Morgunblaðið - 02.01.2021, Blaðsíða 62

62 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 2.1. 2021
„Engin höf, ekkert líf.“ Þar sem ég ber nafnið
Cousteau er þessi boðskapur nánast ritaður
inn í erfðamengi mitt. Og ég hef reynt að deila
honum með heiminum í öll þau ár sem ég ef
unnið sem talsmaður umhverfisins.
Því miður ber alvarlegt ástand hafanna á
okkar tímum því vitni að þessi boðskapur hafi
ekki náð í gegn til flestra.
Þegar við horfum yfir árið 2020 – eitt erf-
iðasta ár sem muna má í félagslegum og vís-
indalegum skilningi – og leitum leiða til að
komast fram á við er lykilatriði að við skiljum
einfalda staðreynd: Ef höfin eru ekki heilbrigð
verður framtíðin ekki heilbrigð.
Mörg okkar hafa reynslu af galdri og fegurð
hafsins. En minni skilningur er á tengingu
þess við daglegt líf okkar – hvernig það tryggir
súrefnið sem við öndum að okkur og upp-
skeruna sem við borðum.
Ég fékk að takast á við þá áskorun – og
njóta þeirra forréttinda – að búa samfellt í 31
dag í vistarverum neðansjávar. Þar fékk ég
einstaka sýn á innbyggt gildi hafanna og það
lykilhlutverk sem það leikur í að halda okkur á
lífi. Sannleikurinn er sá, svo að við umorðum
Arthur C. Clarke, að nær væri að kalla plán-
etuna okkar haf en jörð. Án vatnsins væri jörð-
in bara einn af milljörðum líflausra grjóthnull-
unga sem fljóta um í bleksvörtu tómi geimsins.
Hvernig getum við breytt sýn okkar á hafið
og hlutverk þess á reikistjörnunni? Við getum
byrjað á að hlusta á lexíur ársins 2020. Kór-
ónuveiran hefur valdið miklum þjáningum og
harmi og hefur einnig varpað ljósi á einhverjar
af þeim ósýnilegu undirstöðum sem daglegt líf
okkar hvílir á, frá óréttlæti á grundvelli kyn-
þáttar til gríðarlegs misræmis auðs sem hvílir
eins og ok á samfélögum okkar. Á meðan þessi
raunveruleiki hefur alltaf blasað við sumum,
þurfti landskjálftann, sem faraldurinn olli, til
að sum okkar rönkuðu við sér.
Faraldurinn hefur einnig minnt okkur á feg-
urð náttúrunnar. Þegar kórónuveiran breidd-
ist út um hnöttinn í vor og varð til þess að hver
þjóðin á fætur annarri greip til harðra tak-
markana náði veröldin eitt augnablik vopnum
sínum. Gruggug síki Feneyja urðu tær. Meng-
unarskýið yfir hæðum Hollywood hvarf. Bílar
hurfu af götum og við það dró verulega úr út-
blæstri koldíoxíðs, þótt tímabundið væri. Þessi
þróun var hvetjandi og gaf til kynna að hægt
væri að gera gagngerar breytingar og það
væri von um grænni framtíð eftir allt saman.
En eftir því sem faraldurinn hefur haldið
áfram hefur hann einnig orðið til þess að notk-
un á einnota plasti hefur rokið upp. Innkaupa-
pokar og latex-hanskar fylla ruslaföturnar hjá
okkur. Andlitsgrímur, sem hefur verið hent,
fljóta ofan í niðurföllin á götum okkar og berist
í ár og gætu á endanum valdið skaða í sjónum.
Hvort sem við gerum okkur grein fyrir því eða
ekki er plast, sem hefur verið hent í ruslið, að
kæfa líftóruna úr vistkerfinu.
Umhverfismengun og faraldurinn eiga ugg-
vekjandi þátt sameiginlegan: Gangverk og
ferli þeirra er að mestu leyti ósýnilegt berum
augum: Við sjáum ekki litlu, menguðu örplast-
agnirnar sem við kunnum að leggja okkur til
munns þegar við borðum fisk í dag rétt eins og
við sjáum ekki örlitla dropana með kórónu-
veirunni þegar þeir fara á milli manna. Sú
staðreynd getur gert að verkum að þessar
ógnir verða sérlega yfirþyrmandi.
En við erum ekki ein í þessari baráttu. Ekk-
ert okkar er ónæmt frá náttúrunnar hendi fyr-
ir þessari veiru eða fyrir áhrifum mengunar og
loftslagsbreytinga. Og við getum knúið fram
raunverulegar breytingar ef við snúum bökum
saman.
Hversdagslegar athafnir geta, þótt þær
virðist smávægilegar, hjálpað til í baráttunni
við mengunina og veiruna. Með því að nota til
dæmis grímu, sem hægt er að þvo, er hægt að
verja bæði heilsu nágrannans og tryggja að
minna plast fari í sjóinn. Til þess að vernda ár
og vötn frekar ættum við að forðast að kaupa
neysluvörur sem pakkað er inn í plast. Með því
myndum við líka koma því til leiðar að eftir-
spurn eftir slíkum vörum minnkaði.
Við lifum í kerfi sem er eins og lokuð hring-
braut. Við getum ekki hent hlutum „brott“.
Plastið sem við setjum í ruslið lendir oft í
sjávardýrum áður en það finnur sér leið aftur í
okkur.
Eins og Jacques-Yves Cousteau, afi minn,
trúi ég því að við verndum það sem við elskum
og elskum það sem við skiljum. Við höfum get-
una til að ráða við megnið af vandanum vegna
kórónuveirunnar og loftslagsins, en þurfum
bara að tileinka okkur lexíur vísindanna, þar á
meðal þann erfiða sannleik að hefjumst við of
seint handa bíða okkar hörmungar. Við verð-
um að læra að það að vera á bandi náttúrunnar
er að vera á bandi mannkyns.
Aldrei hefur verið jafn mikil þörf á von. En
við getum ekki bara beðið eftir að hún birtist,
við verðum að skapa hana.
Eitt af því sem ég er að gera til að vinna að
framtíð með meiri von – og leggja mitt af
mörkum til að finna lausnir á þeim knýjandi
vandamálum sem við okkur blasa – er stofnun
Proteus, sem ætlað er að verða fullkomnasta
neðansjávarrannsóknarstöð og -vistarvera í
heimi. Ráðgert er að ríða net slíkra stöðva og
verður fyrsta Proteus-vistarveran um 20
metra undir sjávarmáli undan eyjunni
Curaçao í Karíbahafinu. Hún á að verða eins
og alþjóðleg geimstöð til að stunda hafrann-
sóknir. Þar munu vísindamenn og rannsak-
endur alls staðar að úr heiminum geta búið
neðansjávar svo vikum og jafnvel mánuðum
skiptir.
Þeir munu eiga þess kost að afhjúpa fleiri
leyndarmál hafsins. Aðeins um 5% af höfum
heimsins hafa verið könnuð enn sem komið er.
Það er brýn þörf og nú kjörið tækifæri til að
öðlast betri skilning á því með hvaða hætti höf-
in hafa áhrif á loftslagsbreytingar og hvað þau
geta kennt okkur um hreina orku og matar-
sjálfbærni.
Síðan er vitaskuld hinn gríðalegi fjölbreyti-
leiki lífs í hafinu. Hvaða framfarir gætu orðið í
læknisfræði þegar nýjar tegundir verða á vegi
okkar?
Fyrsta Proteus-stöðin, sem stefnt er að því
að klára 2023, mun búa yfir myndveri til að
gera myndskeið svo milljónir manna um allan
heim geti orðið vitni að undrum lífsins undir
yfirborði sjávar. Fyrir tilstilli Proteusar munu
fleiri skilja kraftinn í okkar einfalda boðskap:
Engin höf, ekkert líf.
Með hverjum degi sem við finnum ekki
lausnir við loftslagsvánni færumst við einum
degi nær því að glata annarri dýrategund
vegna hremminganna út af hlýnun jarðar.
Loftslagsbreytingar munu ekki hægja á sér til
að við getum komið forgangsröðinni í lag og elt
þær uppi.
Þó býr í mér von. Rannsóknarstöð eins og
Proteus er nauðsynleg til að vernda höf og
vötn – og tryggja okkur framtíð: Ég trúi því að
í vistkerfi hafanna sé að finna náttúruleg efni
sem gætu hjálpað til við að hemja þennan far-
aldur eða þann næsta.
Í rás sögunnar hefur mannkyn sameinast og
deilt hugmyndum þegar miklar hörmungar
hafa dunið yfir, komið með djarfar lausnir og
fundið nýjar leiðir til að lifa af. Nú þarf að
grípa til sambærilegra aðgerða. Þegar við
horfum til 2021 og lengra fram á við þurfum
við loks að taka skrefin sem þarf til að vernda
höfin, treysta á vísindi og kraftinn í útsjónar-
semi mannsins. Líf okkar veltur á því.
©2020 The New York Times Company og Fabien
Cousteau. Á vegum The New York Times Licensing
Group.
Maður eys upp olíu, sem lekið hefur úr skipinu MV Wakashio í ágúst 2020. Skipið strandaði
seint í júlí undan suðausturströnd Máritíus.
Jean Aurelio Prudence/Agence France-Presse, via L’Express Maurice/AFP via Getty Images
Andlitsgrímur, sem hafði verið hent, fundust á Lantau-eyju í Hong Kong vorið 2020.
Anthony Wallace/Agence France-Presse Getty Images
Höfin okkar, okkar framtíð
Útbreiðsla kórunuveirunnar árið 2020 hafði í för með sér að verulega dró úr útblæstri koltvísýrings –
samkvæmt einni rannsókn dróst hann saman um 1,5 milljarða tonna á fyrri helmingi ársins miðað við
sama tíma 2019 og er það mesti samdráttur á hálfu ári frá því skráningar hófust.
FABIEN COUSTEAU
er rannsóknarkafari og umhverfisverndarsinni og stofn-
andi Fabien Cousteau-hafmenntunarmiðstöðvarinnar.
Í rás sögunnar hefur mannkyn samein-
ast og deilt hugmyndum þegar miklar
hörmungar hafa dunið yfir, komið með
djarfar lausnir og fundið nýjar leiðir til að lifa af.
Nú þarf að grípa til sambærilegra aðgerða.
TÍMAMÓT: TIL AÐ RÁÐA VIÐ KÓRÓNUVEIRU OG LOFTSLAGSVÁ ÞARF AÐ BYRJA SMÁTT OG HUGSA STÓRT
’’