Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1990, Blaðsíða 60
rannsóknarstöðvar en aðalverkefni hennar var hóprannsókn meðal íslenskra
karla og kvenna sem hófst árið 1968. Meginmarkmið hóprannsóknar
Hjartaverndar hefur verið að finna hverjir eru mikilvægustu áhættuþættir
hjarta- og æðasjúkdóma hér á landi til þess að hægt væri að byggja upp markvisst
forvarnarstarf (Nikulás Sigfússon, 1990, bls. 7).
Á undanförnum áratugum hafa erlendar rannsóknir aukið mjög á þekkingu
á áhættuþáttum hjarta- og æðasjúkdóma, þ.e. mikilvægi kólesterols í blóði,
háþrýstings og reykinga. Ágreiningur er um ýmsa aðra áhættuþætti og þessar
erlendu rannsóknir hafa einnig leitt í ljós mismunandi vægi áhættuþátta í
mismunandi löndum eða svæðum. Sem dæmi má nefna reykingar sem í
Norður-Ameríku og Vestur-Evrópu eru öflugur áhættuþáttur kransæðasjúkdóms,
en teljast ekki marktækur áhættuþáttur í Japan og fleiri Asíulöndum.
Reykingar eru þó þar eins og annars staðar helsta orsök lungnakrabbameins
o.fl. (Guðmundur Þorgeirsson, 1989, bls. 14).
Ef aldur er undanskilinn reyndist kólesterol í blóði hafa mest sjálfstætt vægi
sem áhættuþáttur kransæðasjúkdóms á Islandi. Næst kólesteroli að vægi koma
reykingar og loks háþrýstingur (sama heimild, bls. 14-15).
Heildardánartíðni af völdum kransæðasjúkdóma á íslandi hefur lækkað
marktækt eftir 1985. Þessi breyting átti sér stað þegar eftir 1980 meðal aldurshópa
undir 75 ára aldri, en ekki hefur orðið lækkun meðal elstu aldurshópa.
Samkvæmt rannsóknum Hjartaverndar fækkaði tilfellum af kransæðastíflu
meðal 25-74 ára karla um 23% á tímabilinu frá 1981-1986. Sú ályktun hefur verið
dregin að færri kransæðadauðsföll stafi að verulegu leyti af minni tíðni
kransæðasjúkdóms á íslandi. Þá hefur breyting orðið til hins betra á öllum
þremur helstu áhættuþáttum á tímabilinu 1968-1988 meðal karla og kvenna, þ.e.
reykingum, kólesteroli og slagbilsþrýstingi (Nikulás Sigfússon o.fl. 1991, bls.
6).
Rannsóknir frá öðrum löndum, t.d. Bandaríkjunum benda einnig til
verulegrar lækkimar á tíðni kransæðasjúkdóms á síðustu árum. Litlar breytingar
hafa hins vegar orðið í öðrum löndum og sumstaðar jafnvel auking t.d. í löndum
fyrrum Austur-Evrópu (Nikulás Sigfússon o.fl. 1991, bls. 49).
Það er áberandi hversu sígarettureykingar eru mikilvægur áhættuþáttur
meðal íslenskra kvenna. Sem dæmi má nefna að meðal þeirra kvenna sem
reyktu rúmlega pakka á dag sjöfaldaðist áhætta á kransæðasjúkdómi
(Guðmundur Þorgeirsson, 1989, bls. 57). Þetta er áhyggjuefni vegna þess að eins
og fram kemur í kafla 5.8 eru sígarettureykingar meðal íslenskra kvenna mjög
algengar og hefur minna dregið úr þeim síðustu árin en reykingum karla.
Rannsóknir hérlendis og erlendis benda til þess að þáttur erfða í
kransæðasjúkdómi í heild sé á bilinu 30-60%. I flestum tilvikum virðist um að
ræða áhrif fjölmargra gena sem hvert um sig hefur lítilleg áhrif á einhvern
áhættuþáttanna, t.d. kólesterol, en í sumum ættum er um áhrif eins gens að ræða.
Þá hefur einnig komið í ljós að reykingar eru miklu mun hættulegri meðal
þeirra, sem hafa ættarsögu um kransæðasjúkdóm en annarra, jafnvel þó að
aðrir áhættuþættir séu sambærilegir. (Gunnar Sigurðsson, 1989, bls. 13).
58