Dagfari - okt. 2017, Blaðsíða 17

17
Mikilvægasti kjarnorkuafvopnunarsamningur samtímans er þó vafalaust
Sáttmálinn um bann við útbreiðslu kjarnavopna frá 1968 ( Á ensku heitir
hann Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons en er oftast
nefndur Non Proliferation Treaty eða NPT-samningurinn). Hann fól í sér
að nýjum ríkjum var bannað að koma sér upp kjarnorkuvopnum – og
hafa stórveldin verið afar dugleg að benda á þann hluta samningsins
þegar þau hafa átt í útistöðum við ýmis smáríki með meint eða
raunveruleg gereyðingarvopn.
En NPT-samningurinn fól líka í sér önnur ákvæði sem kjarnaveldin hafa
verið duglegri að gleyma. Samningurinn leggur ríkjandi kjarnorkuveldum
þær skyldur á herðar að vinna að fækkun sinna eigin vopna með það
lokamarkmið að útrýma þeim algerlega.
Óþarft er að taka það fram að kjarnorkuveldin hafa ekki stigið nein
raunveruleg skref í þessa veru. Rússland og Bandaríkin eiga vissulega
færri kjarnaflaugar í dag en á hápunkti kalda stríðsins, en það skýrist
frekar af vopnaþróun: sprengjurnar eru orðnar stærri og fullkomnari. Á
sama tíma hefur gríðarlega mikil orka og fjármunir farið í þróun nýrra
kjarnorkuvopna og á síðustu misserum hefur Bandaríkjaher t.d. lagt
sérstaka áherslu á þróun svokallaðra „hagnýtra“ kjarnorkuvopna sem
hægt er að beita með minni fyrirvara – en það eykur augljóslega líkurnar
á notkun þeirra.
Í ljósi þessarar sögu, ákváðu ýmis samtök friðarsinna – að skipta yrði
um baráttuaðferð gegn kjarnorkuvopnum. Alþjóðasamtök eðlisfræðinga
gegn kjarnorkuvá – sem fengu Friðarverðlaun Nóbels árið 1985 – höfðu
árið 2006 frumkvæði af því að stofna samtökin ICAN (International
Campaign to abolish Nuclear Weapons). ICAN hafa safnað fjölda
friðarhreyfinga víða um heim undir sinn hatt og eru Samtök
hernaðarandstæðinga meðlimur í þeim (sem hluti af Abolition 2000).
ICAN barðist fyrir því að Sameinuðu þjóðirnar myndu koma sér saman
um bann við kjarnorkuvopnum í stað þess að vonast til að slíkt gerðist
af sjálfu sér innan NPT-samningsins. Fyrirmyndin að þessu var að
mörgu leyti alþjóðlegi sáttmálinn um bann við jarðsprengjum, sem var
einmitt fyrst samþykktur af nokkrum friðelskandi ríkjum en í óþökk
þeirra landa sem seldu, framleiddu og notuðu jarðsprengjur í hernaði.
Sá sáttmáli hlaut með tímanum útbreiðslu og fullgildingu.
ICAN náði eyrum ríkisstjórna fjölmargra ríkja, einkum landa sem tilheyra
hópi hlutlausra ríkja utan hernaðarbandalaga. Það tók mörg ár að vinna