Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 8

Náttúrufræðingurinn
228
Ritrýnd grein / Peer reviewed
Æðplöntur / Vascular plants
Mosar / Mosses
Fléttur / Lichens
Ár frá því að jökulsker kom í ljós / Years since the nunataks appeared
0
–5
6
–1
0
11
–2
0
21
–3
0
31
–4
0
41
–5
0
51
–6
0
61
–7
0
71
–7
9 80
0
–5
6
–1
0
11
–2
0
21
–3
0
31
–4
0
41
–5
0
51
–6
0
61
–7
0
71
–7
9 80
Nr. 1–2
Nr. 3
Nr. 4–8
Nr. 9
Nr. 10–15
Nr. 16
5 af 17 reitum / plots
10 af 17 reitum
15 af 17 reitum
1 af 17 reitum
16 af 17 reitum
Nr. 17–19 og 20–24
Nr. 25–26
Nr. 27
Nr. 28 1 af 17 2 af 17 reitum
Nr. 29–31 8 af 17 reitum / plots
Nr. 32
Nr. 33
Nr. 34
Nr. 35
11 af 17 reitum
15 af 17
2 af 17 án / without
Nr. 36
Jarðvegssýnataka
Jarðvegssýni voru tekin af efstu
5–7 cm jarðvegs rétt við alla reiti í
Bræðraskeri og Káraskeri árið 2010. Þau
voru fyrst loftþurrkuð við herbergis-
hita á rannsóknarstofu og síðan sigtuð
í gegnum 2 mm sigti. Sýrustig fínjarðar
var mælt með pH-elektróðu í blöndu
jarðvegs og eimaðs vatns í hlutföllunum
1:2,5. Fínjörð sem eftir var var kúlu-
möluð í fínt duft, síðan þurrkuð við 40°C
í 24 klst. og sett í lokuð sýnaglös þannig
að fimm sýni voru úr Bræðraskeri (fín-
jörð úr tveimur reitum í hverju sýni,
B1-B2, B3-B6, B4-B5, B7-B8 og B9-B10)
og fimm úr Káraskeri (K4, K5, K7 og
tvö sameinuð sýni úr hinum fjórum
reitunum, K3-K8 og K1-K2) til að tak-
marka efnagreiningarkostnað. Heildar-
kolefni (C) og köfnunarefni (N) var mælt
með þurrgreiningu við 1200°C í VARIO
Max CN-efnagreiningatæki (Elementar
Analysensysteme GmbH, Hanau, Þýska-
landi) hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands.
Þurrefnisinnihald í öllum jarðvegs-
sýnum var fundið með því að þurrka
hlutsýni við 103°C í 48 klst. og vigta þau
síðan. Niðurstöður efnagreininga voru
síðan leiðréttar fyrir réttu þurrefnis-
innihaldi. Til samanburðar voru einnig
mæld sex sýni sem höfðu verið tekin
neðst í Skálabjörgum í Esjufjöllum í
Breiðamerkurjökli árið 2005 á þremur
ólíkum sniðum þar sem um 5 og 10 ár
voru síðan jarðvegur kom undan jökli.
Gagnaúrvinnsla
Gróðurþekja æðplantna í hverjum
reit var áætluð sem miðgildi einkunnar-
innar á Hult-Sernander-mælikvarð-
anum (1. tafla). Heildarþekja æðplantna
var áætluð með því að leggja saman
miðgildin í hverjum reit. Heildar-
þekju mosa og fléttna hafði verið gefin
einkunn í öllum úttektum og voru
miðgildi þeirrar einkunnar því notuð.
Tvenns konar stuðlar fyrir tegundafjöl-
breytileika í reitunum voru reiknaðir,
sem byggðu á þekjumatinu, Shannon-
stuðull (H) og Simpson 1/D-stuðull
(Simpson’s Reciprocal Index). Báðir
stuðlarnir meta tegundafjölbreytileika
og eykst fjölbreytileikinn með hærra
gildi. Munurinn á þeim er einkum sá
að Shannon H-stuðullinn tekur meira
tillit til sjaldgæfari tegunda en Simpson
1/D-stuðullinn. Stuðlarnir eru útskýrðir
í flestum vistfræðikennslubókum.25
Öll gröf voru teiknuð í forritinu
Sigmaplot 12.2. Til að bera saman
mældar breytur á báðum skerjum á
sama aldursbili voru notuð t-próf í SAS
14.3. Til að einfalda myndrænar niður-
stöður var staðalskekkja aðeins sýnd
fyrir sjö úttektir af fimmtán sem með-
altöl eru sýnd fyrir: 1965 (fyrir alla reiti
nema B8, B9 og B10 sem voru lagðir
út 1970), 1976, 1985, 1997, 2005, 2010
og 2016. Til frekari einföldunar var
niðurstöðum einstakra reita skipt í tvo
flokka í Bræðraskeri (B1-B7 og B8-B10)
og sýndu þeir ólíkasta framvindu
mosaþekju, en framvinda æðplantna
var svipuð í þeim öllum. Í Káraskeri
var niðurstöðunum skipt upp í þrjá
flokka (K1, K5; K2, K4; K3, K7, K8)
sem hver um sig sýndi svipaða fram-
vindu æðplantna.
4. mynd. Landnám og útdauði 36 æðplöntutegunda, fléttna (alls 8 tegundir) og mosa (tegunda-
fjöldi óþekktur) í 17 föstum vöktunarreitum í Bræðraskeri og í Káraskeri í Breiðamerkurjökli á
80 ára tímabili. Landnám æðplantna raðaðist í 0–5 ár: nr. 1–2 fjallasveifgras, músareyra, nr. 3
þúfusteinbrjótur; 6–10 ár: nr. 4–8 grasvíðir, lotsveifgras, lækjafræhyrna, snækrækill, vetrarblóm,
nr. 9 steindepla; 11–20 ár: nr. 10–15 blásveifgras, fjalladepla, fjallafræhyrna, lækjasteinbrjótur,
móasef, ólafssúra, nr. 16 skammkrækill; 21–30 ár: nr. 17–19 axhæra, fjallalógresi, skriðnablóm,
og að auki í Káraskeri 1965 nr. 20–24 blávingull, fjallafoxgras, fjallapuntur, fjallavíðir, ljósadún-
urt; 31–40 ár: nr. 25–26 fjalladúnurt, túnfífill, nr. 27 snæsteinbrjótur, nr. 28 hvítmaðra; 41–50 ár:
nr. 29–31 melablóm, melanóra, fjallasmári, nr. 32 undafífill; 51–60 ár: nr. 33 ljónslappi; 61–70 ár:
nr. 34 grámulla; 71–80 ár: nr. 35 tungljurt, nr. 36 smjörgras. Fléttur og mosar sýna hve margir
reitanna innihéldu fyrrnefnda hópa á hverju árabili. – Colonization and extinction of 36 vascular
plant species, lichens (8 species in total) and mosses (number of species not known) in 17
permanent plots in the nunataks Bræðrasker and Kárasker in the Breiðamerkurjökull glacier.
Order of vascular plant colonization was 0–5 years: No. 1–2 Cerastium alpinum, Poa alpina, No.
3 Saxifraga cespitosa; 6–10 years: No. 4–8 Cerastium cerastoides, Poa flexuosa, Sagina nivalis,
Salix herbacea, Saxifraga oppositifolia, No. 9 Veronica fruticans; 11–20 years: No. 10–15 Cer-
astium nigrescens, Juncus trifidus, Oxyria digyna, Poa glauca, Saxifraga rivularis, Veronica al-
pina, No. 16 Sagina procumbens; 21–30 years: No. 17–19 Arabis alpina, Luzula spicata, Trise-
tum spicatum, and also recorded in plots in Kárasker in 1965 No. 20–24 Deschampsia alpina,
Epilobium lactiflorum, Festuca vivipara, Phleum alpinum, Salix arctica; 31–40 years: No. 25–26
Epilobium anagallidifolium, Taraxacum sp., No. 27 Saxifraga nivalis, No. 28 Galium normanii;
41–50 years: No. 29–31 Arabidopsis petraea, Minuartia rubella, Sibbaldia procumbens, No. 32
Hieracium sp.; 51–60 years: No. 33 Alchemilla alpina; 61–70 years: No. 34 Omalotheca supina;
71–80 years: No. 35 Botrychium lunaria, No. 36 Bartsia alpina. Mosses and lichens show how
many of the 17 plots had continous or discontinous cover in each decade.