Morgunblaðið - 05.02.2021, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 2021
YfirgengilegviðbrögðEvrópusam-
bandsins (ESB) við
bóluefnavandræð-
um þess í liðinni
viku hafa orðið mörgum tilefni
til umhugsunar um eðli sam-
bandsins og þá sérstaklega yfir-
stjórnar þess. Ofan á furðulegt
andvaraleysi og seinagang í
miðjum heimsfaraldri bættist
ótrúlegt dómgreindarleysi og
bráðlæti, sem hefur fellt bæði
framkvæmdastjórn ESB, Ur-
sulu von der Leyen forseta
hennar og Evrópusambandið
sjálft í áliti um allan heim og
innan sambandsins líka.
Það er segin saga – bæði í
mannheimum og meðal ríkja
eða alþjóðastofnana – að það er
vandasamt og tímafrekt að afla
trausts. Því er hins vegar hægt
að glata eins og hendi sé veifað.
Að endurheimta fyrra traust er
svo enn erfiðara og tekur enn
lengri tíma. Frammi fyrir þeim
vanda stendur Evrópusam-
bandið nú, því það er og verður
réttilega dæmt af framgöng-
unni síðustu daga.
Bætiflákar um að hótanir um
útflutningsbann á bóluefni og
landamæri á Írlandi hafi aðeins
verið misskilningur eða smá-
vægileg mistök eru hlálegir og
gera málstað framkvæmda-
stjórnarinnar verri en hann var
þó fyrir. Engar afsökunarbeiðn-
ir hafa fram komið í Brussel og
af orðum ráðamanna þar er
ljóst, að hið eina sem hryggir þá
er gagnrýnin. Og þeim mun
sárari er hún vitaskuld þegar
hún kemur frá dyggum Evr-
ópufrömuðum á borð við Michel
Barnier og Carl Bildt eða virt-
um þýskum blöðum eins og Der
Spiegel og Die Zeit, einu helsta
málgagni Evrópusamrunans.
Bóluefnahneyksli ESB koma
efasemdarmönnum um Evrópu-
samrunann ekki á óvart. Þeir
hafa um árabil varað við því að
Evrópusambandið sé martrað-
arkennt möppudýraveldi, vígi
verndarstefnu og pilsfaldakapí-
talisma, þar sem sóun og stöðn-
un haldist í hendur, kjötkatla-
klúbbur afdankaðra 3. flokks
stjórnmálamanna, án lýðræð-
islegrar tilsjónar almennings
álfunnar sem fær að gjalda fyrir
dýru verði. Það er ekki nýtt, en
á síðustu vikum hafa afhjúpast
sönnunargögn fyrir öllu þessu.
En hvað hafa Evrópusinnar
til málanna að leggja um þetta?
Hverjar eru varnir þeirra fyrir
Evrópusambandið og þessi af-
leitu vinnubrögð og viðbrögð?
Hvernig skýra þeir þessa van-
hæfni, fautaskap og vanvirðu
við alþjóðarétt?
Hér á Íslandi er það ráðgáta,
því þeir hafa allir þagað þunnu
hljóði. Í Evrópu hafa þeir marg-
ir verið þegjandalegir, en ekki
þó allir. Viðbárurnar eru hins
vegar ekki ýkja
sannfærandi.
Sumir málsvarar
ESB segja að fram-
kvæmdastjórninni
hafi vissulega orðið
á, en af hinum bestu hvötum: að
verja líf og heilsu þegnanna.
Það stenst þó ekki, því þá hefði
ESB leitað samvinnu frekar en
skylminga, sem í þokkabót
hefðu í engu bætt hlut Evrópu-
búa heldur aðeins skaðað Breta
og aðrar þjóðir, sem útflutn-
ingsbannið átti að beinast að.
Kannski réði bræðin þar, en
hugsanlega voru þetta aðeins
hefðbundin heimsveldis-
viðbrögð, að hóta hnefarétti
frekar en rétti. Þar má ekki á
milli sjá hvort er verra.
Aðrir Evrópusinnar hafa
raunar hent heimsveldistilgát-
una á lofti og játað að fram-
kvæmdastjórnin hafi komið illa
fram og ekki af góðum hvötum,
en það séu einmitt raunsæisrök-
in fyrir því að vera hluti af
heimsveldi, að betra sé að vera
þar innan garðs en utan. Það
stenst þó ekki heldur, eins og
auðvelt er að sjá af því hvernig
sum ríki ESB hafa talið sig
miðlungi bundin af Evrópusam-
starfi um bóluefni en krefjast
þess að önnur minni hviki í engu
frá því. Eða hvernig fram-
kvæmdastjórnin ætlaði fyrir-
varalaust að reisa múr á Ír-
landi, án þess svo mikið sem að
upplýsa írsk stjórnvöld um það.
Þetta síðastnefnda ætti raun-
ar engum að koma á óvart, en er
rétt að ítreka við íslenska Evr-
ópusinna ef þeir skyldu nú ein-
hvern tímann fá málið aftur.
Það hefur nefnilega verið regl-
an undanfarin ár, að hin stóru
kjölfesturíki ESB fara sínu
fram gagnvart hinum minni á
jaðrinum þegar það hentar.
Þetta mátti sjá á Írlandi í fjár-
málakreppunni, enn frekar þó á
Grikklandi þar sem lýðræðið
mátti líka víkja fyrir Brussel-
valdinu, rétt eins og á Ítalíu þar
sem þessa dagana er einmitt
verið að dubba upp enn einn
landstjóra ESB sem forsætis-
ráðherra og búið að fresta kosn-
ingum. Í Austur-Evrópu mega
svo nýfrjálsu ríkin þar beygja
sig undir hagsmuni Þjóðverja
með lagningu Nord Stream-
gasleiðslunnar og eins þurftu
Danir, Pólverjar, Tékkar og
fleiri evrulausar þjóðir að
ábyrgjast stórfenglega lántöku
til þess að bjarga evrunni enn
eina ferðina.
Evrópuhugsjónin kann sum-
um að hafa virst fögur í upphafi,
en hún hefur snúist upp í and-
hverfu sína, þar sem hin mátt-
ugu ríki ráða því sem þau vilja
og núningurinn eykst, en van-
hæfni og vanmáttur hinnar
ólýðræðislegu valdastéttar í
Brussel eru orðin að sérstökum
vanda.
Þögn íslenskra ESB-
sinna um klúður
ESB er æpandi}
Evrópusambandið,
vandi Evrópu
greiðum við með þessari þjónustu,
sem við teljum þó afar mikilvæga
þjónustu á orkustöðvum okkar,“
segir Hinrik.
Tækin úreldast fljótt
N1 og Krónan eru bæði í eigu
Festi hf. og frekari samþætting í
orkusölu og verslunarekstri Krón-
unnar er í undirbúningi, að sögn
Hinriks. Í Reykjavík helst sú þró-
un í hendur við vilja borgaryfir-
valda að fækka bensínstöðvum.
Þar er til dæmis til skoðunar að
setja upp bensínsjálfsala og raf-
hleðslustöð við verslunar Krón-
unnar á Fiskislóð í stað bensín-
stöðvar við Ægisíðu. Svipað gæti
orðið upp á teningnum víðar þar
sem aðstæður leyfa. Hafa verði þá
í huga að allur búnaður sem teng-
ist rafbílavæðingu þróast hratt.
Tækni dagsins, svo sem raf-
hleðslustöðvarnar, úreldist fljótt
og þeim þarf þá að skipta út fyrir
nýjar.
„Við viljum og teljum nauðsyn-
legt að fylgja þróun orkuskiptanna
eftir. Allt þetta þarf líka að taka í
stóru samhengi við annað. Þegar
rafmagnsbílum fjölgar þarf færri
bensínstöðvar. Við erum í við-
ræðum við borgina um fækkun
bensínstöðva og vegna verðmætis
lóða getur það verið hagkvæmt
fyrir alla. Á sama hátt erum við
líka spennt fyrir að fjölga raf-
hleðslustöðvum og að þær verði
jafnvel 4-5 á helstu og fjölsóttustu
þjónustustöðvum okkar,“ segir
Hinrik Örn Bjarnason.
Fyrirtækin taki
þátt í tækniþróun
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Hleðsla Hinrik Örn Bjarnason hleður bíl á þjónustustöð N1 við Háholt í Mos-
fellsbæ. Þróunin er hröð, segir framkvæmdastjórinn um framvindu mála.
FRÉTTASKÝRING
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Rafhleðslustöðvarnar eruhluti af almennri þjón-ustu við viðskiptaviniokkar, en þó ekki síður
hluti af tækniþróun sem nútíma-
fyrirtæki verður að taka þátt í.
Meira en helmingur nýrra bíla í
dag er rafknúinn, svo sem allir
þeir mest seldu. Þróunin á þessu
sviði er hröð og hér ætlum við að
vera þátttakendur,“ segir Hinrik
Örn Bjarnason, framkvæmdastjóri
N1.
Hleðsla fyrir 100
kílómetra á hálftíma
Rekstur á hraðhleðslustöðvum
sem Orka náttúrunnar hafði sett
upp á nokkrum þjónustustöðvum
N1 var nýlega yfirtekinn af félag-
inu sjálfu. Þetta eru stöðvarnar á
Hvolsvelli, við Háholt í Mos-
fellsbæ, í Borgarnesi, Staðarskála
og á Blönduósi. Hleðslustöðvar
ON á Ísafirði, Sauðárkróki, Egils-
stöðum, Kirkjubæjarklausti og Vík
færast svo væntanlega yfir til N1
fyrir sumarið, skv. því sem Hinrik
greinir frá.
Viðskiptavinir geta því nú tekið
hleðslu á bílinn og greitt fyrir með
N1-korti eða -lykli og svo almenn-
um greiðslukortum. Hver kílóvatt-
stund á hleðslustöðvunum kostar
45 kr., algeng áfylling eða hleðsla
á rafhlöðu er 50 kW og drægi
hennar á algengum fjölskyldubíl
er um 200 kílómetrar í akstri.
„Að hlaða bíl fyrir 100 kílómetra
akstur tekur kannski 20-30 mín-
útur, svipaðan tíma og fólk stopp-
ar gjarnan á þjónustustöðvum
okkar við þjóðvegina,“ segir Hin-
rik.
Stefnu N1 segir hann að vera
orku- en ekki olíufélag. Hluti af
því séu meðal annars kaup N1 á
fyrirtækinu Íslenskri orkumiðlun
sem gengu í gegn á síðasta ári.
Fyrirtækið, sem er sérhæft í sölu
á grænni raforku, er nú orðið hluti
af N1 og þar með stefnumörkun
fyrirtækisins.
„Ætlunin var frá upphafi að N1
tæki sjálft við rekstri hleðslu-
stöðvanna af ON að fenginni
nokkurri reynslu. Þetta ferli tekur
tíma og eins og staðan er í dag
Alls 9.369 nýir fólksbílar voru
skráðir á Íslandi í fyrra. Þar af
voru 2.356 einvörðungu knúnir
rafmagni, og 2.861 notar bland-
aða orkugjafa; þ.e. bensín og raf-
magn. Nýskráðir bensínbílar í
fyrra voru 2.139 borið saman við
6.482 árið á undan, skv. tölum
Samgöngustofu. Í heildina talið
fækkaði nýskráningum bíla
nokkuð milli 2019 og 2020, sem
breytir samt ekki því að rafbílum
fjölgar hratt.
Rafbílavæðing er lykilatriði í
loftslagsstefnu Íslands sem á að
uppfylla sett takmörk í Parísar-
samkomulaginu frá 2015 um
loftslagsbreytingar og viðspyrnu
gegn þeim. Miklum fjármunum
er árlega varið til uppbyggingar
innviða fyrir rafbíla, rafvæðingar
hafna og fleiri nauðsynlegra að-
gerða í orkuskiptum.
Fjölgar hratt
RAFBÍLAR SENN RÁÐANDI
Bílar Umferðin á Miklubraut streym-
ir í einni röð, öll til orkuskipta.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Í
frumvarpi stjórnlagaráðs er bætt við
auðlindaákvæði í stjórnarskrá. Í því
frumvarpi er kveðið á um „fullt gjald
til hóflegs tíma í senn“ fyrir leyfi til
hagnýtingar auðlinda eða takmark-
aðra almannagæða. Það hefur komið fram mál-
efnaleg gagnrýni á þetta orðalag vegna auð-
linda sem leyft er að hagnýta í almannaþágu,
en ekki í ábataskyni, eins og t.d. hitaveita eða
berjatínsla. Þess vegna var lagt til að talað yrði
um „eðlilegt gjald“.
Viðbrögðin við þeirri tillögu voru fyrir-
sjáanleg. Fólk hugsaði strax til sjávarauðlind-
arinnar og hvernig stjórnmálamenn gætu
áfram hlíft stórútgerðinni við því að greiða fullt
gjald af þeirri auðlind, á meðan kvótakóngar
græddu á tá og fingri í staðinn. Síðan þá hefur
þessi grein, fremur en allt annað, verið stíflan
sem allar breytingar á stjórnarskrá stranda á.
Í umræðunni í gær, þegar forsætisráðherra var að
kynna sitt frumvarp og var að fara yfir sína útgáfu af auð-
lindagreininni, þar sem stendur að með lögum skal kveða
á um gjaldtöku til nýtingar „í ábataskyni“, áttaði ég mig á
því að þar væri ný hlið á umræðunni um fullt og eðlilegt
gjald. Er ekki eðlilegra að fyrir auðlindir sem stjórnvöld
ákveða að hagnýta – í ábataskyni – sé greitt fullt gjald til
hóflegs tíma í senn? Aðrar auðlindir, sem eru ekki hag-
nýttar í ábataskyni heldur með samfélagslegum sjón-
armiðum, eru þá háðar eðlilegu gjaldi.
Þjóðin er stjórnarskrárgjafinn og setur þinginu mörk.
Ef þjóðin biður um fullt gjald til hóflegs tíma
þá hlýtur það augljóslega að eiga við hagnýt-
ingu auðlinda í ábataskyni. Það gæti til dæmis
þýtt að handfæraveiðar gætu verið frjálsar, ef
þær eru ekki í ábataskyni. Þú ferð með þín
handfæri og veiðir eins og þú getur, með þeim
takmörkunum sem fylgja þeim sjálfbæru veið-
um, og það teldist aldrei ábatastarfsemi þó þú
seljir aflann. Það er af því að allir aðrir geta
gert það á sama hátt líka.
Stjórnvöld geta ákveðið að þær veiðiheim-
ildir sem gefnar eru út í kvótakerfinu verði
boðnar upp til aðila sem starfa í ábataskyni.
Það er þá ákvörðun sem væri mörkuð af kröfu
stjórnarskrárinnar um fullt gjald til hóflegs
tíma. Þegar stjórnvöld takmarka aðgengi að
hagnýtingu auðlindar í ábataskyni, á þann hátt
að bara sumir komast að, þá er eðlilegt að að-
gengið sé til hóflegs tíma í senn og að greitt sé fullt gjald
fyrir þann aðgang.
Munurinn liggur í því hvort allir hafi aðgang eða bara
sumir og hvort tilgangurinn sé ábati eða ekki. Þar liggur
munurinn á fullu gjaldi eða eðlilegu. Þess vegna er aug-
ljóst að það ætti að stigskipta auðlindaákvæðinu. Almenna
reglan er eðlilegt gjald fyrir nýtingu auðlinda og fullt gjald
ef hagnýtingin er í ábataskyni. Slík skipting í auðlinda-
ákvæðinu gæti verið lausnin sem losar um stífluna um
breytingar á stjórnarskrá. bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Auðlindir í þjóðareign
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen