Morgunblaðið - 01.03.2021, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. MARS 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Grunn-atvinnu-grein þjóð-
arinnar hefur
löngum mátt sæta
árásum sem erfitt
er að skilja, en
birtist í því að
ákveðnir stjórnmálamenn og
jafnvel heilu flokkarnir gera út
á það að skapa öfund og
óánægju í garð þessarar grein-
ar. Slíkt lýðskrum heyrist oft
nú um stundir, en er ekki nýtt
af nálinni. Í grein sem Bjarni
Benediktsson, lagaprófessor
og síðar borgarstjóri og for-
sætisráðherra, ritaði í Morgun-
blaðið sumarið 1940 ræddi
hann málefni útvegsins, sem þá
mátti þola árásir vinstri manna
sem máttu ekki á milli sjá hvort
útgerðarmenn væru hættu-
legri þegar útvegurinn væri
skuldum vafinn, eins og hann
hafði verið, eða þegar vel
gengi.
Tilefni skrifa Bjarna voru
lög um skattfríðindi togara-
útgerðarinnar sem sett höfðu
verið tveimur árum fyrr til að
bregðast við miklum og ára-
löngum taprekstri og fyrir-
sjáanlegri stöðvun útgerðar.
Horft hafði verið til laga sem
ívilnuðu iðnaði, en það hefur
gjarnan verið svo að auðveld-
ara hefur verið að ná samstöðu
um stuðning við aðrar greinar
en sjávarútveginn og í seinni
tíð hefur til að mynda verið
lagður sérstakur skattur á þá
grein á meðan ýmsar aðrar
njóta skattfríðinda og endur-
greiðslna. Og nú þegar tekist
hefur að koma þessum sér-
staka skatti á útveginn hér, þó
að hann starfi í samkeppni við
niðurgreiddan sjávarútveg
annarra landa, þá telja ýmsir
helsta vandann þann að sér-
staki skatturinn sé ekki nægi-
lega hár.
Bjarni Benediktsson nálg-
aðist þessi mál á mun upp-
byggilegri hátt en benti líka í
grein sinni á þá merkilegu þýð-
ingu sem sjávarútvegurinn
hafði haft fyrir þjóðina. Þar
skrifaði hann af þekkingu sem
prófessor í lögum sem hafði
góða yfirsýn yfir þróun mála
hér á landi. Hann skrifaði:
„Staðreynd er, að togaraútgerð
er áhættusamasti atvinnuveg-
ur Íslendinga. Fyrslu tvo ára-
tugina, sem hún var rekin hjer,
skapaði hún gróða, er varð
undirstaða meiri framfara í
landinu en áður höfðu þekst og
gerði stjórnskipulegt sjálf-
stæði þess mögulegt. – Síðasta
áratuginn hafa töpin verið
gífurleg með þeim afleiðingum,
sem öllum eru kunnar. Til
lengdar fæst enginn til að
leggja fje í slíkan atvinnurekst-
ur, ef eigi má verja
arði, þegar hann
loks kemur, til að
tryggja og endur-
nýja útgerðina
sjálfa, heldur á
hann allur jafn-
óðum að verða
eyðslueyrir opinberra sjóða.“
Þessi varnaðarorð eiga jafn
vel við nú og þá þó að tímarnir
séu breyttir og aðstæður um
margt aðrar sem augljóst er.
Grunnforsendur rekstrarins
hafa þó ekki breyst og áhættan
er enn fyrir hendi. Aflabrestur
er enn til staðar og einstakar
tegundir geta brugðist með al-
varlegum afleiðingum og nægir
að nefna loðnuna í því sam-
bandi. Nú eru loðnuveiðar
hafnar á ný, í takmörkuðum
mæli, en það er ekkert sjálf-
sagt að fyrirtæki þoli að mega
ekki sækja í svo mikilvægan
stofn um langa tíð.
Íslendingar báru seint á síð-
ustu öld gæfu til að koma á
þeirri skipan við stjórn fisk-
veiða sem er fyrirmynd þeirra
þjóða sem vilja reka sjávar-
útveg sinn af skynsemi. Þetta
stjórnkerfi, kvótakerfið, hefur
ekki útrýmt áhættu úr grein-
inni, sem byggist enn á veiðum
og þeirri áhættu sem slíku
fylgir, auk markaðsáhættu og
annarra þátta. En fiskveiði-
stjórnarkerfið hefur gert fyrir-
tækjum í útvegi kleift að skipu-
leggja sig, búa sig undir erfiða
tíð, byggja upp þekkingu, end-
urnýja tækjabúnað bæði á sjó
og landi, auk þess að afla nauð-
synlegra tengsla inn á erlenda
markaði. Þetta hefði ekki verið
unnt að gera án kvótakerfis
með varanlegum og fram-
seljanlegum aflaheimildum. En
árangurinn má ekki eyðileggja
með öfundartali og ofurskatt-
lagningu.
Þessi grundvallaratvinnu-
grein, sem skiptir Ísland svo
miklu máli, líkt og Bjarni
Benediktsson benti á árið 1940
og Íslendingar hafa fundið
mjög fyrir á árunum eftir fall
bankanna, býr nú þegar við
skattlagningu sem engin önnur
grein þarf að þola. Samt sem
áður er stundum talað eins og
greinin greiði of lága skatta.
Íslendingar þurfa á öflugum
útvegi að halda sem getur stað-
ið af sér aflabrest, skapað góð
störf og byggt upp öflug fyrir-
tæki sem fjárfesta í nýrri tækni
og tækjabúnaði sem skilar sér
meðal annars til innlendra
tækni- og iðnfyrirtækja. Það er
mikil skammsýni að halda að
íslenskt atvinnulíf, hvort sem
er sjávarútvegur eða aðrar
greinar, verði byggt upp með
fjandsamlegu lýðskrumi og
skattpíningu.
Bjarni Benediktsson
benti á að útvegur-
inn gerði stjórn-
skipulegt sjálfstæði
landsins mögulegt}
Grundvöllur sjálfstæðis
og velmegunar landsins
M
á ekki ræða hvað sem er? Nei,
það má ekki.
Svarið við þessari spurn-
ingu er óþægilegt þar sem við
teljum okkur búa í landi þar
sem lýðræði ríkir, mál- og skoðanafrelsi. En ef
þú hefur ekki sömu skoðun eða talar með sama
hætti og umræðustjórarnir þá er vegið að þér
með ásökunum um annarlegar skoðanir. Um-
ræðustjórarnir velja hvað er rætt og stýra um-
ræðunni, því er hætta á að almenningur heyri
bara það sem umræðustjóranum finnst „rétt“
en ekki öll sjónarmið og geti þannig lagt sjálf-
stætt mat á efnið.
Í skýrslu ríkislögreglustjóra, „Skipulögð
brotastarfsemi á Íslandi, áhættumatsskýrsla
greiningardeildar ríkislögreglustjóra“ frá maí
2019 segir m.a.: „Rannsóknir lögreglu leiða í
ljós skipulagða misnotkun tiltekinna erlendra afbrota-
manna og -hópa á opinberum þjónustukerfum á Íslandi.
Líklegt er að í einhverjum tilvikum njóti hópar þessir að-
stoðar íslenskra ríkisborgara og/eða erlendra manna
sem búsettir eru á Íslandi. Þær upplýsingar sem lög-
regla miðlar til greiningardeildar ríkislögreglustjóra
sýna án nokkurs vafa að brotalamir er að finna í opinber-
um kerfum, jafnt innan stofnana sem og í samstarfi
þeirra. Lögregla þekkir dæmi þess að einstaklingar
tengdir hópum þessum hafi komið til landsins undir því
yfirskini að leita alþjóðlegrar verndar.“
Síðar segir í sömu skýrslu: „Rannsóknir lögreglu leiða
í ljós að einstaklingum sem tengjast þessum þremur
hópum [glæpahópum] hefur verið veitt alþjóðleg vernd á
Íslandi m.a. á grundvelli kynhneigðar. Nokkrir þessara
karlmanna frá íslömsku ríki hafa verið kærðir
fyrir kynferðislega áreitni gagnvart konum
hér á landi.“
Í annarri skýrslu ríkislögreglustjóra frá
2017 um sama efni segir:
„Á þeim tveimur árum [frá 2015] sem liðin
eru frá því mati hafa aðstæður í Evrópu breyst
til hins verra, meðal annars vegna hins mikla
fjölda flóttamanna sem Evrópa hefur tekið á
móti og er nú svo komið að mati Evrópulög-
reglunnar að um 65% þeirra skipulögðu
glæpahópa sem leggja stund á fíkniefna-
viðskipti eru samhliða virkir á öðrum sviðum
glæpa svo sem í viðskiptum með falsaða vöru,
mansali og smygli á flóttafólki.“
Mörg okkar hafa varað við því undanfarin ár
að glæpamenn nota sér neyð fólks og velferð-
arkerfi Vesturlanda til að hagnast. Við höfum
líka varað við þeirri þróun sem verið hefur í nágranna-
löndum okkar og að sú þróun muni verða á Íslandi. Á
þetta hefur ekki verið hlustað og við sökuð um illan vilja í
garð hælisleitenda og flóttafólks. Engu skiptir þótt bent
hafi verið á hvernig við getum best hjálpað þeim sem
sannarlega þurfa hjálp.
Þetta hefur ekki mátt ræða en það verður að gera og
læra af mistökum annarra.
Lengi hefur lögreglan bent á hættuna af skipulagðri
glæpastarfsemi. Nú ætlar ráðherra að gera „eitthvað“,
enda stutt í kosningar.
gunnarbragi@althingi.is
Gunnar Bragi
Sveinsson
Pistill
Það sem ekki má ræða en verður að ræða
Höfundur er þingmaður suðvesturkjördæmis og formaður
þingflokks Miðflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Skúli Halldórsson
sh@mbl.is
Stjórnvöld í Ástralíu leiddu ílög miklar breytingar áfimmtudag, sem gera þaðað verkum að vefrisar á
borð við Facebook og Google þurfa
að borga fyrir fréttir sem dreift er á
samfélagsmiðlum þeirra.
Eftir mánaðalangar og strangar
samningaviðræður samþykkti rík-
isstjórnin þó að breyta frumvarpinu
á þann veg að vefrisarnir geti gert
samninga við ástralska fjölmiðla
sem átt hafa erfitt uppdráttar og
veiti þeim þannig stóraukið fjár-
magn fyrir afnot af fréttum þeirra. Í
staðinn losna risarnir tveir undan
skyldugreiðslum sem hefðu getað
orðið miklu hærri en hefðu einnig
haft fordæmisgildi fyrir aðrar
heimsálfur.
Sífellt skertari tekjur
Er nú litið á þetta fyrirkomulag
sem mögulega fyrirmynd sem önnur
ríki gætu fylgt, til að styðja við fjöl-
miðlafyrirtæki sem horft hafa upp á
sífellt skertari auglýsingatekjur
sökum snöggrar upprisu samfélags-
miðlanna.
Aðeins nokkrum stundum eftir
sáttina tilkynnti Facebook fyrsta
samning sinn við ástralska fjöl-
miðlafélagið Seven West. Voru aðrir
samningar við önnur staðbundin
fjölmiðlasamtök sagðir í farvatninu.
Verða þessir samningar nýttir til að
hleypa nýrri fréttaþjónustu af
stokkum síðar á árinu sem byggja
mun á efni sem framangreindir
samningar veita stafrænu risunum
aðgang að, eins og greint var frá í
Morgunblaðinu á miðvikudag.
En hvar standa þessi mál annars
staðar í hinum vestræna heimi?
Bretland
Breska ríkisstjórnin tilkynnti í
nóvember nýja nefnd sem á að
kynna og fylgja eftir nýjum reglum
sem gilda eiga um þá vettvanga
vefjarins sem eiga þar yfirgnæfandi
markaðshlutdeild, svo sem um
Google og Facebook. Vinna nefnd-
arinnar á að hefjast í apríl og þótt
hún eigi aðallega að snúa að notkun
vefrisanna á gögnum til notkunar
við birtingu auglýsinga, á nefndin
líka að finna leiðir til að styðja við
fjölmiðla. Ekki er enn á hreinu
hvort í því muni felast bein gjald-
taka af samfélagsmiðlum eða þá
hvernig fjölmiðlar verði skil-
greindir.
Kanada og Nýja-Sjáland
Yfirvöld í Kanada virðast vilja
fylgja fordæmi Ástrala. Forsætis-
ráðherrann Justin Trudeau ræddi
þetta málefni við starfsbróður sinn
þar syðra, Scott Morrison, um síma
á þriðjudag. Í tilkynningu frá emb-
ætti forsætisráðherrans segir að
þeir hafi sammælst um að halda
áfram samræmdum aðgerðum til að
tryggja að tekjum vefrisa verði deilt
á sanngjarnari hátt með fjölmiðlum
og þeim sem skapa efni.
Nágrannar Ástrala í Nýja-
Sjálandi eiga enn eftir að taka op-
inbera afstöðu til málefnisins. For-
svarsmenn fjölmiðlafyrirtækja þar í
landi hafa þó sagst munu þrýsta á
ríkisstjórnina um að bregðast við.
Hún er nú sögð sækja sér ráðgjöf
um hvað skuli gera.
Evrópusambandið
Í Evrópusambandinu er þessi
vegferð þegar hafin, en sambandið
kynnti til leiks árið 2019 lög sem
krefja leitarvélar um greiðslur fyrir
að birta fréttaefni í leitarnið-
urstöðum. Google setti sig upp á
móti löggjöfinni en hefur síðustu
misseri skrifað undir samninga við
dagblöð og fjölmiðla í Frakklandi
um að borga réttindagreiðslur, sem
byggja annars vegar á fjölda þeirra
sem berja fréttaefnið augum og hins
vegar á því hversu mikið efni er birt
í niðurstöðum leitarvélarinnar.
Sambandið hefur tvær tilskipanir
til viðbótar í burðarliðnum, sem eiga
að hemja betur útbreiðslu ólöglegs
efnis og einnig koma á meira
gagnsæi fyrir þau fyrirtæki sem
standa í rekstri á vefnum.
Bandaríkin
Vestanhafs snúast umræður um
regluverk fyrir vefrisa að mestu um
kafla í lögum frá árinu 1996, sem
fría tæknifyrirtæki allri ábyrgð á
nokkru hættulegu efni sem deilt er
á stafrænum vettvöngum þeirra.
Forsetinn Joe Biden hefur sagst
vilja breyta þessum lögum. Á sama
tíma nýtur frumvarp demókrata sí-
fellt meiri stuðnings, en það var
kynnt árið 2019 og myndi leyfa dag-
blöðum að ganga í sameiningu til
samninga við tæknirisana og veita
þeim þannig sterkari samningsstöðu
en ella.
Vitundarvakning víða
um áhrif vefrisanna
AFP
Samfélagsmiðlar Fjölmiðlafyrirtæki hafa flest þurft að horfa upp á sífellt
skertari auglýsingatekjur sökum snöggrar upprisu samfélagsmiðlanna.