Morgunblaðið - 06.02.2021, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 2021
ÁSKIRKJA | Sunnudagaskóli kl. 9.30. Athugið
breyttan tíma – klukkan hálftíu. Gunnbjörg Óla-
dóttir guðfræðingur og séra Sigurður Jónsson
leiða samverustundina. Fermingarbörn að-
stoða. Kaffisopi og djús í Ási á eftir. Tveggja
metra regla og grímuskylda í gildi.
BREIÐHOLTSKIRKJA | Sunnudagaskóli kl.
11 í umsjá Steinu, Steinunnar og Þorbjargar.
DÓMKIRKJAN | Alla þriðjudaga er bæna- og
kyrrðarstund í hádeginu. Tíðasöngur á fimmtu-
dögum kl. 17 með séra Sveini Valgeirssyni. Á
sunnudögum er Dómkirkjan opin klukkan 11-
12 og virka daga 10-14. Gott að koma í kirkj-
una og njóta í íhugun og bæn. Virðum fjöldatak-
markanir og sóttvarnatilmæli.
GRAFARVOGSKIRKJA | Sunnudaginn 7.
febrúar verða í boði tvær altarisgöngur. Sú fyrri
verður kl. 11 en sú seinni kl. 12. Fylgt verður
öllum sóttvarnareglum og er nauðsynlegt að
skrá sig áður. Það er hægt að gera á netfang-
inu grafarvogskirkja@grafarvogskirkja.is. eða í
síma 587-9070.
Gott er að koma með sinn eigin bolla eða glas.
Prestar kirkjunnar þjóna. Organisti er Hákon
Leifsson.
Sunnudagaskólinn verður í streymi kl. 11. Um-
sjón með honum hafa Ásta Jóhanna Harðar-
dóttir og Hólmfríður Frostadóttir.
GRENSÁSKIRKJA | Sameiginlegt barnastarf
Fossvogsprestakalls í Bústaðakirkju kl. 11.
Helgistundir og hugleiðingar á netinu. Kyrrð-
arstund í Grensáskirkju kl. 12 á þriðjudag, nú-
vitundarstund á fimmtudag kl. 18.15.
HAFNARFJARÐARKIRKJA | Orgelandakt við
kertaljós kl. 11. Sr. Sighvatur Karlsson þjónar
og Guðmundur Sigurðsson leikur á orgel. Minnt
er á fjöldatakmarkanir og grímuskyldu fyrir 16
ára og eldri.
KÓPAVOGSKIRKJA | Helgistund kl. 11. Sr.
Sigurður Arnarson leiðir stundina. Lenka Má-
téová kantor kirkjunnar sér um tónlistarflutn-
ing. Sunnudagaskólinn verður á sama tíma í
safnaðarheimilinu Borgum.
NESKIRKJA | Sunnudagaskóli kl. 11 í umsjá
sr. Steinunnar A. Björnsdóttur og Ara Agnars-
sonar. Gengið er beint inn í safnaðarheimilið.
Helgistund í kirkjunni kl. 11 í umsjá sr. Skúla S.
Ólafssonar. Steingrímur Þórhallsson leikur á
orgel. Gengið er beint inn í kirkjuna um aðaldyr.
Sóttvarnareglum verður fylgt. Spritt er á staðn-
um, fjarlægðarmörk haldin og hámark 20 full-
orðnir og 50 börn á hvorri stund.
SELTJARNARNESKIRKJA | Helgistund í
streymi á facebook-síðu Seltjarnarneskirkju á
Biblíudaginn kl. 11. Sr. Bjarni Þór Bjarnason
þjónar. Friðrik Vignir Stefánsson er organisti.
Dr. Rúnar Vilhjálmsson, prófessor og gídeon-
maður, flytur hugleiðingu. Eygló Rúnarsdóttir
syngur. Margrét Albertsdóttir og Guðmundur
Einarsson lesa ritningarlestra. Ingólfur Ár-
mannsson gídeonmaður les bænir. Tæknimað-
ur er Sveinn Bjarki Tómasson. Bænastund í
streymi á facebook-síðu Seltjarnarneskirkju
miðvikudaginn 10. febrúar kl. 12.
Morgunblaðið/Sigurður Ægisson
Prestbakkakirkja
Messur á morgun
Félag lífeindafræð-
inga hefur vakið at-
hygli á illa ígrunduðu
yfirfærsluferli í skim-
un fyrir legháls-
krabbameini sem tók
gildi 1. janúar 2021.
Heilbrigðisráðherra
hefur fullyrt að með
útvistun sé verið að
auka öryggi sem við
drögum í efa. Við höf-
um óskað eftir viðtali
við heilbrigðisráðherra og land-
lækni vegna breytinganna og upp-
lýsingum frá Sjúkratryggingum
vegna samninga vegna útvistunar á
rannsóknum tengdum legháls-
frumsýnum en ekki fengið.
Í Læknablaðinu, 2. tbl. 107. árg.
2021, skrifar Reynir Tómas Geirs-
son læknir og bendir á það glopp-
ótta ferli sem er nú í gangi við yf-
irfærslu í skimun fyrir
leghálskrabbameini frá Krabba-
meinsfélagi Íslands til heilsugæsl-
unnar í landinu. Hann spyr mik-
ilvægra spurninga:
„Er heilsugæslan tilbúin með
þjálfað starfslið og réttan búnað?
Eru skoðunarstólar og ljósgjafar
eins og best verður á kosið á
heilsugæslustöðvum landsins?
Hvernig verður tryggt að upplýs-
ingagjöf sé samræmd fyrir allar
heilsugæslustöðvar, eftirfylgd af-
brigðilegra sýna virk og innköll-
unarkerfi og skráning
meinsemda eða for-
stiga þeirra sé sem
best? Hvar á frum-
umeinafræðin að vera
og hver sér um úr-
vinnslu HPV-
greininga? Hvernig á
að reka frumumeina-
rannsóknirnar og
hvar? Hvernig tengj-
ast frumurannsóknir
upplýsingum úr HPV-
sýnum? Á að endur-
meta sýnatökutímann
í ljósi nýrra al-
þjóðlegra rannsókna og um leið
fyrri og vonandi nýrra íslenskra
rannsókna?“
Hann bendir einnig á þá ómet-
anlegu reynslu lífeindafræðinga og
sérhæfðra frumumeinafræðinga og
þá hættu sem skapast, ef reynsla
og þekking frumurannsóknarstof-
unnar færist úr landi. Að frum-
umeinafræðirannsóknir leggist
meira eða minna af á Íslandi, sem
aftur hefur áhrif á uppbyggingu
nauðsynlegrar sérnámsleiðar fyrir
lækna og lífeindafræðinga í meina-
fræðigreinum.
„Reynsla af útvistun er ekki
endilega alltaf góð og ábyrgð-
arferlar alls ekki skýrir ef eitthvað
fer ekki eins og það á að fara í
skimuninni, – sem er óhjá-
kvæmilegt að verði. Margt í grein-
ingu og lækningum sjaldgæfari til-
vika í heilbrigðisþjónustu ætti alls
ekki rétt á sér á Íslandi ef einungis
ætti að miða við fjölda tilvika.“
Ekkert í heilbrigðisþjónustu er
gert með 100% öryggi. Hins vegar
er hægt að gera ferla sem byggja
á stöðlun, með skráðum innleið-
ingar-, eftirfylgni- og umbótaáætl-
unum sem lágmarka mistök og
tryggja rekjanleika.
Lífeindafræðingar sem starfa við
og eru sérfræðingar í meðhöndlun
lífsýna vita að tryggja þarf gæði og
öryggi í söfnun lífsýna, geymslu
þeirra og flutningi til að þau nýtist
í þær rannsóknir sem þarf að gera
á þeim. Við spyrjum hvort og þá
með hvaða hætti slíkt sé tryggt?
Nú köllum við eftir samvinnu
fagstétta við yfirfærsluferlið þar
sem sérfræðiþekking okkar er nýtt
til góðs svo ekki verði undirritaður
margra ára bindandi samningur
með ófyrirsjáanlegum afleiðingum
fyrir heilsu og líf íslenskra kvenna
og fjölskyldna þeirra.
Eftir Öldu Margréti
Hauksdóttur » Spurningar vegna
skimunar fyrir leg-
hálskrabbameini, útvist-
unar rannsókna, taps á
þekkingu og mögulegra
áhrifa þess á heilsu
kvenna.
Alda Margrét
Hauksdóttir
Höfundur er formaður
Félags lífeindafræðinga.
fl@bhm.is
Sérfræði- og fagþekking
lífeindafræðinga ekki
metin að verðleikum
Samtök sveitarfé-
laga á höfuðborg-
arsvæðin eru að
þjappa saman fólki
sínu. Hús skulu nú
reist upp í loftið svo
fleiri íbúðir rúmist á
hverjum hektara og
meiri fasteignagjöld
streymi í kassann.
Fólk á ferð skal einnig
taka færri fermetra á
vegunum svo því skal
þjappað saman í hina stóru vagna
Borgarlínu þegar hún kemur en
pakkað saman þangað til í biðröðum
umferðartafa. Meðan á þessari bar-
áttu stendur má umferðin ganga á
hraða snigilsins. Borgarlína bætir
lítið. Þó henni séu ætlaðar sér ak-
reinar sem enginn annar má nota
flýtir það aðeins för milli þess sem
hún stoppar á öðru hverju götuhorni
svo hún nær aðeins lágum hraða.
Höfuðborgarsvæðið er sett í hæga-
gang og menn spyrja: hvað með
kostnaðinn? Fátt er um svör. Mikil-
vægum upplýsingum um tafakostn-
að í umferðinni upp á tugi milljarða á
ári er leynt.
Skýrsla Mannvits og COWI frá
2020 um félagslega greiningu Borg-
arlínu vakti, þrátt fyrir vafasamar
forsendur, athygli á því að beinan
kostnað af umferðartöfum má meta
til fjár. Í skýrsluna vantaði hins veg-
ar tölur um heildarumferðartafir á
höfuðborgarsvæðinu. Þó svo að þær
hafi ótvírætt verið reiknaðar við
gerð hennar hafa þær ekki verið
birtar, enda óþægilegt fyrir Reykja-
víkurborg sem hefur staðið gegn
áhrifaríkum aðgerðum til að greiða
fyrir umferðinni innan sinna vé-
banda. Því var svipast um eftir upp-
lýsingum sem gætu gefið til kynna
hve miklar tafirnar væru og þær
fundust.
Vegagerðin hefur á heimasíðu
sinni upplýsingar um umferð á höf-
uðborgarsvæðinu, magn hennar og
dreifingu yfir sólahringinn, til eru
alþjóðlegar mælingar og verkfræði-
stofan VSÓ gerði árið 2017 á vegum
SSH umferðarspá fyrir höfuðborg-
arsvæðið og gekk þá út frá grunn-
upplýsingum frá árinu 2012. Þessar
upplýsingar má setja saman í reikni-
líkan og kemur þá í ljós, að það líkan
skilar nánast sömu niðurstöðum um
umferðartafir grunnárs VSÓ eins og
þeirra umferðarlíkan gerði og var í
samræmi við þá fyrirliggjandi um-
ferðarmælingar. Munurinn er innan
við 10% og breytir það litlu um
heildarmyndina.
Niðurstaðan úr þessum reikn-
ingum er sú, með núverandi að-
stæðum í umferðinni, að félagslegur
kostnaður ársins 2020 vegna um-
ferðartafa hefur legið skammt neðan
við 30 milljarða króna eftir að hafa
legið þar yfir í þrjú ár
samfleytt vegna meiri
umferðar. Þessi kostn-
aður mun síðan vaxa
upp í nærri 50 milljarða
árið 2030. Tímakostn-
aður tekur mið af laun-
um fólks á millitekjum
en væri hærri ef flutn-
ingabílar og aðrir
vinnubílar væru teknir
með í reikninginn.
Þetta eru mun hærri
tölur en áður hafa sést.
Til dæmis gaf Samband
iðnrekenda út töluna 15 milljarða ár-
ið 2017 og þótti nóg um. Þarna er um
að ræða beinan samfélagslegan
kostnað umferðartafa en við hann
má bæta auknum eldsneytiskostnaði
sem gæti hækkað fyrrnefndar tölur í
grennd við 10%.
Hinn beini tafakostnaður er þó
ekki allt. Umferðartafir eru afar
óreglulegt fyrirbrigði og gerir það
bæði einstaklingum og fyrirtækjum
erfitt um vik við áætlunargerð. Af
þessum sökum verður til töluvert af
dauðum tíma sem erlendar rann-
sóknir benda til að geti orðið um
65% af beinu töfunum. Þeir erfið-
leikar koma t.d. fram í auknum
kostnaði við framkvæmdir og má
sem dæmi nefna byggingu nýrra
íbúða og vega á byggðum svæðum,
að ekki sé talað um framkvæmdir
eins og nýja háskólasjúkrahúsið við
Landspítalann. Hér er ekki verið að
tala um þann kostnað sem verður
vegna þrengsla á framkvæmda-
svæðum, aðeins dauðan tíma vegna
erfiðleika í áætlunargerð og tafir á
aðföngum.
Heildarmyndin er því sú að kostn-
aður sem umferðartafir valda getur
nú þegar verið kominn upp í stærð-
argráðuna 50 milljarðar króna á ári
og verði ekkert að gert vex sú tala í
80 milljarða eða meir á næstu 10 ár-
um. Það munar um minna sagði ein-
hver en viðbrögðin eru jafnan þau að
„Borgarlínan reddar þessu“. Það er
af og frá, hún bætir í tafirnar og
kostnaðinn þar með.
Þó svo Borgarlínan fái sérstakar
akreinar fyrir sig, sem nýtast auð-
vitað illa, þá gengur hún ekki mikið
hraðar en strætó í dag stoppandi á
öðru hverju götuhorni. Fólk er ekki
farið að flýja úr einkabílnum enn yfir
í strætó og vafasamt að sérakreinar
Borgarlínu flýti svo för að hlutur
hennar í umferðinni fari langt yfir
5% ferða. Fólk flykkist ekki í Borg-
arlínuna fyrr en hún sparar umtals-
verðan tíma á við einkabílinn, slíkir
eru yfirburðir hans þegar kemur að
þægindum, sveigjanleik og flutningi
farangurs.
Fyrirliggjandi gögn gefa mjög
sterka vísbendingu um að kostnaður
vegna umferðartafa á höfuðborgar-
svæðinu sé kominn langt yfir öll
ásættanleg mörk. Það er alveg
óskiljanlegt hvernig hægt er að hella
yfir almenning hverjum auglýsinga-
bæklingnum á fætur öðrum og
hverri sérfræðiskýrslunni af annarri
án þess að gerð sé grein fyrir því
hver kostnaðurinn af töfunum er og
allri þessari baráttu um flatarmálið
yfirleitt. Það er deginum ljósara að
tafirnar hafa verið reiknaðar en nið-
urstöður ekki birtar, enda er kostn-
aður sem gæti legið á bilinu 50 til 80
milljarðar króna á næsta áratug of
hár til að horfa fram hjá honum. Það
eru stjórnmálamenn sem ráða þess-
ari leynd og tími kominn til að þeir
bæti ráð sitt.
Baráttan um
flatarmálið
Eftir Elías Elíasson
Elías Elíasson
» Þó svo Borgarlínan
fái sérstakar akrein-
ar fyrir sig, sem nýtast
auðvitað illa, þá gengur
hún ekki mikið hraðar
en strætó í dag.
Höfundur er verkfræðingur.
Ef dæma má af
leiðaraskrifum Morg-
unblaðsins eru Evr-
ópusambandinu al-
mennt mislagðar
hendur og nú einkum
á dreifingu bóluefnis
gegn Covid-19-
faraldrinum, sem enn
er skortur á. Þá á það
væntanlega ekki síður
við allt það mikla
regluverk sem tryggir frjálsan
innri markað ESB og þar með í
EES og er að verulegu leyti grunn-
ur þátttöku Íslands í alþjóðlegu
viðskipta- og efnahagslegu sam-
starfi.
Því hefur hingað til verið tekið
sem óhrekjanlegri staðreynd að
það hafi ekki hvað síst
verið einörð barátta
okkar sem gerði að
200 mílna fiskveiði-
lögsaga var við-
urkennd sem alþjóða-
réttur. Með aðild
Íslands að EFTA og
EES lögðum við okkar
lóð á vogarskálarnar
til að viðskiptafrelsi
fyrir útflutningsvörur
okkar næðist. Og er-
um við ekki einir við
gjörvallt Atlanshaf að
marka sjálfbæra stefnu í fisk-
veiðum með að viðhafa aflahámark
og fisveiðiheimildir?
Annars vegar eru ákvarðanir
annarra ríkja til samstarfs vegna
eigin hagsmuna og hins vegar af-
staða þeirra til þátttöku Íslands í
því samstarfi. Það var síður að vilja
annarra að föst, samningsbundin
fríverslun er um sjávarafurðir í
Evrópu, rétt eins og 200 mílurnar
eru alþjóðalög, oft kennd við Ís-
lendinga.Vissulega sló þar í hart
þótt „bræði“ eða „hnefaréttur“ séu
fremur spaugileg lýsing á því sem
Bretar hafa fremur tilhneigingu til
að líta á sem niðurlægingu.
En Evrópusambandið er ekki við
eigin sögulok. Síður en svo. En það
ríkir óvissa á alþjóðasviðinu og til-
efni til að athuga nánar okkar
tengsl við Evrópusambandið og þá
sérstaklega myntina.
Andlát Evrópuhugsjóna ?
Eftir Einar
Benediktsson »Evrópusambandið er
ekki við eigin sögu-
lok. Síður en svo.
Einar Benediktsson
Höfundur er fv. sendiherra.