Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.03.2021, Page 13

tíu ár. Það var æðislegur skóli að vera í kórnum
hjá Þorgerði og við ferðuðumst um allan heim,“
segir hún.
„Svo vorum við nokkur eitt sinn að búa til
hljómsveit fyrir sönglagakeppni í MH. Þá voru
Dr. Gunni og Þór Eldon í dómnefndinni. Þeir
komu til mín á eftir og spurðu mig hvort ég
vildi vera með í nýju hljómsveitinni þeirra, sem
var þá nafnlaus. Ég var einhverja mánuði að
æfa lögin og að leika mér með þeim en nafnið
Unun kom svo síðar,“ segir Kristín sem átti að
vera aðalsöngkona hljómsveitarinnar.
„Upptökurnar gengu kannski ekki nógu vel
og þeir vildu fá annars konar söngkonu. Í milli-
tíðinni heyrðu þeir í Heiðu og sáu þá að hún
myndi passa betur.“
Varstu þá rekin úr hljómsveitinni?
„Já, ég var rekin úr hljómsveitinni. Ég fékk
símtal frá Dr. Gunna. Ég hélt ég væri á leið í
upptökur, en var samt á sama tíma búin að
skrá mig í jarðeðlisfræðina. Ég var ekki það
ákveðin í að verða poppstjarna að ég ætlaði að
bregða út af því plani að fara í jarðeðlisfræðina.
Það var alltaf mín stefna.“
En varst spæld?
„Já, auðvitað. Þetta var mikil höfnun,“ segir
hún og brosir að þessari gömlu minningu.
Þrír synir í þremur löndum
Kristín hélt ótrauð upp í Háskóla Íslands þar
sem hún kláraði jarðeðlisfræðina og fékk svo
vinnu á Veðurstofunni. Þar lágu leiðir þeirra
Pálma Erlendssonar saman, en hann er jarð-
fræðingur og sjálfmenntaður tæknimaður og
vinnur í dag hjá Neyðarlínunni. Ástin kviknaði,
enda áttu þau margt sameiginlegt; bæði jarð-
fræðina og tónlist, en Pálmi lærði gítarleik og
er liðtækur á fjölmörg hljóðfæri. Í dag eiga þau
þrjá syni á aldrinum níu til tvítugs og fyrir átti
Pálmi eina dóttur.
Hjónin fluttu til Svíþjóðar, þá með einn son,
og bjuggu þar í sjö ár. Þar fæddist þeim annar
sonur.
„Ég fór í fimm ára doktorsnám og fór svo að
vinna þar og átti þar líka barn. Ég hef eignast
eitt barn í hverju landi sem ég hef búið í; eitt á
Íslandi, eitt í Svíþjóð og eitt í Austurríki.“
Doktorsritgerð Kristínar fjallaði um jarð-
skjálftavirkni og lágtíðniskjálfta í Kötlu.
„Ég var að rannsaka Kötluskjálfta og einnig
jarðskjálftavirkni á Suðurlandi. Á þessu tíma-
bili var mikil virkni í Kötlu, sérstaklega frá
2002, og þetta voru skrítnir skjálftar. Ég setti
fram tvær megintilgátur; annars vegar að
virknin væri vegna eldstöðvarinnar Kötlu og
hins vegar vegna veðurtengdra þátta þar sem
jökullinn lék hlutverk. Við skiljum betur núna
að ástæða skjálftanna var í raun hægt skrið á
óstöðugri hlíð í vesturhluta Mýrdalsjökuls.
Hlíðin hefur smám saman húrrað niður og þá
verða til lágtíðniskjálftar.“
Er Katla ekkert að fara að gjósa?
„Nei. En það er orðið mjög langt síðan síð-
ast; síðasta gos var 1918. Það er búið að vera
óvenjulangt goshlé en við sjáum engin merki
um að hún sé að fara að gjósa.“
Eftir námið í Svíþjóð fór Kristín að vinna
fyrir sænska jarðskjálftamælinganetið og seg-
ir að þegar þeirri vinnu lauk hafi hjónin ekki
langað heim alveg strax, enda hrunið í al-
gleymingi.
„Maðurinn minn fékk þá frábæra vinnu í
Vín, hjá stofnun sem tilheyrir Sameinuðu þjóð-
unum og fylgist með kjarnorkuvopnatilraun-
um. Það er gert með jarðskjálftamælum sem
eru staðsettir úti um allan heim og hann fékk
því að ferðast mikið. Hann vann við að halda
mælunum gangandi, en við notum jarð-
skjálftamæla og fleira til að hlusta eftir því
hvort einhver hafi verið að sprengja,“ segir
hún.
„Þetta er mjög mikilvægt eftirlit því um leið
og þessu var komið á, hættu flestir að prófa og
þróa kjarnorkuvopn,“ segir Kristín sem sat
ekki auðum höndum í Vínarborg en þar bjó
fjölskyldan í tæp fjögur ár. Hún stundaði sína
rannsóknarvinnu og þar kom einnig þriðji son-
urinn í heiminn.
„Á þessum tíma fékk ég nýdoktorastyrk í
Dublin og flaug stundum á milli landanna og
fór einnig til Úganda vegna rannsókna,“ segir
hún og segir að þá hafi gos á Íslandi haft áhrif á
hennar plön.
„Það var frekar fyndið að við bjuggum í
Austurríki þegar Eyjafjallajökull gaus og flug-
inu mínu til Úganda var ítrekað frestað vegna
gossins.“
Rannsakar óróa á Íslandi
Eftir heimkomuna frá Vín árið 2013 fékk Krist-
ín stöðu á Veðurstofunni sem eldfjalla- og jarð-
skjálftafræðingur og starfar hún einnig sem
hópstjóri í náttúruváreftirliti.
„Ég er yfir hópi sem tekur náttúruvárvaktir
með veðurfræðingum. Þar er fylgst með alls
kyns náttúruvá, meðal annars jarðskjálfta-
virkni og vatnsföllum og svo gera þau ýmislegt
annað, eins og að lesa í útvarpi og framkvæma
veðurathuganir. Við nýtum starfsmennina
mjög vel,“ segir hún og brosir.
Kristín er einnig í vísindaráði Almanna-
varna.
„Veðurstofan hefur það hlutverk að vara við
og miðla upplýsingum um náttúruvá og þá er
eðlilegt að ég taki þátt í því starfi. Þar kemur
mín sérþekking inn,“ segir Kristín sem hefur
sjaldan haft meira að gera en nú.
Hvernig var venjulegur dagur í vinnunni, áð-
ur en allt fór á hvolf?
„Ég er bæði til taks sem sérfræðingur sem
hægt er að leita til og einnig alltaf að túlka
virkni sem er stöðugt í gangi, en það er mjög
mikil jarðskjálftavirkni á Íslandi. Ég sé um að
hópurinn minn sé með þau tól og tæki sem þarf
til. Þau þurfa góð verkfæri til að sinna sínu
starfi,“ segir Kristín.
„Svo er ég líka að leiða rannsóknarverkefni
en ég fékk styrk fyrir þremur árum fyrir verk-
efni sem heitir IS-noise. Það er Evrópuverk-
efni sem ég vinn með innlendum og erlendum
vísindamönnum og þar erum við að horfa fram
á veginn og nýta nýjustu aðferðafræði til að
bæta náttúruvárvöktun á Íslandi. Við erum að
kanna aðferð til að fylgjast með eldfjöllum og
skoða forboða jarðskjálfta og fleira,“ segir hún.
„Ég var líka að fá 110 milljóna króna styrk
frá Rannís núna í janúar til að leiða öndvegis-
verkefni sem hefst í vor og mun standa yfir í
þrjú ár. Við ætlum að rannsaka óróa á Íslandi
og þróa aðferðir til að greina, staðsetja, flokka
og skrá jarðskjálftaóróa. Það hefur engum fjöl-
miðli tekist að grafa þetta upp núna síðustu
daga varðandi mig; fókusinn hefur verið á hvar
gleraugun mín voru keypt eða hvaða hljóm-
sveit ég var í fyrir 25 árum,“ segir hún og hlær.
„Þarna fékk ég pening til að ráða til mín þrjá
nýdoktora þannig að þetta er mjög spennandi.
Svo er ég mjög stolt af stúdentaverkefni sem
ég stýrði síðasta sumar, en ég var með frábæra
nemendur sem skrifuðu fyrir okkur hugbúnað
sem birtir jarðskjálftagögn á hentugan hátt
fyrir náttúruváreftirlit. Verkefnið var tilnefnt
til nýsköpunarverðlauna forseta Íslands,“ seg-
ir hún og segir þetta forrit geta nýst við eld-
fjallaeftirlit hvar sem er í heiminum.
Einstakar jarðhræringar
Það er ekki hægt að sitja á móti helsta eld-
fjalla- og jarðskjálftafræðingi landsins án þess
að forvitnast um hvað sé í gangi á Reykjanes-
inu. Við byrjum á að rifja upp jarðskjálftana
sem hristu Grindavík hressilega í fyrra.
Voru þeir einhvers konar fyrirboði skjálft-
anna núna?
„Það var mjög merkilegt því það var þá í
allra fyrsta skipti sem við sjáum kvikuinnskot
á Reykjanesskaganum. Það sem er að gerast
núna er að við erum með lóðréttan kvikugang í
Fagradalsfjalli sem er eins og blað. Það sem
var að gerast í Grindavík var meira eins og lak;
það lá lárétt. Og þegar slíkar syllur myndast,
eins og það er kallað, er erfiðara fyrir efni að
koma upp og þá er líklegra að það nái að vaxa
lengi án þess að verði gos. Það er því líklegra
að við fáum eldgos núna heldur en þá,“ segir
Kristín og nefnir að langt sé síðan síðast gaus á
svæðinu.
„Þarna var mikil goshrina sem gekk yfir á 9.
til 13. öld en þarna eru líka mörg hraun sem
eru mikið eldri,“ segir hún.
„Mestu skiptir að átta sig á hvar kvika kem-
ur upp og hvar ekki,“ segir hún og segir þessar
jarðhræringar sem nú ganga yfir alveg ein-
stakar í sögunni.
„Við þekkjum ekki jarðskjálftasöguna mjög
langt aftur en þetta virðist vera einstakt. Við
þurfum að leita mjög langt aftur til að sjá eld-
gos í Fagradalsfjalli. Hraunin þar eru mörg
þúsund ára gömul. Þetta var kannski ekki stað-
urinn sem fólk bjóst við að færi að gjósa á,“
segir hún og útskýrir það betur.
„Gangurinn myndaðist frá Keili en svo var
eins og hann færðist og stækkaði til suðurs og
mestu lætin undanfarna daga hafa verið þarna
syðst og því þykir líklegast, ef það verður gos,
að það verði þar.“
Spenna og óvissa
Hvernig mælið þið virknina?
„Við gerum margar ólíkar mælingar. Auk
hefðbundinna jarðeðlisfræðilegra mælinga á
jarðskjálftum og aflögun yfirborðs erum við
með vefmyndavélar og hitamyndavélar og er-
um í raun að nota myndavél sem er hönnuð til
að fylgjast með eldsvoða. Svo er verið að skoða
hvort myndist sprungur á yfirborði og er það
gert að mestu með flugi og drónum. Við höfum
þurft að fara aðeins inn á svæðið til að setja
upp jarðskjálftamæla og GPS-mæla, sem mæla
færslur á yfirborði. Þetta er mjög snúið því
þarna ertu ekki að stinga neinu í samband. Það
þarf þá að setja upp rafmagnsframleiðslu á
staðnum; sólarrafhlöður og oftast líka vind-
rellu og svo þarf að koma upp fjarskiptum
þannig að gögnin séu send í nær rauntíma til
okkar.“
Kristín segir að þessi lóðrétti kvikugangur,
sem er nú á kílómetra dýpi, sjáist ekki sem hiti
á myndum heldur er notast við gervitungl til að
skoða hvernig yfirborðið færist til á þessum
stað.
„Jörðin fer í sundur í kringum kvikugang-
inn, þar sem hann er að troða sér upp. Og þeg-
ar það gerist verða jarðskjálftar,“ segir hún og
útskýrir að kílómetri niður á kviku teljist ekki
mikið.
„Það þarf svo lítið til að brjóta það sem er
efst. Við vitum ekki hvað kvikan gæti tekið
langan tíma í að komast upp á yfirborðið; það
fer eftir kvikuinnflæðinu og þrýstingi. Við vit-
um ekki hvort að gýs eða ekki, en á meðan
þetta er í gangi aukast alltaf líkurnar. Það er
töluverð óvissa um hvort gangurinn vaxi eitt-
hvað meira og svo hversu mikið kæmi upp úr
honum,“ segir hún og nefnir gosið í Holuhrauni
sem dæmi.
„Þar kom gos upp, eftir svakaleg átök, og
varði í fjóra klukkutíma. Ég hugsaði, er þetta
allt og sumt? En svo leið einn dagur og þá fór
aftur að gjósa og eldgosið stóð yfir í hálft ár. Ef
það gýs núna er langlíklegast að það standi yfir
í daga eða vikur. Þetta er allt miklu minna í
sniðum, en það er óvissa.“
Er möguleiki að það sjatni í þessu og að það
gjósi ekki næstu hundrað árin?
„Algjörlega, það er alveg möguleiki.“
Gasmengun til Reykjavíkur
Kristín útskýrir að miðað við stöðuna nú, ef
móðir náttúra ákveður að jörðin opnist með til-
heyrandi látum, þá verði það hættulaust
hraungos sem ætti ekki að koma nálægt byggð.
„Það eru einhverjar líkur á að það fari niður
á Suðurstrandarveg.“
Hvað með eiturgas?
„Já, ef það verður eldgos þá verður mikil
gasmengun nálægt upptökunum og því ekki
ráðlagt að vera þar. Nýjustu upplýsingar
benda þó til þess að þetta verði ekki jafn slæmt
og við héldum fyrst. En í vissum vindáttum
kæmi gasmengun til byggðarinnar í grennd og
til Reykjavíkur, sem gæti verið óþægilegt fyrir
fólk með undirliggjandi lungnasjúkdóma. Það
gætu alveg komið dagar þar sem gasmengunin
yrði óþægileg fyrir alla. Veðurstofan mun gefa
út gasspá daglega, samhliða veðurfréttum,“
segir Kristín og segir Almannavarnir skoða að
setja upp útsýnispall fyrir almenning þar sem
hægt væri að tryggja öryggi allra, en ljóst er
að eldgos á Reykjanesskaga mun laða að fólk.
„En auðvitað eru eldgos hættuleg.“
Hefurðu séð mörg eldgos?
„Já, nokkur. Ég hef séð eldgos á Stromboli
sem er lítil eldfjallaeyja norður af Sikiley, en
þar eru alltaf gos í gangi. Svo hef ég séð Etnu
gjósa nokkrum sinnum. Þessir staðir eru í
miklu uppáhaldi. Það er einmitt kröftugt gos í
Etnu núna,“ segir hún.
„Hér heima hef ég séð gosið í Holuhrauni,
Gjálpargosið, Heklugos og Grímsvatnagos,“
segir Kristín sem missti af Eyjafjallajökli,
enda í útlöndum að bíða eftir flugi!
Fallegur bjarmi betri en skjálftar
Óróapúls, það er orðið í dag! Hvað þýðir það
nákvæmlega?
Kristín skellir upp úr.
„Þetta eru mjög margir, litlir jarðskjálftar
sem eru það tíðir á sama stað að það rennur
saman í stanslausan titring. Og þetta erum við
búin að sjá nokkrum sinnum í þessari hrinu og
er líklega til marks um hraðari framrás kviku-
gangsins.“
Nú hafa dagarnir hjá þér verið viðburðaríkir
undanfarnar vikur. En ertu búin að læra eitt-
hvað nýtt?
„Já, rosalega margt! Þetta er kallað snið-
reksbelti sem gengur í gegnum Reykjanes-
skagann og ég hef lært að skilja tímalínuna í
atburðum og stærðina á þessum merkjum. Við
erum líka alltaf að samtúlka gögnin og höfum
séð mjög margt merkilegt, eins og áhugaverð-
ar gasmælingar og samtúlkun á jarð-
skjálftagögnum og líkönum af kvikugangi.
Gikkskjálftar er kannski nýja orðið í vikunni,“
segir hún og hlær.
„Gikkskjálftar eru afleiðingar af spennu-
breytingum,“ segir hún og segir slíka örvaða
virkni geta náð yfir stórt svæði, langt frá
kvikuganginum. Ekkert bendir til að kvika sé á
þeim stað þar sem gikkskjálftar verða.
Ef það gýs ekki, halda jarðskjálftar bara
áfram um ókomna tíð?
„Nei, líklega ekki. Kvikugangurinn getur
ekki stækkað endalaust, það eru takmörk fyrir
því.“
Langar þig að fá gos?
Kristín hugsar sig um. Hún veit ekki hvort
það sé „rétt“ af vísindamanni að segjast vilja
gos. En hún lætur vaða.
„Ég held að það væri gaman að fá lítið mein-
laust gos, já. Fólk er spennt fyrir því og þá
hætta kannski jarðskjálftarnir. Við fáum þá í
staðinn fallegan bjarma yfir Reykjanesskag-
anum, er það ekki bara skemmtilegt?“
Jú, það finnst blaðamanni.
Mikið vísindaspjall í gangi
Síminn pípir og hringir hjá Kristínu en gos er
ekki hafið, að minnsta kosti ekki áður en blaðið
fór í prentun! Aðrir fjölmiðlar vilja líka ná tali
af Kristínu og degi tekið að halla. Það er kom-
inn tími til að slá botninn í skemmtilegt og
fræðandi samtal. Kristín þarf líka að fara heim
í kvöldmat með fjölskyldunni áður en hún
mætir í fréttatíma um kvöldið til að svara
spurningunni sem allir vilja fá svar við: „Verð-
ur gos?“
Er mikið talað um vísindi á þínu heimili?
Kristín þarf ekki að hugsa sig lengi um og
svarar hlæjandi: „Já! Það er rosamikið talað
um eldfjöll og jarðskjálfta. Líka um geimskot
og ferðir til tunglsins og Mars. Það er mikið
vísindaspjall í gangi heima hjá mér.“
’
En í vissum vindáttum kæmi gasmengun til byggðarinnar í grennd og til Reykjavíkur sem gæti verið óþægilegt fyrir
fólk með undirliggjandi lungnasjúkdóma. Það gætu alveg komið dagar þar sem gasmengunin yrði óþægileg fyrir alla.
14.3. 2021 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13