Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2020, Page 51

Náttúrufræðingurinn - 2020, Page 51
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 271 Ritrýnd grein / Peer reviewed Aldarþriðjungi síðar ritaði Sigurður Þórarinsson jarðfræðingur (4. og 5. mynd) afar skilmerkilega samantekt um Vatnajökul og samskipti manna við jökulinn fyrr og síðar, þar á meðal um ferðaleiðir yfir hann fyrr á öldum. Greinaflokkurinn birtist í Lesbók Morgunblaðsins árið 1946 undir leiðar- stefinu Í veldi Vatnajökuls,6 og síðar gerði Sigurður sama efni ítarleg skil í bók sinni Vötnin stríð7 (6. mynd). Víða hefur verið vitnað til ályktana Sigurðar, og er meðal annars vísað til frásagna hans í ritinu Íslenskir sjávarhættir.8 Það er til marks um litla eftirfylgni varðandi svo mikilsvert atriði í sögu okkar að takmarkaðar fornleifarann- sóknir hafa enn verið gerðar á meintum dvalarstöðum vermanna sunnan jök- uls, svo sem í Kambstúni við Hestgerði í Suðursveit. Jarðsjármælingar sem gerðar voru þar á gömlum rústum sum- arið 2019 skiluðu litlu sem engu.a Eft- irtektarverð er einnig þögn um slys og mannskaða í meintum ferðum á jökli, og engin forn ummerki hafa fundist á leysingasvæðum jökulsins um slík slys. Árið 2006 komu hins vegar fram á Skaftafellsjökli skýr ummerki um tjald og búnað tveggja ungra Englendinga, Ian Harrison og Tony Prosser, sem fór- ust á Vatnajökli sumarið 1953 á leið frá Miðfelli við Morsárdal austur á Öræfa- jökul (7. mynd).9 Þeir voru í jöklarann- sóknahópi stúdenta frá háskólanum í Nottingham í Englandi, sem vann að athugunum á jöklum í Öræfum á árunum 1952–1954 undir forustu Jack D. Ives (8. mynd), sem síðar varð heims- þekktur fjallavistfræðingur, frá 1954 búsettur í Kanada. Allt frá þessum tíma hefur Jack haldið nánum tengslum við Ísland og Skaftafell sérstaklega og ritað um þau kynni merka bók, sem kom út á ensku og íslensku árið 2007.9 Rýrar heimildir eru um vertíðir fyrrum í Austfirðingafjórðungi umfram það sem lesa má í Íslenskum sjávar- háttum.8 Þar segir meðal annars: „Við Austurland var sjór víðast stundaður frá aprílbyrjun til jóla, en aðalveiðitíminn var þó frá því í júní og til októberloka. – Reyndar var sjósókn þar ekki alls staðar jafnmikil á þessum tíma og vertíðin því nokkuð breytileg eftir stöðum.“ Síðar segir: „Í eystri hluta Austur-Skaftafells- sýslu, fyrir austan Hornafjörð, var venjulega ekki byrjað að róa fyrr en eftir 10. marz og haldið út þangað til seint í apríl eða í byrjun maí. – Í syðri hluta sýslunnar, t. d. í Borgarhöfn, hófst vertíð með góu. Hvort tveggja var, að fyrr gekk fiskur yfirleitt ekki á grunnslóð og veðr- átta hamlaði sjósókn. – Öræfingar, sem reru frá Ingólfshöfða, stunduðu veiðar á vorin og framan af sumri.“ JÖKULVEGUR MILLI HORNA- FJARÐAR OG FLJÓTSDALS Hér verður horft til heimilda frá fyrri öldum um ferðir yfir Vatnajökul og þá fyrst um leiðir úr Fljótsdal suður í Hornafjörð. Sigurður Þórarinsson segir í Lesbók (bls. 398): Elstu frásagnir af ferð yfir Vatna- jökul er að finna í Droplaugarsona sögu. Þar er þess getið, að Ingjaldur á Arneiðarstöðum í Fljótsdal, mágur Gríms Droplaugarsonar, og Þorkell trani, fóstbróðir Gríms, „fóru heiman um várit it efra suðr um jǫkla ok kómu komu ofan í Hornafjǫrð.“10 Í Chorographica islandica, heimilda- safni Árna Magnússonar prófessors (9. mynd) frá um 1700, segir:11 Frá Hoffelli í Hornafirði hefur fyrir 60 árum [usque ad 1640 circiter, [þ.e. þangað til um það bil 1640] verið vegur fjallasýn ofan í Fljótsdalshérað og verið komið ofan í Fljótsdal. Skal hafa verið gild dagsferð og ei meir. Þessi vegur er nú af vegna jökla. Upp úr Lóni hefur og vegur verið ofan Í Fljótsdal. En báðir þeir vegir eru ótíðir sökum jökla og vatns. 6. mynd. Uppdráttur Sigurðar Þórarinssonar: Hugsanlegar og líklegar leiðir yfir Vatnajökul á 15. og 16. öld. Bláa línan er með vísan til greinar Sigurðar Gunnarssonar frá 1876, Um öræfi Íslands I–II, í Norðanfara XV, bls. 69–71; 73–76. – Ancient travel routes across Vatnajökull in the 15th and 16th century. The blue line is referring to Gunnarsson, S., in Norðanfari XV, pp. 69–71; 73–76. By Thorarinsson 1974. Kort/Map: Guðmundur Ó. Ingvarsson.

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.