Morgunblaðið - 27.02.2021, Side 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 2021
Ég þurfti nýlega aðkoma því til skila ítölvupósti að égvildi þiggja dálítið,
sem mér hafði verið boðið, og
tiltaka tímasetningu. Þá vafð-
ist allt í einu fyrir mér vh.þt.
sagnarinnar að þiggja, svo ég
fletti upp í Beygingarlýsingu
íslensks nútímamáls, sem
óhætt er að mæla með við alla
sem brýna vilja mál-
fræðitökin eða efla yfirsýn
(bin.arnastofnun.is). Og viti
menn, tvær beygingar voru
gefnar upp. Ég gat skrifað
hvenær ég þæði boðið, eða
þægi það – en varð þá allt í
einu svo viss um að viðtak-
andinn hefði akkúrat öfuga
máltilfinningu, sama hvorn
kostinn ég veldi, að ég reit hið
örugga „myndi þiggja“ …
Þarna fór ég á svig við
reglu sem ég reyndi að temja
mér þegar ég starfaði sem blaðamaður. Þá komu upp ýmis álitamál um
orðalag, þegar verið var að setja saman greinar, og félagar af næstu bás-
um oft kallaðir til skrafs. Þetta voru frjóar samræður, og vonandi spör-
uðum við prófarkalesurum
einhver spor, en um tvo kosti
þótti helst að velja: 1) Umorða
setninguna til að forðast sjald-
gæfa orðmynd sem virkaði
skrýtin. 2) Birta sjaldgæfu
orðmyndina til að venja les-
endur við hana. Við höfðum
greinilega háar hugmyndir um hlutverk okkar því oft völdum við seinni
kostinn – en nú finnst mér (sbr. eigið dæmi) sem hugrekki okkar í þessa
veru fari dvínandi. Með okkar á ég þá við almenna málnotendur. Við stytt-
um okkur ótrúlega oft leið til að þurfa ekki að hugsa eða taka ábyrgð.
Þannig verður málið á endanum flatara (eða einfaldara, segðu einhverjir,
veit ekki hverjir).
Þekkt er sú hneigð sem farið hefur um sem sótt síðustu ár og gengur út
á að nafnháttur leysi allan vanda. Setningin „Ertu að sjá þetta?“ er erki-
dæmi þessarar tísku, sem náði hámarki í kímnu ádeilukvæði Bjarka
Karlssonar, Ég er ekki að skilja (Ást í dvalarhorfi). Síst er svo betra er
þegar einfaldur framsöguháttur er kominn í ból bjarnar í setningum sem
eiga að tjá efa, ósk eða möguleika. Dæmi úr samtali við tólf ára: Ég held
það var þarna. Dæmi af netmiðli: Það er ennþá hætta á að fólk getur smit-
ast. Þessa hneigð hljóta fræðingar líka að vera langt komnir með að rann-
saka, mín tilfinning er að hún sé ekki lengur bundin við börn.
Það hlýtur sumsé að mega auglýsa eftir fjölbreyttari sagnbeygingum,
fyndnum og fáheyrðum. Síðast þegar ég sá beygingarmyndina yllu var
það t.d. í fjörutíu ára gamalli blaðagrein um Engihjallaveðrið þegar „mörg
dæmi voru þess að járnplötur fykju inn um glugga og yllu meiðslum á fólki
og miklu tjóni“. BÍN er reyndar með athugasemd um sögnina að valda,
hún veldur mörgum erfiðleikum, og kannski ósanngjarnt dæmi. En: Þó ég
skæri niður brauð hér í allan dag hnytu engir molar af borðinu. Er þetta
rétt? Þyrfti ég að fletta upp? Ha? … Til þrautavara auglýsi ég eftir því að
sjálfur viðtengingarhátturinn lifi af, svo hin ómissandi mannlega kennd,
efinn, varðveitist!
Ef ég [er/væri] ríkur
Tungutak
Sigurbjörg
Þrastardóttir
sitronur@hotmail.com
Ívikunni skilaði starfshópur undir formennskuHaralds Benediktssonar, þingmanns Sjálfstæð-isflokksins, Guðlaugi Þór Þórðarsyni utanrík-isráðherra skilagrein um ljósleiðaramálefni og
útboð ljósleiðaraþráða. Þar er um að ræða ráðstöfun á
tveimur ljósleiðaraþráðum af þremur í streng umhverf-
is landið sem oft er kallaður NATO-ljósleiðarinn og
lagður var á árunum 1989 til 1991 vegna ratsjárstöðv-
anna á öllum landshornum. Ætlunin er að bjóða þessa
þræði út til borgaralegra nota og snúast tillögur starfs-
hópsins einkum um aðferð við það.
Á NATO-ljósleiðaranum hefur frá upphafi verið póli-
tísk hlið. Þegar unnið var að lagningu hans var Stein-
grímur J. Sigfússon, þingmaður Alþýðubandalagsins,
samgönguráðherra (1988-1991). Þá var Alþýðu-
bandalagið andvígt aðild Íslands að NATO eins og VG
er nú en þann flokk stofnaði Steingrímur J. árið 1999
þegar ætlunin var að sameina alla vinstri menn í einn
flokk, Samfylkinguna. Steingrímur J., Svavar Gestsson
og Hjörleifur Guttormsson, fyrrverandi ráðherrar Al-
þýðubandalagsins, vildu ekki ganga til slíks samstarfs
og beittu sér fyrir flokki lengra til vinstri, meðal annars
vegna andstöðu við NATO og ann-
arrar sérstöðu í utanríkismálum.
Þessi sérstaða hefur horfið smátt
og smátt í áranna rás. Hjörleifur
Guttormsson talaði manna harðast
gegn aðild Íslands að Evrópska efna-
hagssvæðinu (EES) fyrir tæpum 30
árum. Eftir aldarfjórðung innan EES
er hann enn þeirrar skoðunar að að-
ildin brjóti í bága við stjórnarskrána.
Steingrímur J. stóð hins vegar að myndun ríkisstjórnar
með samfylkingarkonunni Jóhönnu Sigurðardóttur
vorið 2009 og sóttu þau saman um aðild að Evrópusam-
bandinu. Þá var ekki talað um að stjórnarskráin truflaði
þau áform. ESB-umsóknin rann út í sandinn eins og
fleira hjá þessari ríkisstjórn, þar á meðal Icesave-
samningarnir sem Svavar Gestsson gerði. Engin rík-
isstjórn hefur fengið verri útreið í kosningum en eina
„hreina vinstristjórnin“ vorið 2013.
Eftir að Alþýðubandalagið og síðar VG féll í verki frá
því að gera NATO-aðildina eða varnarsamstarfið við
Bandaríkin að úrslitaatriði við stjórnarmyndun hafa
þingmenn flokksins gjarnan minnt á sérstöðu sína í ut-
anríkis- og öryggismálum með því að fetta fingur út í
einstakar framkvæmdir í þágu varna landsins. Því var
þó ekkert andmælt þótt á vegum NATO væri lagður
ljósleiðari umhverfis landið árin 1989 til 1991 þegar
Steingrímur J. var samgönguráðherra.
Í skilagrein Haralds Benediktssonar er rætt um
fleira en tæknilega hlið ljósleiðaramála og bent á að ör-
yggi fjarskipta séu grundvallaratriði í öryggi og vörn-
um hvers ríkis. Þá hafi öryggi íslenskra fjarskiptakerfa
áhrif á öryggi okkar nánustu vina- og bandalagsríkja.
Minnt er á að á NATO-leiðtogafundi í Varsjá í júlí 2016
hafi NATO-ríkin skuldbundið sig til að gera allt sem í
þeirra valdi stæði til að efla varnir innviða og netkerfa.
Fjarskipta- og netkerfi yrðu að geta staðið af sér
hættuástand. Við þetta verkefni verða íslensk stjórn-
völd að glíma.
Meginstef skilagreinar starfshópsins endurspeglar
þá staðreynd að á sviði stafrænnar tækni treystir rík-
isvaldið á samstarf við einkaaðila. Markmiðið er að
einkaaðilar fái afnot af tveimur strengjum af þremur
sem falla undir forræði NATO. Þetta verði til þess að
auka innri styrk samfélagsins.
Þráðunum tveimur verður þó ekki ráðstafað til mark-
aðsaðila nema farið sé að sameiginlegum örygg-
iskröfum NATO-ríkjanna. Krafist er öryggisvottunar á
búnað og að hann sé framleiddur í
samstarfsríki Íslendinga í öryggis-
málum eða ríki innan EES. Er gert
ráð fyrir að kröfur um þetta verði
settar í útboðsgögn vegna
strengjanna. Mikilvægt sé að hafa í
huga að útboðið og niðurstaða þess
geti haft mikil áhrif á fjar-
skiptamarkaðinn, segir starfshóp-
urinn, og leggur áherslu á að efla
verði þekkingu innan stjórnsýslunnar á gæslu öryggis á
þessu sviði.
Minnt er á öryggisáskoranir sem fylgja tilkomu 5G-
farneta og sagt: „Í því samhengi er nauðsynlegt að taka
mið af þeirri staðreynd að mörkin á milli borgaralegs
og hernaðarlegs öryggis og innanríkis- og utanrík-
ismála eru að verða sífellt óskýrari. Kallar það á öfluga
samstöðu og samstarf milli hins opinbera og einkageir-
ans.“
NATO-ríkin líta á 5G-tækni frá kínverska fyrir-
tækinu Huawei sem ógn við öryggi farkerfa. Nú er boð-
aður svo hár þröskuldur í öryggismálum net- og fjar-
skiptakerfa hér að viðskipti við Huawei vegna 5G eru úr
sögunni. Nágrannaþjóðir okkar, Grænlendingar og
Færeyingar, hafna 5G-viðskiptum við Huawei. Líklegt
er að fjarskiptafyrirtækin hér sem skipta við Huawei
fái umþóttunartíma til að taka upp viðskipti við selj-
endur innan EES á 5G-tækni en þar eru Ericsson og
Nokia í fremstu röð.
Samstarf ríkisvaldsins og einkafyrirtækja er árang-
ursríkt í fjarskiptum, netnotkun og dreifingu alls efnis
hljóðvarps og sjónvarps. Þar ríkir meira jafnvægi en
við gerð efnis til dreifingar. Sjö milljörðum króna á ári
er varið í ríkisútvarpsstöð í stað þess að nota féð til að
styðja efnisgerð einkaaðila. Þarna ætti að skilgreina
þátt ríkisins á alveg nýjan hátt og stofna til allt annars
konar verkaskiptingar milli ríkis og einkaaðila. Frekja
ríkisins á fjölmiðlamarkaði gengur einfaldlega af einka-
rekstri þar dauðum.
NATO-strengir gegn Huawei
Ætlunin er að bjóða
þessa þræði út til borg-
aralegra nota með
ströngum öryggiskröfum.
Björn Bjarnason
bjorn@bjorn.is
Firrur eru hugmyndir, semstandast bersýnilega ekki,
ganga þvert gegn þeim veruleika,
sem við höfum fyrir augunum, eða
gegn röklegri hugsun. Nokkrar
slíkar firrur getur að líta í verkum
Jóns Ólafssonar heimspekikennara
um sögu íslensku kommúnista-
hreyfingarinnar. Ein þeirra er, að
þeir 23 Íslendingar, sem komm-
únistaflokkurinn íslenski sendi á
leyniskóla Kominterns, Alþjóða-
sambands kommúnistaflokka, í
Moskvu árin 1929-1938 hafi ekki
fengið neina teljandi hernaðar-
þjálfun. Rök Jóns fyrir þessu eru,
að engin gögn séu til um það. En sú
ályktun hans er röng af tveimur
ástæðum. Samkvæmt námskrám
og frásögnum annarra hlutu allir
nemendur í þessum skólum þjálfun
í undirbúningi byltingar, þar á
meðal í vopnaburði, skipulagningu
götuóeirða, fölsun vegabréfa og
annarra gagna, meðferð ólöglegs
fjarskiptabúnaðar og notkun dul-
máls. Þurft hefði sérstaka heimild
um undanþágu íslensku nemend-
anna frá því námi til að rökstyðja
ályktun Jóns. Í öðru lagi greindu
nokkrir íslensku nemendanna ein-
mitt frá því, að þeir hefðu fengið
þjálfun í vopnaburði, þar á meðal
Andrés Straumland, Benjamín
H.J. Eiríksson og Helgi Guð-
laugsson. Tók einn nemandinn
meira að segja þátt í borgarastríð-
inu á Spáni, Hallgrímur Hall-
grímsson.
Önnur firra Jóns er, að haustið
1938 hafi Sósíalistaflokkurinn verið
stofnaður í andstöðu við Kom-
intern. Heimild hans er minnisblað,
sem einn starfsmaður Kominterns
sendi yfirmanni sínum, þar sem
hann lýsti efasemdum um stofnun
flokksins. En þetta innanhússplagg
jafngilti ekki neinni ákvörðun
Kominterns. Allt bendir til þess, að
Komintern hafi látið sér vel líka
stofnun Sósíalistaflokksins. Komm-
únistaflokkar Danmerkur og Sví-
þjóðar sendu heillaóskaskeyti við
stofnunina, og ég fann í skjalasafni
Sósíalistaflokksins bréf frá Al-
þjóðasambandi ungra kommúnista
í Moskvu til Æskulýðsfylking-
arinnar, sem tók við af Sambandi
ungra kommúnista, þar sem lýst er
ánægju með stofnun fylkingarinnar
og starfsskrá. Óhugsandi hefði ver-
ið, að allt þetta hefði verið gert í
andstöðu við Komintern, sem laut
öflugu miðstjórnarvaldi. Engin
merki neins ágreinings sjást held-
ur í samskiptum íslenskra sósíal-
ista við hina alþjóðlegu komm-
únistahreyfingu frá öndverðu. Um
er að ræða augljósa ofályktun. Ein
fjöður verður að fimm hænum.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Firrur Jóns Ólafssonar
VERTU MEÐ
BINGÓGLEÐ
Í OPINNI DAGSKRÁ FYR
BINGÓGLAÐA ÍSLEND
ALLA FIMMTUDAGA K
Á MBL.IS/BING
Í
INNI
IR ALLA
INGA
L. 19:00
O
TAKTU
ÞÁTT
Af innlendum vettvangi fellur niður
Föst grein Styrmis Gunnarssonar, Af innlendum
vettvangi, fellur niður í dag vegna veikinda.