Börn og menning - 01.10.2002, Qupperneq 23

Tvær raunsæisbækur undir smásjánni
21
hættir skyndilega að vera sjálfsagður hlutur:
„Mamma segist ekki muna eftir því að ég
hafi nokkurn tíma verið jafn fljótur á fætur til
að fara í skólann og næsta dag." (73)
Að sama skapi er Niko í þeirri aðstöðu að
vera hvorki barn né fullorðinn og skynja þar
með að eitthvað mikið er að en fá samt ekki
að vita hvað: „Mamma og pabbi halda
áfram að veigra sér við því að tala við mig
um hvað sé að gerast. Þau virðast halda að
þau verndi mig með því að ræða ekki
ástandið svo ég heyri. En mér finnst verra að
fá ekki að vera með heldur standa einn og
eiga að láta eins og ekkert sé að." (79)
Anna Gunnhildur nýtir sér sjónarhorn
unglingsins, sem á erfitt með að skilja stríðið,
til að miðla hinu flókna stjórnmálaástandi í
Júgóslavíu til íslenskra lesenda. Að lestri
loknum er augljóst að ekki er hægt að
dæma eina þjóð umfram aðra. Niko á í sálar-
stríði alla söguna þar sem hann óttast að
Miroslav og faðir hans hafi flúið til Serba og
taki nú þátt í umsátrinu um Sarajevo. Léttir
hans er mikill þegar hann kemst að því að
Miroslav er enn vinur hans, þrátt fyrir að vera
annarrar trúar. Sama má segja um Tönju en
faðir hennar, sem er rétttrúaður Serbi, er
drepinn. Hún kennir hins vegar Niko ekki um
það. I þessu stríði liggur vonin hjá börnunum
sem neita að láta draga sig inn í blóðuga
valdabaráttu hinna fullorðnu.
Eins og áður segir flýr Miroslav með föður
sínum og eftir nokkurn tíma flýja Niko og
móðir hans. Þau lenda í flóttamannabúðum
og ætla að reyna að komast til Þýskalands.
Örlögin haga því hins vegar svo að þeim
býðst að koma til íslands, til allt öðruvísi sam-
félags þar sem nöfn manna segja ekkert um
trú þeirra og slík átök virðast víðs fjarri.
Sagan segir svo frá komu þeirra mæðgina
til íslands og um leið hvernig hversdagslífið
nær yfirhöndinni að nýju: „Um leið og ég
nýt þess að bíta rólega í mjúkt hamborgara-
brauðið, grípa franskar og renna hvoru
tveggja niður með kók eru allar hörmungar
á bak og burt. Aðeins augnablikið gildir."
(146) Aðeins lítill hluti sögunnar gerist á ís-
landi en þar virðist lífið brosa við þeim
mæðginum. Reyndar má velta því fyrir sér
hvort það sé almenn upplifun flóttamanna
sem hingað koma.
Niko fjallar um mál sem eru uppi á borð-
inu í íslensku nútímasamfélagi. Hingað koma
flóttamenn á öllum aldri með allt aðra og oft
skelfilega reynslu í farteskinu. Hér er hugar-
heimi eins þeirra lýst og um leið fá lesendur
smjörþef af því hvernig stríðsreksturinn virð-
ist tilgangslaus og andstyggilegur í augum
barnanna. Gamalt íslenskt máltæki lýsir boð-
skap bókarinnar kannski best: Bragð er að
þá barnið finnur.
( Niko er ákveðinn boðskapur. I eftirmála
er lesendum gert Ijóst hvernig þeir geti hjálp-
að flóttamönnum: „En þú máttgjarna hjálpa
þessum skólafélaga þínum að læra á nýtt
land og nýtt tungumál því það er mikil
vinna." (170) Þessi eftirmáli hnýtir enda-
hnútinn á raunsæja barnabók sem er ágæt-
lega skrifuð og inniheldur þarfan boðskap.
Helst má finna að því að lesanda er ekki gef-
inn kostur á að túlka þann boðskap sjálfur
heldur kemur hann innpakkaður með slaufu
í sögulok.
Að eiga eða eiga ekki barn
Meðgöngutími mannsins er 40 vikur. Eins og
glögga lesendur rennir strax grun í segir
bókin 40 vikur eftir Ragnheiði Gestsdóttur
frá einni slíkri meðgöngu. Móðirin er Sunna
sem er að klára 10. bekk. Eftir samræmdu
prófin fara nemendurnir á skrall og Sunna
kemst á séns með sætasta stráknum í skól-
anum, Bigga. Sunna sefur hjá í fyrsta sinn en
áttar sig ekki á því fyrr en mörgum vikum
síðar að þessi nótt hefur haft afdrifaríkar af-
leiðingar.
Höfundur leggur sig fram um að greina
hlutskipti ungra mæðra og lýsir blendnum
tilfinningum Sunnu. Hana langar ekkert að
vera ólétt og þegar hún og fjölskylda henn-
ar átta sig á ástandinu eru fyrstu viðbrögð að
senda hana í fóstureyðingu. Of langt er hins
vegar liðið á meðgönguna til að það sé
mögulegt. Sunna verður því að horfast í
augu við að verða móðir - og það þó að hún
sé bara að byrja í framhaldsskóla. Hún gerir
sér grein fyrir því að þetta er ekki óskastaða
og þegar öllu er lokið og hún Iftur til baka
áttar hún sig á því að líklega hefði hún farið
í fóstureyðingu ef það hefði verið hægt:
„Hvað ég óskaði þess heitt og innilega þá að
geta vaknað af martröðinni. Óskaði þess að
fá að vera bara ég sjálf í friði, fá að vera
stelpa svolítið lengur." (105)
Bókin nær að sætta tvenns konar hug-
myndir sem hafa verið við lýði um óléttur
unglingsstúlkna; annars vegar að þær séu
skelfilegt samfélagsmein og hins vegar þá til-
hneigingu að vefja barneignir og hjónabönd
unglinga inn í bleika sykurkvoðu og upp-
hefja þau sem sannkristilega hegðun. Hér
eru spilin hins vegar lögð á borðið. Sunna vill
alls ekki vera ólétt og faðirinn hefur engan á-
huga á að vera með henni.
Sunna reynir m.a.s. að losna við barnið
þegar hana fer fyrst að gruna að eitthvað sé
í gangi, t.d. með því að fara út að hlaupa og
sitja í heitasta pottinum í sundlaugunum en
hana minnir að ófrískar konur eigi að forðast
að fara í of heitt vatn því að það geti komið
blæðingum af stað (34).
Þegar Sunna fær jákvæða niðurstöðu úr
þungunarprófi getur hún ekki hugsað sér að
segja fjölskyldu sinni hið sanna um málið og
pukrast með upplýsingarnar. Þó vill hún
segja Brynju vinkonu sinni frá þessu og sýnir
hugmyndaauðgi unglingsins þegar hún
sendir Brynju sms-skilaboð á dulmáli til að
Lilla litla systir fatti ekki neitt og skrifar 1 + 1
= 3. Lilla sér þetta og verður ansi hissa:
„Þetta er vitlaust! kallar hún sigri hrósandi. -
Sunna kann ekki að reikna!" (47)