Morgunblaðið - 30.01.2021, Blaðsíða 48

Listamaðurinn og heimspeking-
urinn Jóhannes Dagsson opnar
sýningu sína Ég veit núna / fjór-
ar athuganir í Midpunkt í Kópa-
vogi í dag klukkan 14. Á henni
sýnir Jóhannes vídeóverkið Ég
veit núna / fjórar athuganir sem
samanstendur af skrásetningum
á athugunum á samspili hlutar
og ljóss. „Hlutir og hugmyndir
okkar um þá mótast að miklu
leyti af því samhengi sem þeir
eru staðsettir í hverju sinni. Sami efnishluturinn tekur
á sig ólík hlutverk, og fær jafnvel mismunandi nöfn eft-
ir því hvernig hann er staðsettur. Þetta á við í hvers-
dagslegum heimi daglegrar reynslu og magnast enn
upp í samhengi vinnustofunnar, þar sem listamaðurinn
tekur sér vald til að umbreyta merkingu og veru hlut-
anna, og setur upp sínar eigin leikmyndir og aðstæður.
Í þessu samhengi er hluturinn bæði hversdagslegur og
framandi og hlutverk hans bæði óstöðugt og eðlis-
lægt,“ skrifar Jóhannes um sýninguna.
Ég veit núna / fjórar athuganir
Hvorki fleiri né færri en þrettán landsliðskonur í knatt-
spyrnu sem léku með íslenskum félagsliðum á árinu
2020 hafa gengið til liðs við erlend atvinnulið í haust
og vetur. Dagný Brynjarsdóttir varð sú þrettánda í röð-
inni þegar West Ham tilkynnti í fyrrakvöld að hún hefði
samið við félagið. Alls leika nú 22 landsliðskonur með
erlendum atvinnuliðum. »41
Þrettán landsliðskonur farnar í
atvinnumennsku í haust og vetur
Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
Alþjóðadagur holdsveikinnar er á
morgun, sunnudag. Dagurinn er
hugsaður til þess að vekja athygli
almennings á þessum smitsjúkdómi
víða um heim, en hann greinist enn,
einkum á Indlandi, í Indónesíu,
Afríku og Suður-Ameríku. Erla
Dóris Halldórs-
dóttir hefur lagt
sitt af mörkum í
kynningu á
holdsveiki, en
fyrir jól kom út
heimildarit henn-
ar Óhreinu börn-
in hennar Evu
hjá Uglu útgáfu.
„Holdsveiki var
mikið vandamál á Íslandi um aldir
en síðasti sjúklingurinn dó hér-
lendis 1979,“ segir hún af þessu til-
efni.
Erla Dóris sendi frá sér bókina
Holdsveiki á Íslandi 2001, en nýja
bókin fjallar um sögu holdsveik-
innar á Íslandi og Noregi. „Búið
var að uppræta sjúkdóminn annars
staðar á miðöldum en einhverra
hluta vegna var hann landlægur og
samofinn í þessum löndum,“ segir
fræðimaðurinn.
Talið er að sjúkdómurinn hafi
borist til Íslands með holdsveikum
biskupi frá Noregi 1406, en þar var
holdsveiki útrýmt 2002. „Um
300.000 manns greinast árlega með
holdsveiki víðs vegar í heiminum,“
segir Erla Dóris. Hún segir ástæð-
una fyrst og fremst vera neyslu á
beltisdýrum, sem beri bakteríuna í
fólk, og sjúkdómurinn smitist á
milli manna með snertingu og önd-
un á svipaðan hátt og kvef og
flensa.
Um 300 Íslendingar sýktust
Á Vísindavefnum kemur
fram að meðgöngutíminn frá
smiti þar til einkenni koma
fram geti verið allt upp í
40 ár. Holdsveiki geti
lýst sér á mismunandi
hátt en leggist yf-
irleitt illa á taugar í
útlimum, sem leiði til
tilfinningaleysis,
krepptra vöðva og lam-
ana. „Ef sjúkdómurinn
gengur nógu langt éta
bakteríurnar hreinlega upp heilu
líffærin þannig að fingur, eyru eða
nef geta horfið.“
Sýkt fólk leit gjarnan mjög illa út
og Erla Dóris bendir á að mikil
skömm hafi fylgt því að vera holds-
veikur. „Fólkið leit illa út, var skít-
ugt, illa lyktandi, sennilega vegna
sára, og það þótti skammarlegt að
vera holdsveikur. Enn ber á því að
orðið sé notað í neikvæðri merk-
ingu og ég hef heyrt að fólk, sem
finnst það vera útskúfað eða hefur
smitast af kórónuveirunni, segi að
því finnist það vera eins og holds-
veikt.“
Erla Dóris segir að tal-
ið sé að um 300 Íslend-
ingar hafi verið holds-
veikir. Þeir hafi verið
mjög sýnilegir með
stóra hnúta og margir
verið búnir að missa
nefbroddinn.
„Veikin át
manneskj-
una innan
frá,“ áréttar
hún. Á ár-
unum 1652 til 1848 hafi verið fjórar
„sjúkrastofnanir“ í torfhúsum á
landinu. Þar hafi ekki verið læknis-
meðferð og eftir að þær hafi verið
lagðar niður hafi veikin breiðst út
vegna þess að þá hafi fólkinu verið
komið fyrir á sveitabæjum og þar
hafi það smitað aðra. Þegar danska
Oddfellowreglan hafi gefið þjóðinni
Holdsveikraspítalann í Laugarnesi
1898 hafi fyrst verið tekið almenni-
lega á sjúkdómnum, einangrun hafi
komið í veg fyrir frekari útbreiðslu
hér eins og í Noregi og útrýmt hon-
um að lokum.
Holdsveiki getur ógnað almanna-
heill og er því tilkynningarskyldur
sjúkdómur til sóttvarnalæknis.
Lækna má holdsveiki með sýkla-
lyfjum og Erla Dóris bendir á að
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin, WHO,
gefi fólki lyf til þess að reyna að út-
rýma sjúkdómnum. „Það er líka
mikilvægt að leggja áherslu á að
skömmin, sem enn fylgir sjúkdómn-
um, til dæmis á Indlandi, á engan
rétt á sér,“ segir Erla. „Holdsveiki
er eins og hver annar smit-
sjúkdómur.“
Holdsveiki ekki skömm
Morgunblaðið/Eggert
Fræðimaður Erla Dóris Halldórsdóttir er iðin við kolann.
 Erla Dóris hefur sent frá sér fræðirit um sjúkdóminn
Útlit Rósa Ólafsdóttir, holdsveikisjúklingur á Möðru-
fells-„hospital“, árið 1836. Andlit hennar var hræði-
legt að sjá, svo illa hafði holdsveikibakterían leikið
Rósu. Hún var nærri blind og með lokuð augu.
samsungmobile.is
Galaxy S21 Series 5G
LAUGARDAGUR 30. JANÚAR 30. DAGUR ÁRSINS 2021
5 6 9 0 9 0 0 0 0 0 9 0 0
Í lausasölu 1.196 kr.
Áskrift 7.530 kr. Helgaráskrift 4.700 kr.
PDF á mbl.is 6.677 kr. iPad-áskrift 6.677 kr.
Sími: 569 1100
Ritstjórn: ritstjorn@mbl.is Auglýsingar: augl@mbl.is
Áskrift: askrift@mbl.is mbl.is: netfrett@mbl.is
ÍÞRÓTTIR MENNING