfylkingunni finnst
ekki nóg að gert
„Tillaga til þingsályktunar um að-
gengi einstaklinga sem ferðast til Ís-
lands að þungunarrofi“ tekur fyrst og
fremst mið af konum í Póllandi og
Möltu en í þeim löndum búa samtals
um 39 milljónir íbúa. Í greinagerði
með frumvarpinu kemur einnig fram
að vilji standi til að taka á móti fleirum
en íbúum þessara landa. Þar segir:
„Þó að það væri óskandi að geta tekið
á móti fleiri konum eða einstaklingum
sem ekki hafa þessi réttindi í heima-
landi sínu.“ Hér vakna hugrenninga-
tengsl við slagorð Samfylkingarinnar í
umræðunni um mótvægisaðgerðir
ríkisstjórnarinnar í tengslum við Co-
vid, „það er ekki nóg að gert“. Hér
hnykkir Samfylkingin á því að það sé
ekki nóg að kaffæra heilbrigðiskerfið
á Íslandi með 100-200 þúsund konum
frá Póllandi og Möltu – þar sé ekki
nóg að gert – og því sé það óskandi að
geta tekið á móti fleiri konum frá fleiri
löndum.
Barnaleg hugsun
Ljóst er að blikur eru á lofti í mann-
réttindamálum víða um heim og jafn-
vel í okkar heimshluta. Þannig hefur
verið þrengt að mannréttindum og
lýðræðislegum gildum m.a. í skjóli
sóttvarnaraðgerða. Okkar framlag til
baráttu þeirra sem verða fyrir slíkum
þrengingum hlýtur að nýtast best þar
sem þær eiga sér stað. Það er í besta
falli barnaleg hugsun að lausnin sé sú
að flytja hingað inn vandamál annarra
þjóða, fremur en að leggja þeim lið í
heimalöndunum.
Flestir fá kjánahroll
Á síðasta þingvetri voru samþykkt
ný lög um fóstureyðingar á Íslandi
sem voru umdeild á þinginu eins og í
samfélaginu öllu. Þessi þingsályktun-
artillaga fjallar hins vegar ekki um þá
löggjöf og allt tal flutningsmannanna
18 í þá veru er til þess fallið að afvega-
leiða umræðuna og kasta ryki í augu
fólks annarra en þeirra sem sjá í
gegnum þessa óraunhæfu tillögu.
Þingmaðurinn Rósa Björk fékk leyfi
til að mæla fyrir einni forgangstillögu
á Alþingi sem þingmaður utan flokka.
Í heimsfaraldri vegna Covid-19, hruni
á þjóðartekjum, með þúsundir heimila
í óvissu og atvinnuleysi allt að 25% þar
sem það er mest og heilbrigðiskerfið á
neyðaráætlun leggur þingmaðurinn
fram þessa þingsályktun ásamt öllum
þingmönnum Samfylkingarinnar, Við-
reisnar og Pírata. Að ætla sér að
sökkva starfsemi Landspítalans í fóst-
ureyðingar fyrir þúsundir kvenna frá
Póllandi og Möltu og helst fleiri lönd-
um svo nóg verði að gert að mati Sam-
fylkingarinnar er flótti frá raunveru-
leikanum og flestir fá kjánahroll af
tilhugsuninni.
www.althingi.is/altext/151/s/0257.html
Eftir Ásmund
Friðriksson »Hér hnykkir Sam-
fylkingin á því að
það sé ekki nóg að kaf-
færa heilbrigðiskerfið á
Íslandi með 100-200
þúsund konum frá Pól-
landi og Möltu – þar sé
ekki nóg að gert – og því
sé það óskandi að geta
tekið á móti fleiri konum
frá fleiri löndum.
Ásmundur Friðriksson
Höfundur er alþingismaður.
Kjánahrollur
Ég er nokkuð viss um
að margir mótmæla
þeirri fullyrðingu að
ekkert ríkisfyrirtæki
búi við minna aðhald og
njóti meiri verndar en
Ríkisútvarpið ohf. Vörn-
in sem umlykur ríkis-
fjölmiðilinn er sterk og
gagnrýni er ekki vel séð.
Jafnvel þegar bent er á
augljós lögbrot fyrir-
tækisins situr opinber eftirlitsstofnun
með hendur í skauti og reistur er póli-
tískur þagnarmúr aðdáenda ríkis-
rekstrar á fjölmiðlamarkaði. Það
þurfti Ríkisendurskoðanda til að rjúfa
múrinn.
Í umræðum um störf þingsins, í
september 2018, vakti ég athygli á
lögbroti Ríkisútvarpsins og sagði
meðal annars:
„Stundum er leikurinn ójafn að
óþörfu. Við höfum séð ríkisfyrirtæki
og ríkisstofnanir hasla sér völl á nýj-
um sviðum í samkeppni við einkaaðila.
Við verðum vitni að því að ríkis-
fyrirtæki fara ekki að lögum eins og
ljóst er með Ríkisútvarpið sem fer
ekki að lögum um Ríkisútvarpið, 4.
gr., þar sem kemur skýrlega fram að
Ríkisútvarpinu beri að stofna dóttur-
félög til þess að halda utan um sam-
keppnisreksturinn og skilja alfarið á
milli almannaþjónustunnar og sam-
keppnisrekstrar. Í sumar þurftu sjálf-
stæðir fjölmiðlar að lifa við það að Rík-
isútvarpið þurrkaði upp auglýsinga-
markaðinn. Við getum ekki metið það
tjón sem einkareknir fjölmiðlar urðu
fyrir. Og við sjáum að
Ríkisútvarpið núna er
komið í samkeppni við
einkaaðila við að leigja
tækjabúnað og aðstöðu
til kvikmynda- og sjón-
varpsgerðar.“
Lögbrot ríkis-
fyrirtækisins hafði þá
verið látið óátalið í rúma
níu mánuði. Ekkert
einkafyrirtæki og lík-
lega ekkert ríkis-
fyrirtæki hefði komist
upp með að víkja sér
undan skýrum lagafyrirmælum með
sama hætti og Ríkisútvarpið. Slík
háttsemi hefði ekki aðeins kallað á
umræður (og það líklega fjörugar) í
þingsal, heldur hefði fréttastofa Ríkis-
útvarpsins fjallað ítarlega um meint
lögbrot, krafist skýringa, úrbóta og að
viðurlögum væri beitt.
Ekki valkvætt
Rúmlega ári síðar, eða í nóvember
2019, gaf Ríkisendurskoðandi út
skýrslu um rekstur og aðgreiningu
rekstrarþátta Ríkisútvarpsins. Niður-
staðan í stuttu máli:
„Ríkisendurskoðandi bendir á að
ekki sé valkvætt að fara að lögum. Það
er skylda RÚV ohf. að fara eftir
þeim.“
Í árlegu mati á því hvort Ríkis-
útvarpið hefði uppfyllt almannaþjón-
ustuhlutverk sitt árið 2018 komst fjöl-
miðlanefnd loks ekki hjá því að benda
á lögbrotið (birt í október sl.). Vitnað
er í skýrslu Ríkisendurskoðanda en
tekið fram að lögbrotið sé utan verk-
sviðs við matið. (Ég fæ stundum á til-
finninguna að fjölmiðlanefnd hafi
meiri áhuga á því hvernig Hringbraut
hagar sínu dagskrárefni en hvernig
Ríkisútvarpið umgengst lög og regl-
ur).
Það er umhugsunarvert að það tók
fjölmiðlanefnd tæp tvö ár að leggja
mat á hvernig Ríkisútvarpið uppfyllti
lagalegar kröfur um almannaþjón-
ustu. Fyrir utan að taka undir með
Ríkisendurskoðanda gerir nefndin at-
hugasemdir við hvernig ríkismiðillinn
skilgreinir kaup sín af sjálfstæðum
framleiðendum. Þar er með óbeinum
hætti tekið undir gagnrýni Samtaka
iðnaðarins sem í nokkur ár hafa gagn-
rýnt framgöngu ríkisfyrirtækisins.
Einhver fréttamaðurinn hefði líklega
bent á „lagasniðgöngu“ ef annar en
ríkismiðill hefði átt hlut að máli.
Samkvæmt þjónustusamningi
(2016-19, en nýr samningur hefur ekki
verið gerður) átti Ríkisútvarpið að
verja að lágmarki 10% af heildar-
tekjum sínum árið 2018 til kaupa á
efni frá sjálfstæðum framleiðendum.
Ríkisfyrirtækið var frjálslegt í að skil-
greina sjálfstæða framleiðendur. Fjöl-
miðlanefnd bendir á að sjálfstæðir
framleiðendur séu, samkvæmt skil-
greiningu laga, lögaðilar óháðir við-
komandi fjölmiðlaveitu. Því geti það
vart talist uppfylla lagalega skilgrein-
ingu á sjálfstæðum framleiðanda „ef
um er að ræða verktaka sem hafa að
aðalstarfi að sinna íþróttafréttum eða
dagskrárgerð í sjónvarpsþáttum sem
eru framleiddir af RÚV og eru hluti af
daglegri eða vikulegri dagskrá RÚV.
Þá geti einstaklingar sem fram til 8.
júlí 2020 voru skráðir starfsmenn
RÚV á vef Ríkisútvarpsins, með eigið
netfang á netþjóni RÚV, trauðla talist
óháðir fjölmiðlaveitunni Ríkisútvarp-
inu í skilningi laga um fjölmiðla, þótt
viðkomandi einstaklingar séu ekki á
launaskrá Ríkisútvarpsins, heldur
þiggi verktakagreiðslur.“
Í þessu sambandi vekur nefndin at-
hygli á að upplýsingar um starfsmenn
hafi verið sóttar af vef Ríkisútvarpsins
7. júlí 2020. Daginn eftir höfðu sömu
upplýsingar verið fjarlægðar af vefn-
um.
Án agavalds áskrifenda
Ríkisútvarpið er ekki venjulegur
fjölmiðill og lýtur ekki agavaldi áskrif-
enda, lesenda, áhorfenda og hlust-
enda. Öll þurfum við að standa skil á
útvarpsgjaldi – áskrift að ríkismiðli
óháð því hvort við nýtum þjónustuna
sem er í boði eða ekki. Meginreglan er
sú að hið þvingaða viðskiptasamband
nær til allra einstaklinga 16 til 70 ára
og til allra lögaðila (fyrir utan dánar-
bú, þrotabú og lögaðila sem sérstak-
lega eru undanþegnir skattskyldu).
Á liðnu ári fékk ríkismiðillinn rúm-
lega 4,6 milljarða króna frá skatt-
greiðendum í formi útvarpsgjalds.
Auglýsingar og kostun gáfu 1,8 millj-
arða í tekjur og aðrar tekjur af sam-
keppnisrekstri námu 366 milljónum
króna. Heildartekjur voru því rúm-
lega 6,4 milljarðar króna.
Síðustu 12 ár hafa skattgreiðendur
látið ríkismiðlinum í té nær 46 millj-
arða króna á föstu verðlagi. Auglýs-
ingatekjur, kostun og annar sam-
keppnisrekstur hefur skilað fyrir-
tækinu tæpum 24 milljörðum króna.
Alls hefur Ríkisútvarpið því haft upp
undir 70 milljarða úr að moða. Þá er
ekki tekið tillit til beinna fjárframlaga
úr ríkissjóði til að rétta af fjárhags-
stöðu fyrirtækisins eða sérkenni-
legrar lóðasölu við Efstaleiti.
Það er merkilegt hve illa og harka-
lega er brugðist við þegar spurt er
hvort önnur og betri leið sé ekki fær
til að styðja við íslenska dagskrárgerð,
menningu, listir og sögu, en að reka
opinbert hlutafélag. Hvernig ætli ís-
lensk kvikmyndaflóra, dagskrárgerð
og menning liti út ef þessar greinar
hefðu fengið 46 milljarða til sín síðustu
12 ár? Örugglega ekki frábreyttari.
Líklega litríkari og öflugri.
Og hvernig ætli staða sjálfstæðra
fjölmiðla væri ef þeir hefðu notið þó
ekki væri nema hluta 24 milljarða
tekna ríkisins af samkeppnisrekstri?
Öflugri? Í stað þess að svara þessari
spurningu vilja stjórnmálamenn
miklu fremur ræða hvort ekki sé
skynsamlegt að ríkið hlaupi undir
bagga með sjálfstæðum fjölmiðlum.
Eða eins og Ronald Reagan sagði; ef
það stoppar settu það á ríkisstyrk. Og
þar með er spurningunni um hvað
fæst fyrir 70 milljarða ekki svarað
með öðrum hætti en; ríkismiðill án
agavalds.
Eftir Óla Björn
Kárason »Hart er brugðist við
ef spurt er hvort
betri leið sé fær til að
styðja við íslenska dag-
skrárgerð, menningu og
listir en að reka opin-
bert hlutafélag.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Hvað fáum við fyrir 70 milljarða?